Jędrzejewska Ewa, Odszkodowanie za szkody z OC posiadacza pojazdu w związku z wypadkiem drogowym. Postępowanie. Wzory

Od momentu, gdy w 1770 r. Nicolas-Joseph Cugnot stworzył pierwszy pojazd napędzany silnikiem parowym – udowadniając tym samym, że istnieje możliwość napędu innego niż siła zwierząt – rozpoczął się rozwój przemysłu motoryzacyjnego na świecie. W ówczesnej Polsce podział na trzy oddzielne terytoria zarządzane przez zaborców nie sprzyjał powstawaniu przemysłu motoryzacyjnego . Rozkwitł on na ziemiach polskich dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Po drugiej wojnie światowej – wraz z nowym ustrojem – produkcją pojazdów zajęły się zakłady państwowe, których prywatyzacja rozpoczęła się po 1989 r. Na początku lat dziewięćdziesiątych w Polsce nastąpił skokowy wzrost liczby zarejestrowanych pojazdów, w szczególności samochodów osobowych. W 1999 r. liczba zarejestrowanych samochodów osobowych wynosiła 9 282 816. W 2011 r. wzrosła ona prawie dwukrotnie (18 125 490), by w 2021 r. osiągnąć 25 869 804 . Wraz z rozwojem przemysłu motoryzacyjnego konieczne były rozwój infrastruktury oraz wprowadzenie odpowiednich wymogów prawnych w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa uczestnikom ruchu drogowego.

Stosowne działania podjęte w ciągu ostatnich lat na poziomie unijnym, krajowym oraz lokalnym doprowadziły do stopniowego wzrostu bezpieczeństwa ruchu drogowego w UE . Choć faktycznie liczba zgłoszonych wypadków drogowych w Polsce maleje z roku na rok, w dalszym ciągu następuje systematyczny wzrost odnotowanych kolizji drogowych, co spowodowane jest z pewnością stałym wzrostem liczby zarejestrowanych pojazdów. W 2021 r. zgłoszono Policji 22 816 wypadków drogowych mających miejsce na drogach publicznych oraz 422 627 kolizji drogowych . W sprawozdaniu Komisji Europejskiej stwierdzono, że ok. 95% wypadków drogowych jest wynikiem błędu ludzkiego, natomiast szacuje się, że 75% z nich jest spowodowanych wyłącznie takim błędem, bez udziału innych czynników. Wśród najważniejszych przyczyn wypadków spowodowanych czynnikiem ludzkim należy wymienić przede wszystkim nadmierną prędkość, rozproszenie koncentracji oraz prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości.

Początkowo odpowiedzialność posiadacza pojazdu mechanicznego opierała się na zasadzie winy, która była niezbędną przesłanką dla przypisania odpowiedzialności za szkodę. Rozwój technologii i przemysłu oraz wykorzystanie sił przyrody do poruszania mechanicznych środków transportu spowodował, że dostrzeżono konieczność ukształtowania innego modelu odpowiedzialności aniżeli ten oparty na zasadzie winy. Było to spowodowane wzrostem szkód z udziałem pojazdów mechanicznych, za które, z uwagi na brak możliwości przypisania winy żadnemu podmiotowi, nie można było pociągnąć nikogo do odpowiedzialności . Przekonanie, że ryzyko szkód związanych z działalnością szczególnie niebezpieczną dla otoczenia powinien ponosić ten, kto daną działalność podejmuje, doprowadziło do wykształcenia odpowiedzialności opartej na zasadzie ryzyka. Obejmowała ona przede wszystkim posiadaczy pojazdów mechanicznych, których liczba wraz z ekspansją przemysłu motoryzacyjnego gwałtownie rosła.

Rozwój technologii oraz wzrost liczby zdarzeń z udziałem pojazdów mechanicznych spowodowały, że na początku XX w. zauważono konieczność wprowadzenia obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych. Przymus ten przyjęło wiele państw europejskich. Obowiązek ten istnieje również w polskim porządku prawnym, który wzmocniony jest obowiązującymi w tym zakresie regulacjami unijnymi. Ubezpieczeniem OC posiadaczy pojazdów mechanicznych objęta jest odpowiedzialność cywilna każdej osoby, która kierując pojazdem mechanicznym w okresie trwania odpowiedzialności ubezpieczeniowej, wyrządziła szkodę w związku z ruchem tego pojazdu. Tak zakreślona odpowiedzialność gwarancyjna zakładu ubezpieczeń wzmacnia ochronę poszkodowanego, bowiem odpowiedzialność za wyrządzoną mu szkodę ponosi nie tylko posiadacz pojazdu, ale jest ona rozszerzona także na ubezpieczyciela. Dzięki wprowadzeniu odpowiednich regulacji prawnych do unijnego, a następnie polskiego porządku prawnego, roszczenie poszkodowanego o naprawienie szkody może być kierowane bezpośrednio przeciwko ubezpieczycielowi OC posiadacza pojazdu. Żądanie to określane jest mianem skargi bezpośredniej lub actio directa, która nie wyklucza jednak możliwości dochodzenia roszczeń przez poszkodowanego od posiadacza pojazdu mechanicznego i od ubezpieczyciela łącznie. W praktyce jednak podmiotem pozwanym w procesach odszkodowawczych zazwyczaj jest zakład ubezpieczeń jako gwarantujący realizację wyroku sądowego.

Problematyka dochodzenia roszczeń z OC posiadacza pojazdu mechanicznego ma doniosłe znaczenie praktyczne. Tendencja dotycząca zwiększenia liczby kolizji drogowych prowadzi bowiem do wzrostu wolumenu procesów sądowych o odszkodowanie za szkodę wyrządzoną ruchem pojazdu mechanicznego. Obowiązkowy charakter ubezpieczenia OC posiadacza pojazdu mechanicznego oraz przyznane poszkodowanemu prawo bezpośredniego dochodzenia roszczeń od zakładu ubezpieczeń (actio directa) powodują, że postępowania te toczą się z udziałem towarzystw ubezpieczeń po stronie pozwanej. Istnieje przy tym szereg odmienności w postępowaniu z udziałem ubezpieczyciela z uwagi na przewidziane przez ustawodawcę postępowanie likwidacyjne, w którym to zakład ubezpieczeń dokonuje ustaleń faktycznych w celu stwierdzenia podstaw istnienia swej odpowiedzialności za szkodę. Nadto należy zwrócić uwagę na silniejszą pozycję zakładu ubezpieczeń w postępowaniu o odszkodowanie. Ubezpieczyciel dysponuje nie tylko znacznymi zasobami finansowymi, ale także wiedzą procesową, co niewątpliwie daje mu przewagę w postępowaniu z udziałem osoby fizycznej, nieposiadającej wiedzy fachowej co do swoich praw i obowiązków procesowych. Tymczasem biorąc pod uwagę, że w postępowaniu cywilnym obowiązuje zasada kontradyktoryjności, obowiązkiem w zakresie wykazania podstawowych przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej obciążony jest poszkodowany jako powód.

W niniejszej pracy podjęte zostaną rozważania, czy istniejące regulacje dotyczące odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego, ubezpieczenia OC oraz ukształtowanie zasad dochodzenia roszczeń w procesie przeciwko ubezpieczycielowi zapewniają poszkodowanemu efektywną ochronę prawną.