Dauter Bogusław, Zwolnienie od kosztów sądowych

Zwolnienie od kosztów sądowych

1. Zwolnienie od kosztów sądowych może przysługiwać stronie na mocy ustawy albo na podstawie postanowienia sądu w związku z udzieleniem prawa pomocy. Zwolnienie od kosztów udzielone przez referendarza sądowego ma charakter wyłącznie podmiotowy (por. B. Dauter, Metodyka pracy sędziego sądu administracyjnego, Warszawa 2012, s. 714) i może zostać przyznane tylko w wyniku rozpoznania wniosku strony. Strona określa we wniosku zakres swojego żądania, tj. czy wnosi o udzielenie prawa pomocy w zakresie całkowitym, czyli zwolnienia od ponoszenia kosztów sądowych oraz ustanowienia profesjonalnego pełnomocnika, czy wnosi o prawo pomocy w zakresie częściowym, tj. obejmującym zwolnienie tylko od opłat sądowych w całości lub w części albo tylko od wydatków albo od opłat sądowych i wydatków albo tylko ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego. Jeśli strona wnosi o częściowe zwolnienie od opłat lub wydatków, to może ono polegać na zwolnieniu od poniesienia ułamkowej ich części albo określonej ich kwoty pieniężnej (art. 245 p.p.s.a.).

2. Na podstawie wcześniej obowiązującej regulacji kompetencję do wydania rozstrzygnięcia w tym zakresie posiadał wojewódzki sąd administracyjny oraz referendarz sądowy. Wraz z dniem 15 sierpnia 2015 r. weszła w życie ustawa z dnia 9 kwietnia 2015 r. o zmianie ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, której celem jest m.in. usprawnienie, uproszczenie i zapewnienie szybkości postępowania przed sądem administracyjnym, zarówno w pierwszej jak i w drugiej instancji.

W ramach przeprowadzonych zmian nastąpiło zwiększenie uprawnień i kompetencji referendarzy sądowych, w tym w zakresie postępowania w przedmiocie prawa pomocy. W wyniku nowelizacji przyjęto jako zasadę orzekanie w zakresie prawa pomocy przez referendarzy sądowych. Wydanie orzeczenia w powyższym zakresie przez sąd zostało silnie ograniczone i sprowadzone do wyjątkowych sytuacji procesowych. W konsekwencji wydanie przez sąd postanowienia o zwolnieniu od kosztów sądowych wystąpi tylko w wyjątkowych sytuacjach. Na postanowienie sądu w powyższym przedmiocie przysługuje zażalenie (art. 258 § 4 in fine p.p.s.a.).

Przewodniczący zgodnie z treścią art. 258 § 4 p.p.s.a. może skierować sprawę do rozpoznania przez sąd na posiedzeniu niejawnym tylko w przypadku zaistnienia szczególnie uzasadnionego przypadku. Ustawodawca nie definiuje pojęcia „szczególnie uzasadnionego przypadku”; nie wskazuje też na jakikolwiek przykład sytuacji procesowej spełniającej tę cechę.

Za taki przykład można uznać sytuację, w której nie jest obiektywnie możliwe rozpoznanie sprawy w przedmiocie prawa pomocy przez referendarza sądowego. Taka okoliczność wystąpi np. wtedy gdy w danym sądzie administracyjnym na skutek braku mianowania nie wykonuje czynności, o których mowa w art. 27 § 1 p.u.s.a. referendarz sądowy, gdy zastosowanie znajdzie instytucja wyłączenia referendarza sądowego (por. M. Jagielska, J. Jagielski, P. Gołaszewski [w:] red. R. Hauser, M. Wierzbowski; Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz; Warszawa 2015, s. 1046), czy też zachodzi inny szczególny przypadek, który wymaga orzekania w tym zakresie przez sąd.

Zaistnienie szczególnie uzasadnionego przypadku nie obliguje do skierowania sprawy do rozpoznania przez sąd a jedynie pozostawia taką możliwość.

3. Stronie przysługuje możliwość zaskarżenia postanowienia referendarza sądowego o przyznaniu i odmowie zwolnienia od kosztów sądowych a także umorzeniu postępowania w sprawie przyznania prawa pomocy poprzez wniesienie sprzeciwu w terminie siedmiu dni od dnia doręczenia rozstrzygnięcia (art. 259 § 1 p.p.s.a.).

1. Uprawnionym do złożenia wniosku o udzielenie prawa pomocy jest strona (art. 32 p.p.s.a.), a także uczestnik postępowania (art. 33 w zw. z art. 12 p.p.s.a.). Z wniesieniem pisma nie jest związany obowiązek uiszczenia opłaty. Postępowanie dotyczące wniosku o przyznanie prawa pomocy w toku postępowania sądowoadministracyjnego ma charakter incydentalny.

2. Stroną postępowania w sprawie o przyznanie prawa pomocy jest tylko strona, która z wnioskiem o przyznanie tego prawa wystąpiła (por. art. 252 § 3 p.p.s.a.). W konsekwencji wnioskodawca nie ma obowiązku załączać do pisma odpisów dla pozostałych uczestników postępowania.

3. Zgodnie z treścią art. 252 § 1 p.p.s.a. wniosek o przyznanie prawa pomocy powinien zawierać oświadczenie strony obejmujące dokładne dane o stanie majątkowym i dochodach, a jeżeli wniosek składa osoba fizyczna, ponadto dokładne dane o stanie rodzinnym oraz oświadczenie strony o niezatrudnieniu lub niepozostawaniu w innym stosunku prawnym z adwokatem, radcą prawnym, doradcą podatkowym lub rzecznikiem patentowym. Oświadczenia, o których mowa powyżej, składa się pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia. Składający oświadczenie jest obowiązany do zawarcia w nim klauzuli następującej treści: „Jestem świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.". Klauzula ta zastępuje pouczenie sądu o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia(por. art. 252 § 1a p.p.s.a.). Konieczność wprowadzenia regulacji, zgodnie z którą składanie przez stronę oświadczeń w tym przedmiocie następuje pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań (art. 233 § 6 k.k.) wystąpiła w związku z przypadkami świadomego podawania przez osoby wnioskujące o przyznanie prawa pomocy nieprawdziwych okoliczności o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania.

Upoważnienie do uprzedzenia o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia, o którym mowa w art. 233 § 6 k.k., musi wynikać z ustawy, na podstawie której prowadzone jest postępowanie, zatem dopiero wraz z wejściem w życie art. 252 § 1a p.p.s.a. możliwe stało się pociągnięcie do odpowiedzialności karnej składającego oświadczenie na podstawie art. 233 k.k.

W obecnym stanie prawnym, z uwagi na charakter przestępstwa określonego w art. 233 k.k., a także możliwość przypisania konkretnemu podmiotowi, a nie jego pełnomocnikowi, odpowiedzialności karnej w przypadku wypełnienia znamion tego przestępstwa, oświadczenie o treści wskazanej w art. 252 § 1a p.p.s.a. może podpisać jedynie strona postępowania (por. postanowienie WSA w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 21 grudnia 2015 r., I SA/Go 455/15 oraz z dnia 11 kwietnia 2016 r., III SA/Gl 1944/15).

Wniosek wnosi się do właściwego wojewódzkiego sądu administracyjnego na urzędowym formularzu odrębnym dla osób fizycznych oraz dla osób prawnych (jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej) według wzoru ustalonego w załączniku nr 1 i 2 do rozporządzenia. Formularze udostępnia się nieodpłatnie w budynkach wszystkich wojewódzkich sądów administracyjnych oraz w budynku Naczelnego Sądu Administracyjnego, a także na stronie internetowej NSA (www.nsa.gov.pl; zob. § 2 ust. 1 i ust. 2 ww. rozporządzenia).

1. Właściwy w sprawach dotyczących prawa pomocy jest wojewódzki sąd administracyjny, w którym sprawa się toczy albo ma się toczyć, ustalony zgodnie z art. 13 p.p.s.a Zatem jeśli po wniesieniu skargi kasacyjnej akta sprawy zostały już przekazane NSA, to następuje ich zwrot sądowi pierwszej instancji w celu rozpoznania wniosku o prawo pomocy (art. 254 p.p.s.a., A. Trela, M. Grzymisławska-Cybulska, Rozpoznawanie wniosków o przyznanie prawa pomocy osobom fizycznym w praktyce sądów administracyjnych, „Administracja. Teoria-Dydaktyka-Praktyka” 2006, nr 3, s. 81–106).

2. Jeśli wnioskodawca nie ma miejsca zamieszkania, pobytu lub siedziby na obszarze właściwego WSA, to może złożyć wniosek w innym wojewódzkim sądzie administracyjnym. Wniosek zostanie niezwłocznie przesłany do sądu właściwego (art. 254 § 2 p.p.s.a.).