SPS-023-1410/08 - Zasady przyznawania wcześniejszych uprawnień emerytalnych rodzicom dzieci niepełnosprawnych.

W związku z wystąpieniem pana marszałka z dnia 28 lutego 2008 r., znak: SPS-023-1410/08, dotyczącym interpelacji pana posła Jacka Pilcha w sprawie przyznawania wcześniejszych uprawnień emerytalnych rodzicom dzieci niepełnosprawnych, pragnę uprzejmie przedstawić co następuje.

Rodzina, która znalazła się w trudnej sytuacji z powodu konieczności zrezygnowania jednego z rodziców z pracy zarobkowej w celu opieki nad dzieckiem specjalnej troski, wymaga wsparcia ze strony państwa. Nie ulega jednak wątpliwości, że nie powinno się to odbywać ze środków ubezpieczeń społecznych, ponieważ utrudnienie w kontynuowaniu pracy zarobkowej spowodowane stanem zdrowia dziecka nie jest ryzykiem emerytalnym ani rentowym, lecz ryzykiem objętym wsparciem przez systemy pozaubezpieczeniowe. Dlatego też w systemie świadczeń rodzinnych - a nie w systemie ubezpieczeń społecznych - jest odpowiednie miejsce na rozwiązania zapewniające osobom i rodzinom będącym w trudnej sytuacji życiowej nie tylko niezbędne środki finansowe, ale też inne formy pomocy i wsparcia. Objęcie ryzykiem ubezpieczeniowym tych sytuacji byłoby sprzeczne z zasadami techniki ubezpieczeniowej i spowodowałoby nieuzasadnione obciążenie pozostałych ubezpieczonych. Fundusze na świadczenia emerytalno-rentowe gromadzone są przecież ze składek osób ubezpieczonych, a dostęp do świadczeń i ich wysokość zdeterminowane są opłaconą składką.

Właśnie w tym celu parlament dokonał zmiany przepisów emerytalno-rentowych powodującej, że z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przyznawane będą wyłącznie świadczenia należne z powodu spełnienia ryzyka ubezpieczeniowego, tj. dożycia określonego w przepisach wieku lub niemożności kontynuowania pracy zarobkowej z powodu niezdolności do pracy.

Mimo szeregu wątpliwości, reformując ubezpieczenia społeczne ustawą z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zniesiono wcześniejszą emeryturę dla pracowników opiekujących się dziećmi specjalnej troski. Przewidziano jednakże w art. 186 ust. 3 możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę z tytułu opieki nad dzieckiem specjalnej troski rodzicom, którzy do dnia wejścia w życie ustawy nie zgłosili wniosku o tę emeryturę, mimo że do dnia 31 grudnia 1998 r. spełnili wszystkie wymagane warunki.

Rodzice, którzy z powodu stanu zdrowia swojego dziecka, wymagającego stałej opieki oraz pielęgnacji lub pomocy w czynnościach samoobsługowych, nie mogą kontynuować zatrudnienia, mogą nabyć prawo do wcześniejszej emerytury na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki (Dz. U. Nr 28, poz. 149) po spełnieniu łącznie następujących warunków:

a niezdolność do pracy dziecka istnieje od urodzenia albo powstała przed ukończeniem 18 r. życia,

Regulacja prawna pozwalająca jeszcze przez pewien okres korzystać przez opiekunów dzieci specjalnej troski z wcześniejszej emerytury jest świadczeniem zanikającym, które nie może być kontynuowane w zreformowanym systemie emerytalnym, ponieważ z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych tworzonego ze składek na ubezpieczenie społeczne osób czynnych zawodowo nie mogą być finansowane świadczenia pozaubezpieczeniowe. Konieczność zrezygnowania przez jednego z rodziców z pracy zarobkowej w celu wychowywania dziecka wymagającego ze względu na stan zdrowia stałej opieki nie jest bowiem ryzykiem emerytalnym ani rentowym, lecz ryzykiem objętym wsparciem ze środków przeznaczonych w budżecie państwa na pomoc społeczną.

Rozwiązania takie, przewidujące pomoc dla rodzin wychowujących niepełnosprawne dziecko, stworzyła ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 z późn. zm.), która przewiduje:

Niezależnie od świadczeń rodzinnych rodzina znajdująca się w trudnej sytuacji życiowej, w tym rodzina wychowująca dziecko niepełnosprawne, może ubiegać się o doraźną pomoc finansową na podstawie ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. Nr 64, poz. 593 z późn. zm.).

Odnosząc się do kwestii poruszanej przez pana posła Jacka Pilcha, dotyczącej programu rządowego adresowanego do rodziców wychowujących dziecko niepełnosprawne, pragnę podkreślić, że dostrzegając potrzebę świadczenia wsparcia i pomocy w wypełnianiu przez rodziców dzieci niepełnosprawnych trudnych i obciążających zadań opiekuńczych, rehabilitacyjnych i wychowawczych, Ministerstwo Edukacji Narodowej w 2005 roku przystąpiło do realizacji pilotażowego programu rządowego o nazwie "Wczesna, wielospecjalistyczna, kompleksowa, skoordynowana i ciągła pomoc dziecku zagrożonemu niepełnosprawnością lub niepełnosprawnemu oraz jego rodzinie" (WWKSC). Pilotaż programu zaplanowany na lata 2005-2007 polegał na włączeniu elementów wspierania medycznego, edukacyjnego, organizacyjnego i finansowego w główny nurt działań społecznych najbliżej miejsca zamieszkania dziecka.

Ponieważ projekt miał charakter pilotażowy, został zakończony w 2007 roku. Ze względu na fakt, że pilotaż jest rozumiany jako wstępne badania próbne, mające na celu sprawdzenie, czy dany problem występuje w określonym środowisku społecznym, obecnie trwają prace nad kontynuacją i rozszerzeniem przedmiotowego projektu.

Specjalistyczna pomoc na rzecz osób niepełnosprawnych i ich rodzin realizowana jest także przez szereg organizacji pozarządowych uzyskujących wsparcie na liczne projekty, które współfinansowane są ze środków publicznych, w tym m.in. środków samorządów, funduszy strukturalnych UE, Funduszu Inicjatyw Obywatelskich.

Ponadto, odnosząc się do pomocy rodzicom dzieci niepełnosprawnych, uprzejmie informuję, że zgodnie z przepisami ustawy z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego (Dz. U. z 2002 r. Nr 175, poz. 1440 z późn. zm.) osobom niepełnosprawnym niezdolnym do samodzielnej egzystencji przysługuje prawo do ulgi 49% przy przejazdach środkami publicznego transportu zbiorowego kolejowego w pociągach osobowych oraz autobusowego w komunikacji zwykłej na podstawie biletów jednorazowych oraz do ulgi 37% przy przejazdach środkami publicznego transportu zbiorowego kolejowego w pociągach innych niż osobowe oraz autobusowego w komunikacji innej niż zwykła. W przypadku dzieci i młodzieży dotkniętych inwalidztwem lub niepełnosprawnych wymiar przysługującej ulgi, ograniczonej do przejazdów celowych, jest wyższy i wynosi 78% przy przejazdach środkami publicznego transportu zbiorowego kolejowego oraz autobusowego. Ulga 78% przysługuje również jednemu z rodziców lub opiekunów dzieci i młodzieży dotkniętych inwalidztwem lub niepełnosprawnych.

Przepisów ustawy nie stosuje się do komunikacji miejskiej, co oznacza, że jednostki samorządu terytorialnego samodzielnie określają wymiar ulg przysługujących osobom niepełnosprawnym w środkach lokalnego transportu zbiorowego.

Ponadto na podstawie ustawy z dnia 22 kwietnia 2005 r. o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej (Dz. U. Nr 86, poz. 732 z późn. zm.), osobom samotnie wychowującym dzieci, jeżeli mają zasądzone alimenty, a ich egzekucja jest bezskuteczna, przysługuje zaliczka alimentacyjna. Zaliczka przysługuje w wysokości zasądzonych alimentów, nie może jednak przekraczać maksymalnych kwot wskazanych w ww. ustawie - w przypadku dziecka legitymującego się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności maksymalne kwoty przysługującej zaliczki są wyższe niż w przypadku dziecka zdrowego. Zaliczka przysługuje, jeżeli miesięczny dochód w rodzinie nie przekracza kwoty 583 zł na osobę.

Opisane wyżej formy wsparcia przysługują przede wszystkim w przypadku spełnienia przez osoby ubiegające się jednolitych kryteriów dotyczących legitymowania się odpowiednim orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności.

Jednocześnie informuję, że pomocy społecznej udziela się osobom i rodzinom w szczególności z powodu ubóstwa i np. niepełnosprawności. Jej celem jest wspieranie osób i rodzin w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwienie im życia w warunkach odpowiadających godności człowieka. Zatem jeśli dana osoba jest osobą prawnie niepełnosprawną (lub członek rodziny jest taką osobą) i spełnione są kryteria określone w ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. Nr 64, poz. 593 z późn. zm.), może ubiegać się o pomoc w zależności od potrzeb. Na podstawie przeprowadzanego wywiadu środowiskowego ustalana jest sytuacja danej osoby, jej potrzeby i możliwości. Pomoc społeczna polega na udzielaniu świadczeń (pieniężnych i niepieniężnych) oraz pracy socjalnej, czyli wszelkiego rodzaju poradnictwa i pomocy we wzmacnianiu lub odzyskiwaniu zdolności do samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie. Ustawa nie zawiera zapisów dotyczących specyficznych - dla omawianej grupy osób - form pomocy społecznej. Osoby te mogą uzyskać wsparcie na ogólnych zasadach przewidzianych w ustawie.

Rozwiązania prawne uwzględniające szczególne potrzeby dzieci niepełnosprawnych i dające ich rodzicom określone uprawnienia, przewidziane są także w przepisach podatkowych (ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, Dz. U. z 2004 r. Nr 14, poz. 176 z późn. zm., ustawa z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne, Dz. U. z 1998 r. Nr 144, poz. 930 z późn. zm.) i oświatowych. Uwzględnienie zwiększonych kosztów wynikających z niepełnosprawności gwarantują w systemie podatkowym dwa rozwiązania: zwolnienie podatkowe oraz możliwość korzystania z odliczeń od dochodu. Osoby mające na utrzymaniu osoby niepełnosprawne mogły odliczyć od dochodu wydatki na cele rehabilitacyjne oraz wydatki związane z ułatwieniem wykonywania czynności życiowych, takie jak m.in.:

Poza wymienionymi wyżej formami pomocy specjalistyczna pomoc na rzecz osób niepełnosprawnych i ich rodzin realizowana jest także ze środków PFRON, w ramach programów celowych:

Informuję także, że wśród innych programów rządowych realizowanych w chwili obecnej, w których beneficjentami mogą być dzieci niepełnosprawne i ich rodzice, znajdują się m.in.:

Pragnę nadmienić, że Ministerstwo Edukacji Narodowej we współpracy z Polskim Związkiem Niewidomych wydaje w brajlu i powiększoną czcionką podręczniki dla uczniów niewidomych i słabo widzących, uczęszczających do szkół podstawowych, gimnazjum oraz liceum ogólnokształcącego, profilowanego i technikum. Nie są one dostępne w księgarniach. Ich wypożyczaniem zajmują się ośrodki szkolno-wychowawcze.

Minister

Jolanta Fedak