Bełczącki Robert Marek, Badanie dopuszczalności skargi nadzwyczajnej przed Sądem Najwyższym ze względu na zachowanie terminu do jej wniesienia w sprawie cywilnej

Badanie dopuszczalności skargi nadzwyczajnej przed Sądem Najwyższym ze względu na zachowanie terminu do jej wniesienia w sprawie cywilnej

W art. 89 § 3 u.SN został przewidziany pięcioletni termin do wniesienia skargi nadzwyczajnej, liczony od dnia uprawomocnienia się orzeczenia. Termin ten dotyczy zaskarżania orzeczeń, które stały się prawomocne od 3.04.2018 r., tj. od dnia wejścia w życie u.SN w myśl art. 136 tej ustawy.

Z kolei na podstawie art. 115 § 1 u.SN w okresie 6 lat od dnia wejścia w życie tej ustawy skarga nadzwyczajna może być wniesiona od prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, które uprawomocniło się po 17.10.1997 r. i przed 3.04.2018 r. Niemniej z dniem 16.06.2018 r. od orzeczeń kończących postępowanie w sprawie, które uprawomocniły się po 17.10.1997 r. i przed 3.04.2018 r., skargę nadzwyczajną mogą wnieść jedynie Prokurator Generalny i Rzecznik Praw Obywatelskich w myśl art. 115 § 1a u.S.N.

Wniesienie skargi z uchybieniem ustawowego terminu skutkuje jej odrzuceniem na podstawie art. 398⁶ § 2 k.p.c. w zw. z art. 95 pkt 1 u.SN.

Termin do wniesienia skargi nadzwyczajnej nie podlega przywróceniu na podstawie art. 168 i n. k.p.c. Należy bowiem uwzględnić, że skarga nadzwyczajna jest instytucją o charakterze wyjątkowym, stwarzającą wyłom, gdy chodzi o stabilność prawomocnych orzeczeń sądowych, realizowaną przez obowiązujący porządek prawny. W uzasadnieniu projektu ustawy o Sądzie Najwyższym przedstawionego przez Prezydenta RP wyraźnie wskazywano, że wprowadzenie instytucji skargi nadzwyczajnej jest odpowiedzią na postulaty przywrócenia rozwiązania podobnego do rewizji nadzwyczajnej, ale dostosowanego do warunków dzisiejszego ustroju (por. VIII kadencja, druk sejm. nr 2003). Znamienne, że w stanie prawnym obowiązującym przed 1.07.1996 r. ustawa nie przewidywała terminu do wniesienia rewizji nadzwyczajnej m.in. przez Prokuratora Generalnego oraz Rzecznika Praw Obywatelskich, a według obowiązujących wówczas art. 421 § 2 i 3 k.p.c. Sąd Najwyższy oddalał rewizję nadzwyczajną wniesioną po upływie 6 miesięcy od uprawomocnienia się zaskarżonego orzeczenia, chyba że orzeczenie naruszało interes Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, a jeżeli sprawa ze względu na osobę lub przedmiot nie podlegała orzecznictwu sądów powszechnych, to Sąd Najwyższy uchylał zaskarżone orzeczenie bez względu na termin złożenia rewizji nadzwyczajnej. W obecnym stanie prawnym ustawodawca przewidział natomiast termin do wniesienia skargi nadzwyczajnej - odpowiednio pięcioletni, przewidziany w art. 89 § 3 u.SN, liczony od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, oraz sześcioletni, przewidziany w art. 115 § 1 u.SN, liczony od 3.04.2018 r., tj. od dnia wejścia w życie u.SN w myśl art. 136 tej ustawy. Ponadto wada orzeczenia polegająca na tym, że w chwili orzekania sprawa ze względu na osobę nie podlegała orzecznictwu sądów polskich albo w sprawie droga sądowa była niedopuszczalna, może obecnie stanowić podstawę wniosku Prokuratora Generalnego o unieważnienie przez Sąd Najwyższy prawomocnego orzeczenia na podstawie art. 96 § 1 u.SN, w którym ustawa nie ogranicza terminem możliwości wniesienia takiego wniosku. W tym kontekście normatywnym ustawowe określenie stosunkowo długich terminów do wniesienia skargi nadzwyczajnej, wnoszonej jedynie przez podmioty legitymowane według art. 89 § 2 u.SN, reprezentujące interes publiczny, uprawnia do przyjęcia wniosku, że takie terminy nie podlegają przywróceniu, skoro w przepisach u.SN brak ku temu jednoznacznej podstawy prawnej. Wniosku przeciwnego nie usprawiedliwia art. 95 pkt 1 u.SN, według którego w zakresie nieuregulowanym przepisami tej ustawy do skargi nadzwyczajnej, w tym postępowania w sprawie tej skargi, stosuje się w zakresie spraw cywilnych przepisy Kodeksu postępowania cywilnego dotyczące skargi kasacyjnej. Po pierwsze, w przypadku skargi kasacyjnej wnoszonej przez Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka, w której termin do wniesienia skargi kasacyjnej wynosi 6 miesięcy (art. 398⁵ § 2 k.p.c.), również brakuje odpowiednich argumentów pozwalających na przyjęcie, że taki termin może zostać przywrócony. Po drugie, stosowanie art. 168 § 1 i 2 k.p.c., jeśli chodzi o zawinienie strony w uchybieniu terminu oraz o związek przyczynowy pomiędzy uchybieniem terminu a ujemnymi dla strony skutkami procesowymi, nie przystaje do podmiotów legitymowanych do wniesienia skargi nadzwyczajnej według art. 89 § 2 u.SN. Ponadto na możliwość przywrócenia terminu do wniesienia skargi nadzwyczajnej nie wskazuje art. 89 § 4 u.SN, według którego jeżeli zachodzą przesłanki z art. 89 § 1 u.S.N., a zaskarżone orzeczenie wywołało nieodwracalne skutki prawne, w szczególności jeżeli od dnia uprawomocnienia się zaskarżonego orzeczenia upłynęło 5 lat, a także jeżeli uchylenie orzeczenia naruszyłoby międzynarodowe zobowiązania Rzeczypospolitej Polskiej, Sąd Najwyższy ogranicza się do stwierdzenia wydania zaskarżonego orzeczenia z naruszeniem prawa oraz wskazania okoliczności, z powodu których wydał takie rozstrzygnięcie, chyba że zasady lub wolności i prawa człowieka i obywatela określone w Konstytucji przemawiają za wydaniem rozstrzygnięcia, o którym mowa w art. 91 § 1 u.S.N. Przepis ten reguluje bowiem m.in. sytuacje, w których skarga nadzwyczajna zostanie wniesiona z zachowaniem pięcioletniego terminu przewidzianego w art. 89 § 3 u.SN, liczonego od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, niemniej nie zostanie przez Sąd Najwyższy w tym terminie rozpoznana. Upływ terminu będzie wówczas stał na przeszkodzie do uchylenia zaskarżonego orzeczenia przez Sąd Najwyższy w razie uwzględnienia skargi nadzwyczajnej, z wyjątkiem przewidzianym w art. 89 § 4 in fine u.S.N. (zasady lub wolności i prawa człowieka i obywatela określone w Konstytucji będą przemawiały za wydaniem rozstrzygnięcia, o którym mowa w art. 91 § 1 u.SN).

Czynności związane z badaniem dopuszczalności skargi nadzwyczajnej wykonuje Prezes Sądu Najwyższego (Przewodniczący Wydziału) lub sędzia sprawozdawca, z wyjątkiem odrzucenia skargi, co wymaga wydania postanowienia przez Sąd Najwyższy.

Pięcioletni termin do wniesienia skargi nadzwyczajnej przewidziany w art. 89 § 3 u.SN, liczony od uprawomocnienia się zaskarżonego orzeczenia, dotyczy orzeczeń, które stały się prawomocne od 3.04.2018 r., tj. od dnia wejścia w życie u.SN w myśl art. 136 tej ustawy.