Mozgawa Marek (red.), Naruszenie miru domowego

Tematem niniejszej monografii jest problematyka tzw. miru domowego. Jak wskazuje Encyklopedia PWN, mir domowy to „spokój zamieszkiwania jako przedmiot ochrony prawa karnego” . Niemal identyczną definicję zawiera Wikipedia, z uzupełnieniem, że „w Polsce naruszenie go przez wdarcie się do cudzego domu, lokalu lub nieopuszczanie ich wbrew żądaniu uprawnionej osoby jest przestępstwem naruszenia miru domowego” . Zgodnie z tymi – co do zasady – trafnymi definicjami przedmiotem zainteresowania autorów są głównie zagadnienia związane z prawnokarną problematyką ochrony prawa człowieka do spokojnego zamieszkiwania, wolnego od zakłóceń przez osoby niepożądane, a ochrona ta rozciąga się na korzystanie z lokali użytkowych i innych pomieszczeń, jak również ogrodzonego terenu, które to pozostają w dyspozycji danej osoby w sposób stały lub przemijający . Ochrona miru domowego ma swoją bogatą tradycję oraz określony wymiar praktyczny: jak pokazują statystyki – na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat, pomimo istotnego spadku przestępczości w Polsce, liczba przestępstw stwierdzonych z art. 193 k.k. utrzymuje się na dość stabilnym poziomie ponad 2000 rocznie (w 1999 r. – 2004, w 2009 r. – 2581, w 2017 r. – 2364 ). Oczywiście, nie można tracić z pola widzenia tego, że ochrona – przede wszystkim nienaruszalności mieszkania – stanowi zagadnienie pojawiające się również w innych niż Kodeks karny aktach prawnych – w Konstytucji, w prawie cywilnym czy aktach prawa międzynarodowego. Na gruncie Konstytucji wskazać należy przede wszystkim art. 50, który zapewnia nienaruszalność mieszkania i stanowi, że przeszukanie mieszkania (jak również pomieszczenia lub pojazdu) może nastąpić jedynie w przypadkach określonych w ustawie i w sposób w niej określony. W doktrynie prawa karnego podkreśla się, że pojęcie konstytucyjne mieszkania jest szerokie i z pewnością obejmuje wszelkie określenia dotyczące zamkniętego pomieszczenia, które są wskazane w art. 193 k.k. W prawie cywilnym w grę wchodzi przede wszystkim art. 23 k.c. stanowiący, że dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Gdy chodzi zaś o standardy konwencyjne, to należy stwierdzić, że w kontekście nietykalności mieszkania (a raczej szerzej – prawa do prywatnej przestrzeni życiowej) międzynarodowy wzorzec praw dotyczących poszanowania tego dobra jest bardzo bogaty. I tak należy wskazać m.in. na art. 8 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4.11.1950 r. ; art. 7 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej ; art. 17 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych . Materia przedmiotu określonego tematem monografii jest zatem niezwykle szeroka i daleko wykracza poza zagadnienia prawnokarne. Jedynie część z tych problemów (nie dotyczących aspektu karnistycznego) została w pracy podjęta czy choćby zasygnalizowana, jednakże nie było możliwe przedstawienie zagadnienia w sposób w pełni wyczerpujący, na co złożyło się wiele czynników (przyjęte założenia dotyczące monografii, przewidywana objętość książki, obszerność podjętej problematyki, jak również to, że nie wszystkie teksty pierwotnie planowane zostały złożone do druku). Zgodnie z przyjętą koncepcją trzonem książki są rozważania dotyczące prawnokarnej ochrony miru domowego, natomiast pozostałe teksty stanowią interesujące (choć siłą rzeczy niekompletne) uzupełnienie tych rozważań. Można wyrazić nadzieję, że podniesione aspekty: historyczny, cywilistyczny, konstytucyjny, jak również próba przybliżenia problematyki tzw. miru domowego uczelni wyższych (w kontekście ich suwerenności), będą stanowić zajmującą lekturę również dla tych Czytelników, którzy sięgną po książkę jako źródło przede wszystkim materiałów o charakterze karnistycznym.

W pracy przeanalizowano głównie dogmatyczne aspekty przestępstwa naruszenia miru domowego, takie jak analiza ustawowych znamion (ze szczególnym uwzględnieniem problematyki pojęcia „uprawniony”), zagadnienia zbiegu przepisów, relacje zachodzące między naruszeniem miru domowego a wybranymi kontratypami (a w szczególności prawem do obrony koniecznej), kwestie błędu co do znamion. Poddano analizie problematykę wpływu czynników społeczno-politycznych na wykładnię pojęcia miru domowego. Szczegółowo przedstawiona została problematyka wykładni znamion przestępstwa z art. 193 k.k. w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Dużo miejsca poświęcono problematyce prawnoporównawczej, przy czym uwaga została skoncentrowana nie tylko na państwach europejskich i postsowieckich (ze szczególnym akcentem zwróconym na rozwiązania ukraińskie), ale również na konstrukcjach przyjętych w państwach systemu common law. W monografii zawarto również dane dotyczące statystycznego obrazu przestępstwa naruszenia miru domowego (w latach 1999–2016), co w sposób naturalny stanowi uzupełnienie przeprowadzonych rozważań i zilustrowanie skali zjawiska. Podjęto również, stosunkowo rzadko poruszany w doktrynie, temat wykroczenia nieopuszczenia gruntu wbrew żądaniu osoby uprawnionej (art. 157 k.w.), jako przedmiotowo powiązany z tytułem opracowania.

Można sądzić, że tematyka poruszona w monografii zainteresuje Czytelników i być może stanie się inspiracją do podjęcia dalszych badań (także empirycznych) w przedmiocie tej, jakże interesującej, problematyki.

Prof. dr hab. Marek Mozgawa