Adamczyk Joanna, Zgłoszenie znaku towarowego w złej wierze

Przedmiotem rozważań w niniejszej monografii jest zgłoszenie znaku towarowego w złej wierze. Instytucja ta, jako jedna z bezwzględnych podstaw odmowy rejestracji znaku towarowego oraz unieważnienia prawa ochronnego, pojawiła się w polskim systemie prawnym wraz z wejściem w życie ustawy z 30.06.2000 r. – Prawo własności przemysłowej. Poprzednio, tj. na gruncie ustawy z 31.01.1985 r. o znakach towarowych, występowała co prawda w obowiązujących przepisach, nie została jednak uregulowana odrębnie i zakwalifikowana jako bezwzględna przeszkoda rejestracji znaku towarowego. Źródłem analizowanej instytucji, przewidzianej obecnie w prawie polskim, jest prawo unijne. Obowiązywanie konstrukcji zgłoszenia znaku towarowego w złej wierze w aktualnym kształcie jest wynikiem implementacji w prawie polskim postanowień pierwszej dyrektywy Rady 89/104/EWG z 21.12.1988 r. mającej na celu zbliżenie ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do znaków towarowych. Polska dokonała transpozycji jej postanowień w analizowanym zakresie jeszcze przed przystąpieniem do Unii Europejskiej.

Regulacja dotycząca złej wiary przy zgłoszeniu znaku towarowego przez długi czas miała w prawie Unii Europejskiej charakter fakultatywny dla państw członkowskich. Dopiero na gruncie obecnie obowiązującej dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2436 z 16.12.2015 r. mającej na celu zbliżenie ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do znaków towarowych omawiana instytucja stała się obligatoryjna dla państw członkowskich Unii Europejskiej, ale wyłącznie jako podstawa unieważnienia prawa ochronnego. Instytucja zgłoszenia znaku towarowego w złej wierze funkcjonuje także od 1994 r. w ramach innego aktu prawa unijnego, a mianowicie na gruncie rozporządzenia w sprawie znaku towarowego Unii Europejskiej (aktualnie jest to rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/1001 z 14.06.2017 r. w sprawie znaku towarowego Unii Europejskiej), jako bezwzględna przyczyna unieważnienia unijnego znaku towarowego.

Przewidziana w dyrektywie 89/104/EWG regulacja dotycząca zgłoszenia znaku towarowego w złej wierze została implementowana w prawie polskim w Prawie własności przemysłowej z 2000 r., a zatem jeszcze przed formalną akcesją Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. Jednak już wcześniej, na gruncie ustawy o znakach towarowych z 1985 r., istniała w polskim systemie prawnym normatywna konstrukcja zgłoszenia znaku towarowego w złej wierze, choć przesłanka ta nie stanowiła jeszcze wtedy samodzielnej podstawy odmowy rejestracji bądź unieważnienia prawa do znaku towarowego, lecz pojawiała się w przepisach dotyczących innych zagadnień. Natomiast polska nauka prawa oraz orzecznictwo wypracowały na gruncie przepisu art. 8 pkt 1 u.z.t. stanowisko, zgodnie z którym zgłoszenie w złej wierze stanowi jedną z postaci wadliwości zgłoszenia znaku towarowego oraz przesłankę unieważnienia prawa z rejestracji, sytuowaną w obrębie przeszkody rejestracji uregulowanej we wspomnianym przepisie, polegającej na sprzeczności znaku towarowego z zasadami współżycia społecznego. Zgłoszenie znaku towarowego w złej wierze było ówcześnie pojmowane jako kwalifikowana postać sprzeczności z zasadami współżycia społecznego, wynikająca z okoliczności podmiotowych dotyczących zgłaszającego.

Od czasu wejścia w życie Prawa własności przemysłowej w 2001 r. zgłoszenie znaku towarowego w złej wierze jest samodzielną konstrukcją normatywną, kwalifikowaną jako bezwzględna podstawa odmowy rejestracji znaku towarowego oraz unieważnienia prawa ochronnego na znak towarowy. Od czasu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, z mocy stosowanego bezpośrednio rozporządzenia w sprawie znaku towarowego Unii Europejskiej, elementem obowiązującego w Polsce prawa jest także regulacja traktująca zgłoszenie w złej wierze jako jedną z bezwzględnych przesłanek unieważnienia prawa z rejestracji unijnego znaku towarowego. W chwili obecnej normatywny status przedmiotowej instytucji jest zatem jednoznaczny.

Za uznaniem zgłoszenia znaku towarowego w złej wierze za instytucję godną pogłębionej analizy przemawia jej enigmatyczność i nieuchwytność. Instytucja ta, a zwłaszcza zastosowany w jej ramach termin „zła wiara”, która istnieje przy zgłoszeniu znaku do rejestracji, nie doczekały się ani ogólnej definicji normatywnej, ani też dookreślenia zarówno w ramach prawa Unii Europejskiej, jak i co do zasady w regulacjach krajowych państw członkowskich Unii Europejskiej, w tym zwłaszcza w polskim prawie znaków towarowych. Nawet jeśli w poszczególnych regulacjach krajowych przewiduje się doprecyzowanie przesłanki zgłoszenia znaku w złej wierze, nie przybiera ono formy syntetycznej definicji legalnej, lecz polega na określeniu otwartego katalogu przypadków zgłoszenia w złej wierze bądź czynników pozwalających przypisać złą wiarę na gruncie okoliczności konkretnej sprawy. Wyjaśnienie przedmiotowej konstrukcji prawnej pozostawiono zatem w gestii judykatury i nauki prawa. Szczególnie istotną rolę w tym zakresie, z uwagi na wspomnianą genezę instytucji zgłoszenia znaku towarowego w złej wierze w państwach członkowskich Unii Europejskiej, pełni orzecznictwo sądów unijnych dotyczące wykładni i stosowania przepisów unijnych aktów prawnych regulujących kwestię zgłoszenia znaku towarowego w złej wierze.

Z powyższych względów instytucja zgłoszenia znaku towarowego w złej wierze, funkcjonująca w ramach polskiego prawa znaków towarowych, zasługuje na wszechstronne zbadanie. Analiza ta powinna dotyczyć pozycji i znaczenia omawianej konstrukcji w ramach systemu prawa znaków towarowych. W szczególności istotne jest rozważenie, jaki kształt przedmiotowej instytucji wyłania się z wypowiedzi doktryny i orzecznictwa, a także przeprowadzenie krytycznej oceny przyjmowanego dotychczas rozumienia (koncepcji) przesłanki zgłoszenia znaku towarowego w złej wierze w prawie polskim. Analiza powinna dotyczyć sposobu rozumienia instytucji zgłoszenia znaku towarowego w złej wierze zarówno na gruncie ustawy o znakach towarowych z 1985 r., jak i w ramach aktualnie obowiązującego Prawa własności przemysłowej, a także jej pozycji w ramach systemu prawa znaków towarowych. Wymaga to, wobec braku definicji legalnej omawianej przesłanki, uwzględnienia wielu czynników wpływających na rozumienie tej konstrukcji prawnej. W szczególności dotyczy to znaczenia „unijnej” genezy, założeń dotyczących celów i funkcji, statusu normatywnego czy kontekstu systemowego omawianej instytucji, w tym relacji z podstawowymi zasadami systemu znaków towarowych oraz innymi, powiązanymi rozwiązaniami prawnymi. W szczególności należy zbadać, czy i przy jakich ewentualnie założeniach przesłanka złej wiary przy zgłoszeniu znaku towarowego ma charakter autonomiczny, również w kontekście koncepcji dobrej i złej wiary funkcjonującej na gruncie prawa cywilnego. Istotne jest zwłaszcza ustalenie, czy kryteria stwierdzenia zgłoszenia znaku w złej wierze mają charakter subiektywny czy obiektywny.

Uzasadnieniem dla wyboru tematyki rozważań jest wspomniana wcześniej niejednoznaczność konstrukcji zgłoszenia znaku towarowego w złej wierze, zwłaszcza zaś konstytuującego ją pojęcia „zła wiara”, w powiązaniu z istotną rolą i znaczeniem tej instytucji w ramach systemu prawa znaków towarowych. Zgłoszenie znaku w złej wierze stanowi bowiem, na gruncie dyrektyw znakowych, a w konsekwencji w prawie polskim oraz w prawnych systemach krajowych pozostałych państw Unii Europejskiej, bezwzględną przeszkodę rejestracji znaku towarowego , której wystąpienie skutkuje koniecznością odmowy rejestracji znaku towarowego. Jednakże instytucja zgłoszenia znaku w złej wierze nie jest wcale konstrukcją oczywistą w prawie znaków towarowych. Jednocześnie przeszkoda ta, oceniana na moment dokonania zgłoszenia, jest przeszkodą nieusuwalną, nie podlega bowiem sanowaniu w żadnych okolicznościach. Na gruncie prawa polskiego przesłanka złej wiary przy zgłoszeniu znaku podlega w postępowaniu w sprawie rejestracji znaku uwzględnieniu z urzędu. Ponadto zgłoszenie znaku towarowego w złej wierze stanowi bezterminową (na gruncie prawa polskiego) podstawę unieważnienia udzielonego już prawa ochronnego na znak towarowy. Unieważnienie prawa ochronnego z powodu złej wiary powoduje uznanie go za niebyłe od początku, a więc wywołuje skutek prawny extunc. Konsekwencje zgłoszenia znaku towarowego w złej wierze są zatem bardzo doniosłe. Wystąpienie tej podstawy niedopuszczalności rejestracji może prowadzić do odmowy udzielenia prawa ochronnego bądź jego unicestwienia, bez jakiejkolwiek możliwości usunięcia zaistniałej wadliwości zgłoszenia znaku towarowego. Wobec tak rygorystycznych skutków zgłoszenia znaku towarowego w złej wierze wszechstronna analiza tego zagadnienia jest szczególnie potrzebna dla praktyki stosowania prawa, w celu zapewnienia jej jednolitości i przewidywalności. Należy przy tym zaznaczyć brak tego rodzaju kompleksowej (monograficznej) analizy problematyki złej wiary przy zgłoszeniu znaku na gruncie prawa polskiego.

Główny obszar analizy przeprowadzonej w ramach niniejszego opracowania stanowi prawo polskie. Przedmiotem zainteresowania jest bowiem instytucja zgłoszenia znaku towarowego w złej wierze w polskim prawie znaków towarowych. Kolejnym obszarem badań, istotnym z uwagi na genezę polskich regulacji oraz wpływ na prawo polskie, jest unijne prawo znaków towarowych, w szczególności postanowienia dyrektyw znakowych stanowiące źródło polskiej regulacji dotyczącej złej wiary przy zgłoszeniu znaku.

W zakresie prawa polskiego analizie poddano przede wszystkim regulacje mieszczące się w obszarze prawa znaków towarowych (jako działu prawa własności przemysłowej). Uwzględniono ponadto regulacje z pozostałego obszaru prawa cywilnego, odwołujące się do kryterium dobrej bądź złej wiary. Badanie dotyczy również polskich regulacji odnoszących się do zwalczania nieuczciwej konkurencji w zakresie relacji między tymi przepisami a konstrukcją zgłoszenia znaku towarowego w złej wierze. Natomiast zagadnienia proceduralne związane ze stosowaniem omawianej instytucji zostały ograniczone do omówienia zasadniczych kwestii w zakresie dotyczącym sposobu badania oraz konsekwencji wystąpienia złej wiary przy zgłoszeniu znaku towarowego, przedstawionych w ramach poszczególnych rozdziałów dotyczących wspomnianych systemów prawnych.

W aspekcie czasowym polskie regulacje z zakresu prawa znaków towarowych poddano analizie od momentu wejścia w życie ustawy o znakach towarowych z 1985 r., w której po raz pierwszy pojawiła się konstrukcja zgłoszenia znaku towarowego w złej wierze. Największą uwagę, co oczywiste, poświęcono natomiast obowiązującej od 2001 r., z pewnymi zmianami, regulacji zawartej w postanowieniach Prawa własności przemysłowej. Natomiast analiza prawa unijnego dotyczy okresu od uchwalenia dyrektywy 89/104/EWG oraz – kilka lat później – rozporządzenia Rady (WE) nr 40/94 z 20.12.1993 r. w sprawie wspólnotowego znaku towarowego.

W opracowaniu przyjęto następującą logikę wywodu, uzewnętrzniającą się w jego strukturze, tj. w podziale na rozdziały. Po krótkim wprowadzeniu do problematyki, w rozdziale I przedstawiono ujęcie kryteriów dobrej i złej wiary na gruncie polskiego prawa cywilnego. Rozdział II dotyczy instytucji zgłoszenia znaku towarowego w złej wierze w prawie unijnym. W rozdziale III omówiono sposób rozumienia przesłanki złej wiary przy zgłoszeniu znaku towarowego w prawie polskim. Rozdziały IV i V mają na celu przybliżenie instytucji zgłoszenia znaku towarowego w złej wierze w kontekście systemowym polskiego prawa znaków towarowych. Rozdział IV dotyczy normatywnego charakteru oraz skutków prawnych omawianej instytucji. W rozdziale V przedstawiono zaś instytucję zgłoszenia znaku towarowego w złej wierze w szerszym kontekście systemowym, w ramach polskiego prawa znaków towarowych oraz poza nim. Wreszcie rozdział VI zawiera podsumowanie przeprowadzonej analizy oraz przedstawienie wniosków z niej płynących.

Stanowiąca przedmiot niniejszego opracowania analiza prowadzi do próby sformułowania wniosków dotyczących zastanego oraz pożądanego kształtu (znaczenia i pozycji systemowej) instytucji zgłoszenia znaku towarowego w złej wierze nie tylko w sensie teoretycznym, ale i w aspekcie funkcjonowania tej konstrukcji w polskim prawie znaków towarowych, a zatem zagadnień związanych z jej wykładnią oraz stosowaniem w praktyce. Monografia ma dać zatem odpowiedź na pytanie, jak powinno się rozumieć i sytuować przesłankę złej wiary przy zgłoszeniu znaku, tak by posiadała ona samodzielne znaczenie prawne oraz stanowiła narzędzie przydatne dla praktycznej realizacji założonych przy jej wprowadzaniu celów.

Problemem, którego analizie ma służyć opracowanie, jest kwestia znaczenia, pozycji systemowej i sposobu funkcjonowania w praktyce instytucji zgłoszenia znaku towarowego w złej wierze w prawie polskim, przy uwzględnieniu prawa unijnego. Do zagadnień szczegółowych, składających się na wspomniane wyżej kwestie, należy zaliczyć w szczególności: