Orecki Marcin, Sądownictwo polubowne a sądy państwowe wobec zasady nieingerencji sądu państwowego w działalność sądu polubownego i jego skład

Największym paradoksem arbitrażu jest to, że szuka

pomocy i współpracy sądów państwowych,

od których jednocześnie próbuje się wyzwolić .

O ile sądy państwowe mogą istnieć bez arbitrażu,

o tyle arbitraż nie może funkcjonować prawidłowo

bez sądów państwowych.

Przedmiotem monografii jest problematyka relacji między sądownictwem polubownym a sądem państwowym, analizowana w kontekście zasady nieingerencji sądu państwowego w działalność sądu polubownego i jego skład , która, jak do tej pory, nie była przedmiotem odrębnych rozważań w polskiej doktrynie. Pojawiły się pojedyncze publikacje odnoszące się bądź w ogólności do relacji sądownictwa państwowego i sądownictwa polubownego, bądź to do pomocy sądu państwowego w zakresie zabezpieczenia dochodzonych przed sądem polubownym roszczeń lub pomocy prawnej przy przeprowadzaniu postępowania dowodowego. Ukazały się ponadto także opracowania dotyczące konstytucyjności sądownictwa polubownego (analiza zagadnienia dotyczącego miejsca sądu polubownego w wymiarze sprawiedliwości). Monografie poświęcone sądownictwu polubownemu jedynie sygnalizują problematykę będącą przedmiotem niniejszej książki. Z kolei w doktrynie obcej wskazano, że dotychczas zbyt dużo uwagi poświęcono problematyce skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego w porównaniu do pozostałych czynności sądu państwowego podejmowanych względem sądu polubownego .

Prezentowana monografia jest próbą wypełnienia tej luki w polskim piśmiennictwie oraz zwrócenia uwagi na niezwykłą ważkość problematyki relacji między sądem polubownym a sądem państwowym. Stanowi ona skróconą wersję rozprawy doktorskiej napisanej w Instytucie Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk pod kierunkiem prof. dr. hab. Tadeusza Wiśniewskiego. Autor pragnie podziękować Profesorowi za nieocenioną pomoc i wsparcie udzielone w trakcie przygotowywania rozprawy. Podziękowania kieruję również do recenzentów rozprawy – prof. dr. hab. Karola Weitza oraz dr. hab. prof. nadzw. Andrzeja Torbusa za cenne uwagi i komentarze.

Za podjęciem tematyki relacji między sądem polubownym a sądem państwowym przemawia walor praktyczny zagadnienia. Określenie ram, w jakich sąd państwowy może i powinien wspomagać sąd polubowny oraz ingerować w sądownictwo polubowne, jest istotne z punktu widzenia efektywności i sprawności postępowania przed sądem polubownym oraz prawidłowego wypełniania przez sądy państwowe obowiązków nałożonych na nie przez prawo arbitrażowe.

Poza zainteresowaniem autora pozostają relacje między sądem państwowym a sądownictwem polubownym na etapie postarbitrażowym, w tym w szczególności problematyka skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego, co jest już przedmiotem obszernej literatury. Pominięto również zagadnienia związane z wpływem ogłoszenia upadłości czy też wszczęcia postępowań restrukturyzacyjnych względem podmiotów będących stroną zapisu na sąd polubowny . Mimo że w związku z ogłoszeniem upadłości może pojawić się problematyka ingerencji sądu państwowego w postępowanie przed sądem polubownym z udziałem upadłego, nie będzie to, co do zasady, postępowanie incydentalne i nakierowane na wsparcie postępowania przed sądem polubownym. Wręcz przeciwnie, ingerencja sądu państwowego będzie wiązać się z zabezpieczeniem interesów wierzycieli, a samo ogłoszenie upadłości może prowadzić do zawieszenia postępowania przed sądem polubownym albo nawet do jego umorzenia.

Z opracowania zostały również wyłączone zagadnienia dotyczące skutków przekroczenia dopuszczalnej interwencji, dokonania niedopuszczalnej interwencji (w tym analiza interwencji jako nadużycia władzy sędziowskiej oraz samowoli sędziowskiej ) oraz podstaw ewentualnej odpowiedzialności państwa za nieuprawnione interwencje sądu państwowego w działalność i skład sądu polubownego, zarówno w ramach prawa krajowego (przykładowo prawa polskiego), jak i w ramach międzynarodowego prawa publicznego (instytucja denial of justice czy też tzw. judicial expropriation ). Z kręgu zainteresowań usunięto również zagadnienie wpływu immunitetów (w tym w szczególności immunitetów państwa ) na uprawnienia sądu państwowego do interwencji w działalność sądu polubownego i jego skład.

Należy dodać, że analizując wybrany temat, nie sposób pominąć teoretycznych rozważań dotyczących sądownictwa polubownego oraz znacznej części instytucji arbitrażowych, takich jak np. badanie właściwości sądu polubownego, udzielanie zabezpieczenia roszczeń objętych zapisem na sąd polubowny, nominacja czy odwołanie arbitrów. Jednak autor pragnie podkreślić, że mając na uwadze ramy niniejszej pracy, jak i jej cel nie będzie to analiza szczegółowa, co może sprawiać wrażenie pewnej powierzchowności. Prezentacja wskazanych instytucji zostanie dokonana wyłącznie z perspektywy relacji między sądownictwem polubownym a sądem państwowym, w pozostałym zaś zakresie czytelnik zostanie odesłany do literatury szczegółowo opisującej daną instytucję.