FN7.054.4-3.2015 - Konsekwencje nieprawidłowego zlecenia płatniczego.

Poruszone w interpelacji zagadnienie jest w pewnym zakresie uregulowane w art. 143 ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (Dz. U. z 2014 r. poz. 873 z późn. zm.). Zgodnie z tym przepisem zlecenie płatnicze uznaje się za wykonane na rzecz właściwego odbiorcy, jeżeli zostało wykonane zgodnie z informacjami, o których mowa w art. 23 ust. 1 pkt 1 lub w art. 27 pkt 2 lit. b tej ustawy, a w przypadku wskazania w treści zlecenia płatniczego unikatowego identyfikatora - jeżeli zostało wykonane zgodnie z tym unikatowym identyfikatorem, bez względu na dostarczone przez użytkownika inne informacje dodatkowe. Jeżeli unikatowy identyfikator podany przez użytkownika jest nieprawidłowy, dostawca nie ponosi odpowiedzialności na podstawie art. 144-146 ww. ustawy. Dostawca płatnika jest jednak obowiązany podjąć działania w celu odzyskania kwoty transakcji płatniczej, a zatem obowiązek taki spoczywa na banku. Strony mogą zastrzec w umowie, że dostawca ma prawo pobrać od użytkownika opłatę za odzyskanie środków (w tym zakresie przepis art. 36 ust. 2 ustawy stosuje się odpowiednio). Przy wykonaniu transakcji płatniczych z wykorzystaniem rachunku bankowego unikatowym identyfikatorem jest numer rachunku bankowego, chyba że strony uzgodnią w umowie ramowej inny unikatowy identyfikator.

Należy jednakże podkreślić, że przytoczony przepis prawa nie precyzuje jakiego rodzaju działania dostawca płatnika jest obowiązany podjąć w celu odzyskania kwoty transakcji płatniczej. Wydaje się również, że regulacja ta nie przyznaje dostawcy płatnika żadnych odrębnych uprawnień, także w celu odzyskiwania środków.

W powołanym wyżej art. 143 ustawy o usługach płatniczych zostały wskazane prawne konsekwencje realizacji zlecenia płatniczego. Prawodawca unijny, w regulacji Dyrektywy 2007/64/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 listopada 2007 r. w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego, zmieniającej dyrektywy 97/7/WE, 2002/65/WE, 2005/60/WE i 2006/48/WE i uchylającej dyrektywę 97/5/WE, w jeszcze szerszy sposób niż ma to miejsce ww. art. 143 (ust. 1) uregulował kwestie realizacji zlecenia płatniczego w oparciu o unikatowy identyfikator, określając w art. 74 dyrektywy, że w przypadku, jeżeli zlecenie płatnicze jest wykonywane zgodnie z unikatowym identyfikatorem, zlecenie to w odniesieniu do odbiorcy określonego w unikatowym identyfikatorze uważa się za wykonane prawidłowo.

Obowiązujące przepisy zezwalają zatem bankom na wykonywanie transakcji płatniczych z wykorzystaniem rachunku bankowego, wyłącznie w oparciu o unikatowy identyfikator, jakim jest numer rachunku bankowego, nie nakładając przy tym obowiązku sprawdzania zgodności innych informacji podanych przez użytkownika z unikatowym identyfikatorem i nie narażając się tym samym na ewentualną odpowiedzialność odszkodowawczą.

W związku z tym, że bank podejmuje działania celem odzyskania kwoty transakcji płatniczej, należy odróżnić dwie odmienne sytuacje, które mogą zaistnieć. W przypadku zlecenia płatniczego wykonanego na podstawie nieprawidłowego identyfikatora, gdy odbiorca transakcji jest klientem banku, bank powinien wystąpić do tego klienta o zwrot kwoty przekazanej na rachunek klienta, z ewentualnym pouczeniem o odpowiedzialności w przypadku braku dobrowolnego zwrotu środków. Bank nie może natomiast samodzielnie udostępnić danych odbiorcy przelewu, zleceniodawcy z uwagi na obowiązującą tajemnicę bankową. Jednocześnie należy wskazać na uprawnienie posiadacza rachunku do wyrażenia zgody w trybie art. 104 ust. 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (Dz. U. z 2012 r. poz. 1376 z późn. zm.), do przekazania przez bank jego danych stanowiących tajemnicę bankową, płatnikowi zrealizowanej transakcji płatniczej.

W przypadku zlecenia płatniczego wykonanego na podstawie nieprawidłowego identyfikatora, gdy odbiorca transakcji nie jest klientem banku, bank powinien wystąpić do banku odbiorcy przelewu, o udostępnienie danych tego odbiorcy lub o skierowanie w imieniu banku płatnika o zwrot kwoty przekazanej na rachunek tego klienta. Wskazać należy, że bank odbiorcy jest uprawniony do udostępnienia danych klienta, będącego odbiorcą płatności z uwagi na ustawowe zwolnienie z obowiązku zachowania tajemnicy bankowej w stosunku do banku, zgodnie z przepisem art. 105 ust. 1 pkt 1 ww. ustawy - Prawo bankowe. Jednocześnie, w przypadku uzyskania informacji z banku odbiorcy, bank płatnika, nie jest uprawniony do udostępnienia danych odbiorcy przelewu płatnikowi. Posiadacz rachunku może natomiast wyrazić zgodę w trybie art. 104 ust. 3 Prawa bankowego, do przekazania przez bank jego danych stanowiących tajemnicę bankową, płatnikowi zrealizowanej transakcji płatniczej.

Podkreślenia wymaga fakt, że w trybie art. 143 ust. 2 ustawy o usługach płatniczych oraz na podstawie regulacji ustawy - Prawo bankowe, bank nie jest uprawniony do podejmowania dalej idących kroków celem odzyskania kwoty transakcji płatniczej wykonanej na podstawie nieprawidłowego identyfikatora.

Zgodnie zaś z art. 146 ust. 1 w przypadku niewykonanej lub nienależycie wykonanej transakcji płatniczej zainicjowanej przez płatnika, jego dostawca, na wniosek tego płatnika, podejmuje niezwłocznie działania w celu prześledzenia transakcji płatniczej i powiadamia płatnika o ich wyniku. W przypadku zaś transakcji płatniczej zainicjowanej przez odbiorcę lub za jego pośrednictwem jego dostawca podejmuje, na wniosek odbiorcy, niezwłoczne starania w celu prześledzenia transakcji płatniczej i powiadamia odbiorcę o ich wyniku. Zgodnie z powyższym stwierdzić należy, że bank jest zobowiązany do prześledzenia transakcji oraz poinformowania płatnika lub odbiorcy o numerze rachunku, na jaki trafiły środki, z jaką datą została zrealizowana transakcja oraz czy doszło do ewentualnego potrącenia. Bank nie jest jednocześnie uprawniony do przekazania płatnikowi lub odbiorcy danych posiadacza rachunku, na który zostały przekazane środki, z uwagi na obowiązującą tajemnicę bankową.

W treści interpelacji zawarta jest słuszna uwaga, że w celu wystąpienia z roszczeniem o zwrot korzyści majątkowej uzyskanej kosztem innej osoby bez podstawy prawnej niezbędne jest wskazanie wymaganych przez przepisy prawa danych identyfikujących pozwanego. Jednakże obowiązujące przepisy prawa istotnie ograniczają możliwość pozyskania wymaganych danych.

Przytoczone wyżej przepisy powodują, że osoba, która przez omyłkę wskazała błędny unikatowy identyfikator w treści zlecenia płatniczego, wskutek czego środki pieniężne zostały przekazane na inny od zamierzonego rachunek bankowy, może mieć problem w odzyskaniu tych środków, jeżeli posiadacz rachunku, na który te środki wpłynęły dobrowolnie nie złoży dyspozycji ich zwrotu.

Mając na względzie powyższe uwagi, zasadne jest rozważenie podjęcia działań legislacyjnych, mających na celu ułatwienie dochodzenia zwrotu środków w takich przypadkach. Dokonując ustawowego rozwiązania tego problemu należy jednak wyważyć interesy wszystkich uczestników takich transakcji.

W tym kontekście pewne wątpliwości może budzić m.in. zaprezentowana w interpelacji propozycja nowelizacji art. 105 ustawy - Prawo bankowe, zakładająca wprowadzenie minimalnej kwoty, od której można by ubiegać się o przekazanie informacji identyfikujących posiadacza rachunku. Należy bowiem zauważyć, że każdy podmiot odmiennie ocenia wpływ utraty danej kwoty na swój interes ekonomiczny. Poza tym mogą powstać wątpliwości odnośnie do zgodności z Konstytucją wprowadzenia kwoty granicznej w kontekście różnicowania możliwości ustalenia danych identyfikujących posiadacza rachunku, które są niezbędne do wystąpienia ze stosownym powództwem. Niezależnie od powyższego rozwiązanie takie zawsze mogłoby być wykorzystywane do pozyskiwania informacji objętych tajemnicą bankową.