Dauter Bogusław, Czynności referendarza sądowego w zakresie postępowania o przyznanie prawa pomocy

Czynności referendarza sądowego w zakresie postępowania o przyznanie prawa pomocy

Wraz z dniem 15 sierpnia 2015 r. weszła w życie ustawa z dnia 9 kwietnia 2015 r. o zmianie ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, której celami są usprawnienie, uproszczenie i zapewnienie szybkości postępowania przed sądem administracyjnym, zarówno w pierwszej jak i w drugiej instancji.

W ramach przeprowadzonych zmian nastąpiło zwiększenie uprawnień i kompetencji referendarzy sądowych, w tym w zakresie postępowania w przedmiocie prawa pomocy. W wyniku nowelizacji przyjęto jako zasadę orzekanie w zakresie prawa pomocy przez referendarzy sądowych. Wydanie orzeczenia w powyższym zakresie przez sąd zostało silnie ograniczone i sprowadzone do wyjątkowych sytuacji procesowych. Zgodnie z art. 258 § 1 w znowelizowanym brzmieniu obowiązującym od 15 sierpnia 2015 r. czynności w zakresie przyznania prawa pomocy wykonuje referendarz sądowy. Powyższa nowelizacja znacząco zmieniła sposób postępowania w przedmiocie prawa pomocy gdyż na podstawie wcześniej obowiązującej regulacji kompetencję do wydania rozstrzygnięcia w tym zakresie posiadał wojewódzki sąd administracyjny oraz referendarz sądowy.

W treści art. 258 § 2 p.p.s.a. zostały rozróżnione dwie kategorie czynności referendarza sądowego - czynności o charakterze techniczno-procesowym oraz czynności o charakterze orzeczniczym. Pierwsza grupa czynności (art. 258 § 2 pkt 1–5 p.p.s.a.) obejmuje przyjmowanie wniosków o przyznanie prawa pomocy do rozpoznania, kierowanie ich do właściwego sądu, badanie wymogów formalnych i treści wniosków, wzywanie do uzupełnienia braków, wzywanie do złożenia dodatkowych dokumentów i oświadczeń jak również przekazywanie wniosków do rozpoznania sądowi w przypadku odmowy udzielenia prawa pomocy z powodu oczywistej bezzasadności skargi. Czynności o charakterze orzeczniczym (art. 258 § 2 pkt 6-8 p.p.s.a.) obejmują natomiast: wydawanie zarządzeń o pozostawieniu wniosków o udzielenie prawa pomocy bez rozpoznania z powodu nieusunięcia braków, wydawanie na posiedzeniu niejawnym postanowień o przyznaniu, cofnięciu, odmowie przyznania prawa pomocy albo umorzeniu postępowania w sprawie przyznania prawa pomocy oraz wydawanie postanowień w zakresie przyznania wynagrodzenia profesjonalnemu pełnomocnikowi z tytułu zastępstwa prawnego w ramach prawa pomocy oraz w kwestii zwrotu niezbędnych udokumentowanych wydatków. Katalog czynności referendarza określony w art. 258 § 2 p.p.s.a. ma charakter przykładowy, o czym świadczy użycie przez ustawodawcę określenia „w szczególności” - art. 258 § 2 p.p.s.a. in principio. Postanowienie referendarza nie jest orzeczeniem sądu, a w nagłówku sentencji postanowienia powinno widnieć sformułowanie „postanowienie referendarza sądowego w Wojewódzkim Sądzie Administracyjnym w [...]” (zob. B. Dauter, Metodyka pracy sędziego sądu administracyjnego, Warszawa 2012, s. 748). Od postanowień lub zarządzeń referendarza, o których mowa w art. 258 § 2 pkt 6–8 p.p.s.a., przysługuje sprzeciw do wojewódzkiego sądu administracyjnego w terminie siedmiu dni od doręczenia postanowienia lub zarządzenia. Orzeczenia te wymagają uzasadnienia i są doręczane stronom postępowania z  urzędu (por. art. 259 § 1 w zw. z art. 252 § 3 p.p.s.a.).

1. Postępowanie dotyczące wniosku o przyznanie prawa pomocy w toku postępowania sądowoadministracyjnego ma charakter incydentalny.

2. Stroną postępowania w sprawie o przyznanie prawa pomocy jest tylko strona, która z wnioskiem o przyznanie tego prawa wystąpiła (por. art. 252 § 3 p.p.s.a.). W konsekwencji wnioskodawca nie ma obowiązku załączać do pisma odpisów dla pozostałych uczestników postępowania.

3. Wniosek o przyznanie prawa pomocy powinien zawierać oświadczenie strony obejmujące dokładne dane o stanie majątkowym i dochodach, a jeżeli wniosek składa osoba fizyczna, ponadto dokładne dane o stanie rodzinnym oraz oświadczenie strony o niezatrudnieniu lub niepozostawaniu w innym stosunku prawnym z adwokatem, radcą prawnym, doradcą podatkowym lub rzecznikiem patentowym (art. 252 § 1 p.p.s.a.). Powyższe oświadczenia składa się pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia. Składający oświadczenie jest obowiązany do zawarcia w nim klauzuli następującej treści: "Jestem świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia." (art. 252 § 1a p.p.s.a.). Klauzula ta zastępuje pouczenie sądu o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia. Wprowadzenie powyższej klauzuli do wniosku o przyznanie prawa pomocy nastąpiło wraz z nowelizacją ustawy procesowej z 9 kwietnia 2015 r. W obecnym stanie prawnym, z uwagi na charakter przestępstwa określonego w art. 233 k.k., a także możliwość przypisania konkretnemu podmiotowi, a nie jego pełnomocnikowi, odpowiedzialności karnej w przypadku wypełnienia znamion tego przestępstwa, oświadczenie o treści wskazanej w art. 252 § 1a p.p.s.a. może podpisać jedynie strona postępowania (por. postanowienie WSA w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 21 grudnia 2015 r., I SA/Go 455/15 oraz z dnia 11 kwietnia 2016 r., III SA/Gl 1944/15 ).

4. Wniosek składa się na urzędowym formularzu odrębnym dla osób fizycznych oraz dla osób prawnych (jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej) według wzoru ustalonego w załączniku nr 1 i 2 do rozp. w sprawie wzorów.

Wniosek o przyznanie prawa pomocy przewodniczący wydziału orzeczniczego przekazuje niezwłocznie wskazanemu referendarzowi sądowemu, a tylko w szczególnie uzasadnionych przypadkach sędziemu sprawozdawcy Kierowanie wniosków o przyznanie prawa pomocy do rozpoznania przez referendarza ma na celu uproszczenie i przyspieszenie postępowania poprzez odciążenie od obowiązków orzeczniczych sędziów. Instytucja referendarza nie stanowi natomiast kolejnej instancji do rozpoznania złożonego wniosku o przyznanie prawa pomocy (por. postanowienie NSA z dnia 20 stycznia 2005 r., OZ 1139/04).