Rak Filip, Postępowanie w sprawie o ustalenie płci metrykalnej

Potrzeba ustalenia płci prawnej dotyczy osób, których płeć prawna nie odpowiada trwale przeżywanej tożsamości płciowej. Niezgodność ta dotyczy najczęściej osób transpłciowych. Zgodnie z aktualną definicją Światowej Organizacji Zdrowia (wg klasyfikacji ICD-11, która zastąpiła klasyfikację ICD-10) transpłciowość (niezgodność płciowa) to trwała niezgodność między płcią doświadczaną a płcią przypisaną, prowadząca często do dążenia do korekty płci (tzw. tranzycji), tak by osoba transpłciowa mogła funkcjonować jako osoba tej płci, z którą się identyfikuje.

Drugą grupą, której może dotyczyć potrzeba uzgodnienia płci, są osoby interpłciowe, tj. osoby ze zróżnicowanymi cechami rozwoju płciowego, nieodpowiadającymi typowym definicjom ciał męskich lub żeńskich (zróżnicowania mogą przejawiać się na poziomie genetycznym, budowy narządów płciowych, hormonalnym).

Różnice pomiędzy obiema grupami mają wpływ na dobór odpowiedniej procedury. U osób transpłciowych źródłem niezgodności płciowej jest zwykle doświadczanie swej płci niezależnie od budowy ciała, podczas gdy u osób interpłciowych niezgodność wynika zazwyczaj z błędnej klasyfikacji płci na podstawie niepełnego obrazu cech płciowych przy urodzeniu. Dlatego w przypadku osób interpłciowych dopuszcza się sprostowanie aktu urodzenia w trybie art. 36 ustawy z 28.11.2014 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego – dalej p.a.s.c. W przypadku osób transpłciowych zaś stosuje się procedurę ustalenia płci w trybie art. 189 ustawy z 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego – dalej k.p.c., a następnie wzmianki dodatkowej w akcie urodzenia (art. 24 p.a.s.c.).

Obecnie brak jest regulacji korekty płci prawnej. Funkcjonująca procedura została wypracowana przez orzecznictwo w latach 70., 80. i 90. na gruncie art. 189 k.p.c. jako powództwo o ustalenie płci, wytaczane przez osobę zainteresowaną przeciwko swym rodzicom. Aktualnie dopuszczalność takiego powództwa nie budzi wątpliwości. Kontrowersje dotyczą kwestii procesowych, np. czy konieczne jest powoływanie sądowo-lekarskiej opinii biegłych, czy też wystarczy oparcie się na dokumentacji medycznej i zaświadczeniach lekarskich. Poważny problem stanowi występowanie orzeczeń uzależniających uzgodnienie płci od przebycia zabiegów korekcyjnych – praktyka ta jest jednak sprzeczna z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, zgodnie z którym wymóg dokonania takiego zabiegu nie może stać na przeszkodzie prawnemu uzgodnieniu płci.