SPS-023-27187/14 - Stanowisko MPiPS w sprawie czasu trwania urlopów przysługujących ojcom w związku z narodzinami dziecka

Przepisy Kodeksu pracy regulują uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem. Co do zasady pracownicy - matce dziecka przysługuje prawo do pierwszych 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, natomiast z pozostałej części urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego pracownicy - rodzice dziecka pozostający w stosunku pracy mogą skorzystać na równych prawach, podejmując w tym zakresie indywidualną decyzję uwzględniającą ich bieżącą sytuację rodzinną oraz zawodową.

Uprzejmie wyjaśniam, że pracownica - matka po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego ma prawo zrezygnować z pozostałej części tego urlopu. W takim przypadku z niewykorzystanej przez pracownicę części urlopu macierzyńskiego skorzysta pracownik - ojciec wychowujący dziecko. Pracownica, zgłaszając pracodawcy pisemny wniosek w sprawie rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego, musi dołączyć zaświadczenie pracodawcy zatrudniającego pracownika - ojca wychowującego dziecko, potwierdzające termin rozpoczęcia przez niego urlopu macierzyńskiego, przypadający bezpośrednio po terminie rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego przez pracownicę.

Pragnę wyjaśnić, że zgodnie z przepisami Kodeksu pracy także w razie zgonu pracownicy w czasie urlopu macierzyńskiego pracownikowi - ojcu wychowującemu dziecko przysługuje prawo do niewykorzystanej części urlopu (art. 180 § 7 k.p.) oraz do zasiłku macierzyńskiego za ten okres. W tym przypadku nie obowiązuje próg 14-tygodniowy.

Z dodatkowego urlopu macierzyńskiego może skorzystać według wyboru pracownica - matka lub pracownik - ojciec dziecka. Mogą się oni również tym urlopem podzielić (np. ojciec wykorzysta 2 tygodnie urlopu, a pozostałe 4 tygodnie matka dziecka). Jest to urlop fakultatywny, zatem pracownicy w ogóle nie muszą z niego skorzystać lub mogą wykorzystać go w części, np. tylko 2 tygodnie z pełnego 6-tygodniowego wymiaru. Dodatkowego urlopu macierzyńskiego udziela się na pisemny wniosek pracownika, który jest wiążący dla pracodawcy (art. 182¹ k.p.).

O całość lub kolejne części urlopu rodzicielskiego może zgodnie z wyborem wnioskować pracownica - matka lub pracownik - ojciec dziecka. Z urlopu rodzicielskiego mogą jednocześnie korzystać oboje rodzice dziecka, przy czym łączny wymiar urlopu nie może przekraczać wymiaru 26 tygodni. Urlopu rodzicielskiego udziela się na wiążący dla pracodawcy pisemny wniosek pracownika.

Niezależnie od powyższego pracownik - ojciec wychowujący dziecko ma prawo do urlopu ojcowskiego w wymiarze 2 tygodni, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia. Urlopu ojcowskiego udziela się na pisemny wniosek pracownika - ojca, który pracodawca jest obowiązany uwzględnić (art. 182³ k.p.).

W odpowiedzi na pytanie dotyczące wymiaru urlopu ojcowskiego uprzejmie wyjaśniam, że 2-tygodniowy urlop ojcowski stanowi istotne uzupełnienie szerokiego katalogu uprawnień pracowniczych związanych z pełnieniem funkcji rodzicielskich, wynikających z polskiego ustawodawstwa pracy. Pragnę zwrócić uwagę, że pracownik - ojciec dziecka może skorzystać z części urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego. Pozostałe uprawnienia związane z posiadaniem małych dzieci możliwe do wykorzystywania przez pracownika już od pierwszych dni ich życia także zapewniają wystarczające możliwości prawne do prawidłowego pełnienia przez niego funkcji rodzicielskich.

Oprócz wyżej wymienionych urlopów pracownik - ojciec dziecka może skorzystać z prawa do zwolnienia od pracy w wymiarze 2 dni w związku z urodzeniem się dziecka pracownika (tzw. urlop okolicznościowy), a także zwolnienia od pracy w wymiarze 2 dni w roku kalendarzowym dla pracownika wychowującego dziecko lub dzieci w wieku do 14 lat (tzw. dni opieki nad dzieckiem), które wprawdzie mają inny charakter niż urlop macierzyński, ale ułatwiają godzenie pracy zawodowej z życiem rodzinnym. Celem tzw. urlopu okolicznościowego jest bowiem najczęściej załatwienie spraw urzędowych związanych z urodzeniem dziecka (dzieci) pracownika lub odbiór matki dziecka (dzieci) ze szpitala po porodzie. W czasie korzystania z tzw. dni opieki nad dzieckiem pracownik ma natomiast możliwość np. odbycia z dzieckiem wizyty lekarskiej lub załatwienia spraw w żłobku, przedszkolu albo szkole, jeżeli jest to możliwe tylko w godzinach pracy pracownika.

Jednocześnie uprzejmie wyjaśniam, że pracownik - ojciec dziecka lub dzieci może także korzystać z urlopu wychowawczego już w pierwszych tygodniach życia dziecka, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 5. roku życia. Co do zasady z urlopu wychowawczego może korzystać w tym samym czasie jedno z rodziców, z wyjątkiem okresu 4 miesięcy, w czasie których z takiego urlopu mogą oni korzystać jednocześnie. Pracownik - ojciec wychowujący dziecko samodzielnie decyduje, w jakim wymiarze (jednak nie dłużej niż do 35 miesięcy) i w jakim terminie będzie korzystał z urlopu wychowawczego. Może zatem z tego uprawnienia skorzystać także w okresie pierwszych 12 miesięcy życia dziecka.

Odnosząc się do pytania dotyczącego możliwości rezygnacji z urlopu macierzyńskiego przez pracownicę - matkę dziecka po upływie pierwszych 14 tygodni tego urlopu i wykorzystaniu pozostałej jego części przez pracownika - ojca dziecka, uprzejmie wyjaśniam, że takie rozwiązanie prawne jest zgodne z prawem unijnym. Pragnę ponadto podkreślić, że celem urlopu macierzyńskiego jest sprawowanie opieki nad nowo narodzonym dzieckiem, ale jest to także czas potrzebny dla kobiety, zwłaszcza w pierwszych tygodniach urlopu, na zregenerowanie sił fizycznych i psychicznych po ciąży i porodzie.

Natomiast w obecnym stanie prawnym pracownik - ojciec dziecka nie ma możliwości skorzystania przed upływem 14 tygodni z urlopu macierzyńskiego w sytuacji, gdy matka dziecka jest niezdolna do samodzielnej egzystencji. W tym zakresie toczą się rządowe prace legislacyjne. Projekt ustawy o zmianie ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz niektórych innych ustaw został przyjęty przez Stały Komitet Rady Ministrów w dniu 26 czerwca br. i skierowany do rozpatrzenia przez Komisję Prawniczą. Projekt przewiduje, że pracownica legitymująca się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji, której stan zdrowia uniemożliwia sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem, po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego, będzie miała prawo zrezygnować z pozostałej części tego urlopu; w takim przypadku niewykorzystanej części tego urlopu będzie się udzielało pracownikowi - ojcu wychowującemu dziecko, na jego pisemny wniosek.

Odpowiadając na pytania odnośnie do konieczności wprowadzenia zmian do przepisów prawnych dotyczących uprawnień pracowników związanych z urodzeniem dziecka, wprowadzonych od dnia 17 czerwca 2013 r., pragnę zadeklarować, że kwestie poruszone w interpelacji będą przedmiotem analizy w ramach oceny funkcjonowania ustawy z dnia 28 maja 2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw.