Wincenciak Mirosław, Przedawnienie w polskim prawie administracyjnym

Czas daje możliwość wyznaczania kolejności między zdarzeniami i określenia odstępów między nimi . Prawo, odnosząc się do czasu, nadaje mu walor prawnie istotny . Wpływ czasu na stosunki społeczne stanowi punkt wyjścia w rozważaniach nad relacją pomiędzy czasem a prawem. Skoro bowiem celem prawa jest regulowanie stosunków społecznych i kształtowanie wzorów powinnego postępowania poszczególnych podmiotów, to norma prawna nie powinna być oderwana od naturalnych zjawisk . Pojęcie czasu w prawie może być ujmowane w dwojakim znaczeniu: wewnętrznym i zewnętrznym. Według pierwszego znaczenia czas składający się na treść normy prawnej i określony przepisami prawa stanowi zdarzenie objęte regulacją prawną, z tym zastrzeżeniem, że sam czas nie jest zdarzeniem, a raczej miarą wszystkiego, co się dzieje w świecie rzeczywistym, pozwalającą ustalić kolejność zdarzeń. Zdarzeniem jest upływ czasu, wprzęgnięty w przepisy prawa . Wewnętrzne znaczenie czasu w porządku prawnym ma miejsce wówczas, gdy prawo łączy określone skutki prawne z upływem czasu jako zdarzeniem prawnym . Upływ czasu jest traktowany jako niesamodzielne zdarzenie prawne, gdyż w określonym momencie powinny wystąpić zaszłości, takie jak brak działania podmiotu administrowanego albo administrującego. Z kolei czas jako samodzielne zdarzenie prawne to sytuacja, gdy z normy prawnej wynika, że w oznaczonym czasie powinny nastąpić określone skutki prawne . W drugim znaczeniu, zewnętrznym, czas stanowi obiektywnie porządkujący czynnik, ponieważ „prawo istnieje i jest realizowane w określonym czasie” .

W sferze przedawnienia czas jest niesamodzielnym zdarzeniem prawnym, gdyż do stwierdzenia przedawnienia oprócz upływu czasu konieczne jest jeszcze stwierdzenie innych przesłanek wyznaczonych przez prawodawcę .

Przedawnienie jest konstrukcją prawną wywodzącą się z prawa cywilnego . Pierwotnie wyróżniano przedawnienie nabywcze i umarzające . To rozróżnienie nie musi być użyteczne we wszystkich gałęziach prawa z uwagi na specyfikę regulacji w każdej z nich. Poszczególne gałęzie prawa przyjęły nazwę i instytucję przedawnienia, jednakże jej znaczenie w ramach tych gałęzi ma cechy swoiste. Zatem prosta transpozycja cywilistycznego rozumienia przedawnienia na grunt prawa administracyjnego nie uwzględniałaby specyficznych dla tego prawa uwarunkowań.

Historia cywilizacji człowieka wskazuje na liczne konstrukcje dawności w prawie. Za namiastkę przedawnienia może posłużyć przykład wskazany przez M. Kulika w starożytnym prawie żydowskim, dotyczący Izraelity, który oddawał się w niewolę za długi. Taki niewolnik, zgodnie z Księgą Wyjścia, mógł służyć właścicielowi jedynie przez sześć lat. Natomiast – w myśl Księgi Kapłańskiej – nie dłużej niż do roku jubileuszowego, choć grzech, który spowodował niewolę, „trwał” w dalszym ciągu i mógł rodzić negatywne skutki społeczne, choćby w postaci hańby . Według powołanego autora: „Uregulowania te dotyczyły co prawda stosunków własnościowych, jednak ich cel tkwił w ograniczeniu czasu, przez jaki Izraelita mógł być niewolnikiem. Ideą ich były wartości humanitarne, więc w pewnym sensie funkcja ich była zbliżona do tej, jaką współcześnie spełnia instytucja przedawnienia” . Z upływem wspomnianego czasu należało odpuścić niewolnikowi naruszenie porządku, które doprowadziło go do niewoli. Prawo żydowskie nakazywało zaprzestania dalszego sankcjonowania, co nie oznaczało, iż były niewolnik przestawał być winny grzechu .

Przedawnienie w prawie administracyjnym znajdowało się i znajduje w sferze zainteresowań i wypowiedzi przedstawicieli polskiej doktryny prawa . Jednym z argumentów przemawiających za podjęciem się omawianego tematu jest stan prawa pozytywnego, w którym pojęcie przedawnienia, nie zawsze w dosłownej terminologii, ale uchwytne, występuje w treści norm prawa administracyjnego. W związku z tym celowe jest prowadzenie rozważań na temat charakteru teoretycznego pojęcia przedawnienia oraz ocena stanu prawa pozytywnego. Z powyższego wynika też konieczność ustosunkowania się do pojęcia oraz konstrukcji prawnych przedawnienia, co z kolei uzasadnia konieczność dokonania oceny norm prawnych wyrażających przedawnienie przede wszystkim pod kątem, czy są to instytucje prawne spójne, jasne, czy też są to rozwiązania prawne kadłubowe, niedoskonałe. Nie jest zasadniczą rolą doktryny prawa pełnienie funkcji opisowo-komentatorskiej względem prawa pozytywnego. To jednak kierunki badań w prawie są zawsze w pewnym sensie pochodną obowiązującego prawa pozytywnego. Jak ujął to F. Longchamps, czym gwiazda dla astronoma, czym skała dla geologa, tym jest kodeks dla uczonego prawnika .

Ważne naukowo jest również czynienie ustaleń o charakterze definiującym, a także systematyzującym zarówno de lege lata, jak i de lege ferenda, oraz ustalenie funkcji, jaką spełnia przedawnienie w systemie prawa administracyjnego.

Brak w systemie prawa administracyjnego uniwersalnej definicji przedawnienia wynika zapewne z różnorodności stosunków prawnych, w których ono występuje. Dla przykładu, na gruncie polskiego prawa karnego pojęcia przedawnienia używa się zasadniczo do dwóch kategorii zdarzeń prawnych: ścigania oraz wykonania kary. Z kolei w polskim prawie cywilnym przedmiotem przedawnienia są, co do zasady, roszczenia majątkowe. W przepisach normujących stosunki prawne metodą administracyjnoprawną słowo przedawnienie występuje w różnych koniunkcjach. Taki stan rzeczy jest spowodowany zacieraniem się granic prawa administracyjnego, co może wynikać z oddziaływania na nie innych gałęzi prawa oraz przenikania konstrukcji wykształconych w tych gałęziach. Zjawisko oddziaływania na prawo administracyjne rozwiązań prawnych z innych gałęzi prawa może zacierać obraz mechanizmów i konstrukcji prawa administracyjnego . Na przykład w ustawie o Policji znajdujemy określenie charakterystyczne dla regulacji prawa cywilnego, a mianowicie art. 107 tej ustawy stanowi, że roszczenia policjanta z tytułu prawa do uposażenia i innych świadczeń ulegają przedawnieniu. Określenie przedmiotu przedawnienia jest takie samo, jak w art. 117 k.c. Jednakże przedawnienie, o którym mowa w art. 107 u.p., odnosi się do stosunku prawnego, który w razie sporu co do zaistnienia przedawnienia regulowany jest całkowicie odmiennie niż spór na gruncie prawa cywilnego.

Przykładem regulacji przedawnienia może być art. 40d ust. 3 u.d.p., w myśl którego obowiązek uiszczenia opłat oraz kar pieniężnych się przedawnia. Z kolei art. 104 ust. 5 u.p.s. stanowi, że należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń ulegają przedawnieniu. Ponadto w systemie prawa występują konstrukcje prawne, których ustawodawca nie definiuje mianem przedawnienia, a które judykatura i doktryna tak określają. Przykładem może być art. 143 ust. 1 ustawy z 9.06.2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze , który stanowi, że decyzja w sprawach określonych tym działem ustawy nie może zostać wydana po upływie 5 lat od końca roku, w którym nastąpiło zdarzenie uzasadniające jej wydanie. W wyroku z 23.03.2017 r. WSA w Szczecinie określił termin wskazany w art. 143 ust. 1 tej ustawy mianem terminu przedawnienia .

Niejednolitość przedmiotowa prawa administracyjnego powoduje, że pojęcie przedawnienia w administracyjnym prawie pozytywnym odnosi się między innymi do: administracyjnych kar pieniężnych, opłat, roszczeń z tytułu administracyjnoprawnego stosunku służbowego, należności z pomocy społecznej, a zatem stosunków prawnych o zróżnicowanej konstrukcji. Ponadto judykatura , a także doktryna używają tego pojęcia również w przypadku stwierdzenia upływu terminu do wyeliminowania decyzji z obrotu prawnego w postępowaniu wznowieniowym albo w postępowaniu w przedmiocie stwierdzenia nieważności .

Powołane przykłady uregulowań różnych instytucji prawnych zaowocowały powstaniem wielu kombinacji i figur przedawnienia na gruncie prawa administracyjnego, między którymi zachodzą mniejsze lub większe różnice konstrukcyjne.

Jak trafnie zauważa Jan Zimmermann, poszczególne dyscypliny prawa administracyjnego wyrastają z jednego pnia, zatem powinny zachowywać cechy jednorodne i wspólne dla całości .

Brak przepisów ogólnych prawa administracyjnego, w których mogłaby znaleźć się regulacja dotycząca przedawnienia, jest zapewne jednym z powodów, dla których prawodawca ustanawia odesłania do przedawnienia uregulowanego w innych obszarach prawa. Na przykład w prawie budowlanym oraz prawie górniczym i geologicznym w zakresie kar i opłat znajdują się odesłania do Ordynacji podatkowej .

Brak pogłębionych wypowiedzi doktryny co do istoty przedawnienia i zakresu jego zastosowania może powodować pokusę odwoływania się do dorobku i aparatury pojęciowej z innych gałęzi prawa. W konsekwencji może to zachęcać do stosowania analogii i zapożyczeń z tych gałęzi. Pokusie takiej ulega, jak się wydaje, prawodawca, gdyż, jak już wspomniałem, w wielu przepisach odsyła do instytucji przedawnienia w prawie podatkowym, a na gruncie stosunków służbowych o charakterze administracyjnoprawnym do przepisów Kodeksu cywilnego.

W doktrynie wskazano, że najpierw należy badać instytucję prawną, która rozwinęła się w obszarze prawa prywatnego i została przeniesiona na obszar prawa publicznego, bowiem rozwiązania z prawa prywatnego są pierwowzorem dla rozwiązań w prawie publicznym z uwzględnieniem specyfiki prawa publicznego. Jednakże po przeprowadzeniu zabiegów dostosowawczych, odpowiadających istocie prawa publicznego, cechą wspólną obu konstrukcji może pozostać niewiele poza taką samą nazwą .

Jednym z zadań nauki prawa jest tworzenie pojęć, które opisują rzeczywistość prawną w przypadku wystąpienia luki pojęciowej, czyli zaistnienia takiej sytuacji, kiedy zjawisko o znaczeniu prawnym wymaga mozolnego opisu podmiotów, przedmiotu i treści. Z kolei zgodnie z brzytwą Ockhama rozróżnienie ma sens i usprawiedliwienie wówczas, gdy porównywane środki prawne pełnią różne funkcje i powodują osiągnięcie różnych konsekwencji prawnych . Tytuł monografii „Przedawnienie w polskim prawie administracyjnym” wynika z mojego przekonania, że posłużenie się pojęciem „przedawnienia administracyjnego” byłoby uproszczeniem, które nie odzwierciedlałoby stanu prawa pozytywnego. Wobec różnorodności stosunków prawnych, do których doktryna, judykatura, a zwłaszcza prawodawca, w tym także unijny , używają pojęcia przedawnienia jako desygnatu konsekwencji prawnych upływu czasu, w powiązaniu z różnorodnymi zdarzeniami prawnymi, a także wobec licznych odesłań do konstrukcji przedawnienia w innych gałęziach prawa, uzasadnione wydaje się twierdzenie, że na gruncie prawa administracyjnego konstrukcja przedawnienia nie może być jednorodna przedmiotowo, a obecnie jest ona powiązana z konstrukcjami przedawnienia z innych gałęzi prawa.

Prawo administracyjne jest niezwykle rozległe przedmiotowo i permanentnie przeobrażane. Obejmuje tysiące przepisów wkraczających w różne dziedziny życia społecznego. „Swoistość wielu z tych dziedzin sprawia, że prawo materialne staje się sui generis konglomeratem składającym się z różnych zbiorów regulacji prawnych” . Powyższe implikuje stwierdzenie, że biorąc za punkt odniesienia system prawa administracyjnego, zabiegiem trudnym, ale nie niemożliwym, jest stworzenie pojęcia „przedawnienia” odnoszącego się do całego obszaru prawa administracyjnego. Jednakże „zbiorcze” pojęcie może się okazać pojęciem niewiele wyjaśniające, a tym samym mało przydatne badawczo. Z kolei konstruowanie definicji przedawnienia na potrzeby poszczególnych obszarów prawa administracyjnego mogłoby nadmiernie gmatwać siatkę pojęciową w nauce prawa administracyjnego. Jak pisał F. Longchamps, „walor naszych pojęć może być mierzony (...) odpowiedniością wobec istniejącego prawa; przydatnością do jego zamierzonej interpretacji, krytyki, ewentualnej modyfikacji itd., wreszcie spójnością, ładem w obrębie samych tych pojęć” . Prawa pozytywnego nie można sprowadzać wyłącznie do regulacji normatywnej, stanowionej przez państwo, a nauki tego prawa jedynie do poznawania, interpretowania oraz doskonalenia tego układu . Uważam, że obecny stan prawny w sferze aparatu pojęciowego nie jest rozwiązaniem optymalnym. Jak już wspomniałem, zapożyczanie konstrukcji przedawnienia i przenoszenie ich do poszczególnych obszarów prawa administracyjnego z innych gałęzi prawa, tj. prawa cywilnego, karnego albo z przepisów prawa podatkowego, może wypaczać sens instytucji prawa administracyjnego.

Tworzenie konstrukcji teoretycznych oraz instytucji prawa administracyjnego powinno odbywać się niezależnie od innych gałęzi prawa i nie może być ono zautomatyzowaną transpozycją z innych dyscyplin prawa. Analiza prawa pozytywnego pozwala określić treść i funkcje instytucji prawa, co powinno być zaczynem do konstruowania wypowiedzi o charakterze bardziej ogólnym, a więc do konstruowania pojęć dla narzędzi potrzebnych do interpretacji przepisów prawa oraz jego instytucji . Znaczenie dla badań nad istotą instytucji ma także kontekst systemowy. Wydaje się oczywiste, że kształtowanie instytucji prawa musi uwzględniać postanowienia Konstytucji RP, a w tym zasad i wartości prawa administracyjnego.

Jako punkt wyjścia do badań nad pojęciem i istotą przedawnienia w prawie administracyjnym uczyniłem zarówno analizę przepisów prawa pozytywnego, w których wprost użyto określenia przedawnienie, jak również analizę regulacji niezawierających takiego określenia, ale w których użyto określeń analogicznych w sensie semantycznym lub konstrukcyjnie (instytucjonalnie) podobnych. O charakterze instytucji prawa nie decyduje bowiem tylko jej nazwa w sensie kształtu językowego. O charakterze instytucji prawa decyduje regulacja prawna dekodowana z pojedynczych przepisów prawa dotyczących danej instytucji oraz istnienie czy funkcjonowanie danej instytucji w perspektywie całościowo rozumianego systemu prawa. Nazwa instytucji powinna jednak mieć odzwierciedlenie semantyczne w jakimś sensie w nazwach prawnych dotyczących tej instytucji .

Określenie cech konstrukcji przedawnienia, uzasadnienie jego zastosowania w obszarze prawa administracyjnego, potrzeba czytelnego odróżnienia tej konstrukcji od innych konstrukcji o funkcjach podobnych, oprócz spojrzenia pozytywistycznego przez pryzmat konstrukcji norm prawnych, wymaga także analizy intencji prawodawcy i oceny, jakie wartości i dobra przedawnienie ma chronić. Ocena stanu prawnego pozwoli także na sformułowanie wniosku, czy przedawnienie na gruncie prawa administracyjnego można uznać za właściwie ukształtowaną instytucję tego prawa .

Wartością każdej gałęzi prawa powinna być materialna harmonia rozwiązań prawnych dotyczących poszczególnych instytucji prawnych. Owa harmonia powinna wynikać z wypracowanych założeń określonej instytucji prawa. Wypracowanie przedmiotu, zakresu i cech konstytutywnych określonej instytucji prawa ma wielkie znaczenie dla procesu stanowienia i stosowania prawa. Istnienie fundamentów instytucji prawnej ułatwia prawodawcy konstruowanie kolejnych przepisów, koherentnych względem ukształtowanej instytucji prawa. Pozwala także łatwiej zdekodować znaczenie normy prawnej i zakres jej zastosowania w procesie stosowania prawa . „Jednolitość danej instytucji prawnej eliminuje spory kompetencyjne, dostosowuje ochronę i kontrolę do jej istoty i czyni tę instytucję czytelną” .

Przedawnienie staje się trwałym elementem konstrukcji prawa administracyjnego w Polsce. Stan taki uzasadnia postawienie pytania o różnice pomiędzy przedawnieniem a tzw. terminem zawitym. Oba te pojęcia mają charakter normatywny . Powyższe z kolei implikuje dokonanie delimitacji pomiędzy przedawnieniem a terminem zawitym oraz uzasadnia próbę zidentyfikowania kategorii stosunków społecznych regulowanych metodą administracyjnoprawną, w których posługiwanie się tymi pojęciami jest uzasadnione aksjologicznie lub prakseologicznie. Wskazanie różnic wydaje się także uzasadnione w stosunku do terminów ograniczających możliwość wyeliminowania z obrotu prawnego decyzji i postanowień w trybach nadzwyczajnych, jak już wspomniałem, często określanych mianem przedawnienia .

Powyższe założenia uzasadniają przeprowadzenie analizy przedawnienia w prawie pozytywnym oraz poszukiwanie normatywnej koncepcji przedawnienia, a także zasad, reguł i wartości uzasadniających przedawnienie. Badania w tych zakresach są powiązane. Podstawowa płaszczyzna odniesienia to przede wszystkim analiza prawa pozytywnego oraz praktyka stosowania prawa. Zamierzam dokonać analizy i wykładni regulacji normatywnej przedawnienia i przedstawić zasadnicze cechy analizowanych rozwiązań prawnych w kontekście wartości charakterystycznych dla demokratycznego państwa prawnego. Wynik przeprowadzonej analizy pozwoli przedstawić zarys koncepcji przedawnienia, która byłaby możliwa do wykorzystania przy definiowaniu przedawnienia w prawie administracyjnym.

Podjęte w pracy rozważania na temat powiązania przedawnienia z zasadami i wartościami demokratycznego państwa prawnego wynikają z przekonania, że konstrukcja przedawnienia musi uwzględniać wartości i zasady demokratycznego państwa prawnego i że owe wartości i zasady oddziałują na kształt tej konstrukcji. Odwołanie do zasad i wartości Konstytucji RP powinno być dwoiste. Chodzi o znaczenie i wpływ wartości i zasad konstytucyjnych na przedawnienie.

Ponadto chciałbym zwrócić uwagę na zalety wiążące się z przedawnieniem postrzeganym jako instytucja prawna tamująca, w pewnym sensie, procedowanie. Wskazuję na znaczenie przedawnienia jako konsekwencji prawnej, która uruchamia mechanizm powstrzymania działania aparatu administracyjnego. Przedmiotem rozważań w tej części jest kontekst prakseologiczny przedawnienia. Podejmuję próbę wskazania korzyści, które mogą wypływać z faktu istnienia przedawnienia po stronie zarówno podmiotów administrujących, jak i administrowanych , a także wskazania mechanizmów i zjawisk powodujących przedawnienie.

Badanie instytucji prawa na podstawie prawa pozytywnego, ewentualnie konstruowanie określonej instytucji prawa, należy zacząć od zagadnień podstawowych, to jest od charakterystyki istoty instytucji oraz uzasadnienia konstruowania przepisów tej instytucji, a także relacji do innych pojęć o zbliżonym charakterze i przedmiocie zastosowania. Truizmem jest stwierdzenie, że każda konstrukcja prawa materialnego powinna być poparta starannymi badaniami dotyczącymi jej elementów, a także oceną uzasadnienia aksjologicznego przyjętego rozwiązania prawnego. Dla właściwego ukształtowania określonej regulacji w sferze prawa materialnego ma znaczenie zidentyfikowanie celów i funkcji regulacji prawnej z uwzględnieniem idei i zasad przyjętych w danej gałęzi prawa, wyinterpretowanych z Konstytucji RP oraz z systemu prawa pozytywnego.

Uznaje się, że przedawnienie w prawie cywilnym uzasadnia się między innymi następującymi przesłankami: stałością i bezpieczeństwem obrotu, motywowaniem do działania uczestników obrotu cywilnego, dezaktualizacją potrzeb czy trudnościami dowodowymi w procesie dochodzenia roszczeń cywilnych z uwagi na znaczny upływ czasu. Analogicznie uzasadnione wydaje się dokonanie wszechstronnej oceny motywów przedawnienia w prawie administracyjnym, jak i jego funkcji.

Badanie należy zacząć od analizy instrumentarium prawnego danej gałęzi prawa, które w jakimś zakresie jest zbieżne z zakresem przedmiotu badań. W przypadku pojęć, którymi prawodawca posługuje się w wielu gałęziach prawa i które „przenikają” do innych gałęzi, uzasadnione jest dokonanie oceny istoty tych pojęć, w celu szerszego spojrzenia na ocenianą instytucję.

Kluczowy do określenia wydaje się również zakres przedmiotowy i podmiotowy przedawnienia, czyli wskazanie, do jakich czynności prawnych lub zdarzeń prawnych w obszarze prawa administracyjnego przedawnienie powinno się odnosić. Kolejnym zagadnieniem jest zakres zastosowania przedawnienia w relacji: administracja a podmioty administrowane. Rozważenia wymaga kwestia, czy przedawnienie powinno odnosić się tylko do podmiotów administrowanych, czy też na okoliczność przedawnienia może powoływać się także aparat administracyjny w stosunku do podmiotów administrowanych. Następnie w odniesieniu do podmiotu administrowanego odpowiedzi wymaga pytanie, czy przedawnienie powinno odnosić się tylko do przedawnienia obowiązków, czy także do uprawnień administracyjnych . Udzielenie odpowiedzi na to pytanie wymaga poczynienia pewnych założeń wartościujących i odniesienia się do aksjologii prawa administracyjnego. Istota prawa administracyjnego i administracji publicznej, zasadzająca się na działaniu w celu realizacji dobra wspólnego, nakazuje wyważać dobro ogółu w powiązaniu z dobrem jednostki. Zatem uzasadnione wydają się badania w celu skatalogowania kategorii obszarów prawa administracyjnego, dla których możliwe, a może nawet konieczne jest ustanowienie instytucji przedawnienia. Tym samym wydaje się uzasadnione poszukiwanie wartości, zasad i reguł odnoszących się do sfer działania prawa administracyjnego, w których przedawnienie nie jest potrzebne.

Mając na względzie to, że w systemie prawa administracyjnego znajdujemy odesłania do przedawnienia w innych gałęziach prawa, w rozdziale I zostały przedstawione zasadnicze elementy konstrukcji przedawnienia w poszczególnych działach prawa.

W rozdziale II zostały nakreślone typy konstrukcji prawa administracyjnego, z którymi wiążą się konsekwencje prawne wynikające z upływu prawem określonego czasu. Przedstawiono przykłady odnoszące się do aktów normatywnych, jak i do aktów stosowania prawa.

Rozdział III został poświęcony poszukiwaniu przedawnienia w różnych obszarach prawa pozytywnego. Badania objęły nie tylko regulacje, które prawodawca określa mianem przedawnienia, ale także regulacje, które wykazują znaczne podobieństwo względem konstrukcji określonych wprost jako przedawnienie.

Próba nakreślenia aksjologii przedawnienia, a także funkcji przedawnienia podjęta została w rozdziale IV.

W rozdziale V podjąłem próbę uchwycenia istoty przedawnienia poprzez wskazanie istotnych cech tej instytucji. Przystępując do poszukiwania cech istotnych przedawnienia, za punkt wyjścia przyjąłem analizę współczesnego materiału normatywnego, w szczególności materiału, w którym prawodawca posługuje się wprost pojęciem przedawnienia.

Rozdział VI został poświęcony elementom konstrukcyjnym przedawnienia i aspektowi procesowemu przedawnienia. Rozdział ten jest swoistą kontynuacją rozdziału V. W tym miejscu przedstawione zostały elementy konstrukcji przedawnienia w przekroju uwzględniającym system prawa administracyjnego, nieujęte w rozdziale V albo uzupełniające rozważania zawarte w rozdziale V.

W pracy zastosowano metodę dogmatyczną, a także wykorzystano badania prawno-empiryczne oraz orzecznictwo sądów i trybunałów. Analiza treści norm prawnych uwzględnia metodę filologiczną, indukcyjną i definicyjną. Metoda filologiczna polega na badaniu tekstów prawnych posługujących się danym wyrażeniem dla ustalenia znaczenia danego zwrotu . Metoda indukcyjna według W. Woltera polega „na przebadaniu przedmiotów, jakie można wyjaśnianym wyrażeniem obdarzyć, i wykryciu w ten sposób, ze względu na jakie cechy nazywa się właśnie tak pewne przedmioty” . Zapatrywania wyrażone w pracy na problematykę przedawnienia zakładają porządkowanie materiału normatywnego, systematyzowanie poglądów doktryny, a także uzasadniają próby definiowania analizowanych zjawisk prawnych.

Wykorzystane w pracy akty normatywne uwzględniają stan prawny na dzień 1.01.2019 r.