Bochentyn Adam, Zwolnienie z opłat i kosztów postępowania

Zwolnienie z opłat i kosztów postępowania

Przepis art. 267 k.p.a. wprowadza do postępowania administracyjnego instytucję tzw. prawa ubogich, pozwalającą organowi na zwolnienie strony od ponoszenia opłat, kosztów i należności związanych z tokiem postępowania. Przyznanie organowi takiej kompetencji umożliwia osobom znajdującym się w złej sytuacji materialnej dochodzenie swoich praw na drodze administracyjnej. Brak takiej możliwości stanowiłby bez wątpienia naruszenie zasady demokratycznego państwa prawa oraz zasady równości i niedyskryminacji (G. Rząsa [w:] M. Wierzbowski, A. Wiktorowska (red.), Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 2011, s. 1106). Podkreślić należy, że wprawdzie organ orzeka w sprawie zwolnienia z opłat, kosztów i należności na zasadzie uznania administracyjnego, jednakże nie zwalnia go to z obowiązku przeprowadzenia w sprawie postępowania wyjaśniającego. W orzecznictwie podkreśla się, że charakter zwolnienia nie może ograniczać prawa strony do sprawiedliwej procedury administracyjnej (wyrok WSA w Gdańsku z 3.02.2011 r., III SA/Gd 538/10, LEX nr 785508).

Strona na podstawie art. 267 k.p.a. może zostać zwolniona z opłat (z wyjątkiem opłaty skarbowej), z kosztów postępowania (zarówno kosztów uiszczanych z góry, o których mowa w art. 261 k.p.a., jak również kosztów określonych przez organ jednocześnie z wydaniem decyzji na podstawie art. 264 k.p.a.) oraz z innych należności związanych z tokiem postępowania. Zwolnienie może również dotyczyć kosztów mediacji, obejmujących wynagrodzenie mediatora i jego wydatki związane z przeprowadzeniem mediacji. Zwolnienie może nastąpić zarówno z urzędu, jak i na wniosek strony. Postanowienie wydane w sprawie zwolnienia uznać należy za jedno z orzeczeń, o których mowa w art. 264 § 2 k.p.a., w związku z czym przysługuje na nie zażalenie oraz skarga do sądu administracyjnego (W. Chróścielewski, J. P. Tarno, Postępowanie administracyjne i postępowanie przed sądami administracyjnymi, Warszawa 2011, s. 216). Z poglądem tym zgadza się również NSA w wyroku z 1.09.2011 r. (I OSK 1502/10, LEX nr 964680). W literaturze pojawia się także pogląd odmienny, zgodnie z którym na postanowienie w sprawie zwolnienia z opłat, kosztów i należności nie przysługuje zażalenie, w związku z czym akt ten może być kwestionowany jedynie w odwołaniu od decyzji lub zażaleniu na postanowienie o ustaleniu kosztów postępowania (zob. np. J. Borkowski [w:] B. Adamiak, J. Borkowski, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 2012, s. 750).

Artykuł 267 k.p.a. nie uzależnia zwolnienia strony z opłat, kosztów i należności od złożenia przez nią odpowiedniego wniosku, w związku z czym ustalenia w tym przedmiocie organ może podjąć również z urzędu. W toku postępowania organy administracji publicznej powinny mieć na względzie „słuszny interes obywateli” (art. 7 k.p.a.). Bez wątpienia w słusznym interesie strony leży umożliwienie jej inicjowania postępowania oraz podejmowania w nim przewidzianych przez prawo działań (m.in. zgłaszania wniosków dowodowych wiążących się z dodatkowymi kosztami, np. wniosku o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego), wówczas gdy nie jest ona w stanie uiścić stosownych opłat czy też kosztów postępowania. Jeżeli do organu dotrze sygnał odnośnie do niemożności poniesienia przez stronę opłat, kosztów i należności, powinien on przeprowadzić w tej sprawie stosowne postępowanie wyjaśniające. Organ powinien mieć również na względzie skuteczność ściągnięcia opłat, kosztów i należności w drodze ewentualnej egzekucji administracyjnej. Zgodnie z treścią przepisu art. 59 § 2 u.p.e.a. postępowanie egzekucyjne może być umorzone w przypadku, gdy dalsza egzekucja administracyjna będzie bezskuteczna z powodu braku majątku lub źródła dochodu zobowiązanego, z których jest możliwe wyegzekwowanie środków pieniężnych przewyższających koszty egzekucyjne.

Wniosek strony powinien zawierać elementy określone w art. 63 § 2 i 3 k.p.a. czyli wskazanie osoby, której dotyczy, jej adres, żądanie oraz podpis. Zgodnie z treścią art. 63 § 1 k.p.a., wniosek może zostać wniesiony zarówno pisemnie, telegraficznie, za pomocą telefaksu, ustnie do protokołu oraz za pomocą innych środków komunikacji elektronicznej przez elektroniczną skrzynkę podawczą organu. Wniosek nie wymaga uzasadnienia, jednakże bez wątpienia dokładne wskazanie przez stronę, jakie są przyczyny niemożności uiszczenia przez nią opłat, kosztów lub innych należności, może przyczynić się do jego pozytywnego załatwienia. Podobnie rzecz się ma z przedstawieniem przez stronę odpowiednich dowodów, potwierdzających zawarte we wniosku twierdzenia. Środkami dowodowymi, z których strona może skorzystać, są m.in. zaświadczenie o zarobkach, zaświadczenie o pobieranych świadczeniach rentowo-emerytalnych, zaświadczenie o świadczeniach uzyskiwanych z pomocy społecznej, zeznania podatkowe (G. Rząsa [w:] M. Wierzbowski, A. Wiktorowska (red.), Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 2011, s. 1107).