Grygiel-Kaleta Żaneta, Wolność zrzeszania się w związkach zawodowych

Wolność zrzeszania się w związkach zawodowych stanowi jedno z podstawowych praw człowieka o charakterze wolnościowym, na co wskazuje zakres gwarancji realizacji tej swobody sformułowany na gruncie fundamentalnych aktów zarówno prawa międzynarodowego, jak i krajowego. Zakres powyższej wolności stanowi przedmiot zainteresowania i analizy, których przyczyną są przede wszystkim dynamicznie zmieniająca się sytuacją na rynku pracy i powstanie nowych form zatrudnienia, które ugruntowały swoją pozycję, wypierając stopniowo klasyczną formę zatrudnienia prawnopracowniczego.

Konstytucyjna zasada legalizmu, która ex lege ma determinować sferę działalności polskiego ustawodawcy, stanowi ratio sufficiens podjęcia rozważań nad sferą wolności zrzeszania się w związkach zawodowych i jej zakresem wyznaczonym w szczególności normami prawa powszechnie obowiązującego. Komplementarne ujęcie zagadnienia wymaga wyjścia poza ramy ustalone przez krajowe ustawodawstwo i odwołania się do standardów sformułowanych na gruncie prawa międzynarodowego, wyznaczających minimalny zakres ochrony, który ma być zagwarantowany przez krajowego ustawodawcę. Szczegółowa analiza norm prawa stanowionego nie wystarcza jednakże do ustalenia rzeczywistego zakresu wolności zrzeszania się w związkach zawodowych, z którego korzysta jednostka znajdująca się w roli osoby świadczącej pracę i występująca w stosunkach przemysłowych. Holistyczne ujęcie tematu wymaga spojrzenia na zagadnienie z perspektywy tej jednostki, aby można było uznać, że wyciągnięte wnioski obejmują zakres wolności zrzeszania się w związkach zawodowych in extenso. Rzeczywisty zakres wolności wyznaczony jest postanowieniami statutów związków zawodowych, stąd istotnym elementem niniejszej monografii jest konfrontacja przepisów prawa krajowego z przepisami aktów prawa międzynarodowego.

Przed podjęciem analizy trzeba zauważyć, że rynek pracy podlega dynamicznym zmianom i ciągłym przeobrażeniom, a wyraźnie zaznaczającą się tendencją, którą obserwujemy w sferze stosunków przemysłowych, jest coraz szersze stosowanie niepracowniczych i elastycznych podstaw zatrudnienia. Konstrukcja zakresu podmiotowego obecnej ustawy o związkach zawodowych, gwarantująca wolność zrzeszania się w tych związkach grupom osób wymienionych expressis verbis w art. 2, wymaga dostosowania – swoistego aggiornamento – do aktualnej sytuacji na rynku pracy, tak by osoby, których interes zawodowy i ekonomiczny wymaga ochrony, mogły korzystać ze swobody w zakresie tworzenia i przystępowania do związków zawodowych.

Istotę niniejszego opracowania stanowi wyznaczenie limina imperii, do której działalność ustawodawcy można uznać za realizację norm prawa międzynarodowego, a przekroczenie której stanowi przejaw niepożądanej działalności tego ustawodawcy. Ważnym elementem niniejszej monografii jest wskazanie na zakres wolności zrzeszania się w związkach zawodowych, która ze względu na nieuprawnioną ingerencję polskiego ustawodawcy w świetle norm prawa międzynarodowego wymaga dostosowania do zobowiązań przyjętych na arenie ONZ, w aktach prawnych Rady Europy czy konwencjach Międzynarodowej Organizacji Pracy.

Dążenie do sformułowania konkluzji w oparciu o urzeczywistnioną w praktyce sferę wolności zrzeszania się w związkach zawodowych determinuje rozważenie powyższego aspektu również w sferze obligacyjnej i poszerzenie analizy o zakres kompetencji organizacji związkowych do ograniczania wolności zrzeszania się przysługującej jednostce. Poddanie analizie statutów związków zawodowych pozwala na formułowanie tez w oparciu o rzeczywiste podstawy funkcjonowania wolności w praktyce.