Kaczorowska-Kossowska Iwona, Zwalnianie z tajemnicy lekarskiej po śmierci pacjenta

Zwalnianie z tajemnicy lekarskiej po śmierci pacjenta

Zachowanie przez lekarza w tajemnicy wszystkich informacji o pacjencie po jego śmierci jest zasadą. Począwszy od dnia 5 sierpnia 2016 r. do polskiego systemu prawa wprowadzono jednak mechanizmy pozwalające na zwalnianie lekarza z tego obowiązku przez osoby bliskie pacjentowi, jednak z zachowaniem określonego trybu postępowania, przewidującego prawo innej osoby bliskiej do sprzeciwienia się takiemu ujawnieniu.

Zwolnienie z tajemnicy nastąpić może zarówno na wniosek lekarza (np. w przypadku zamiaru opublikowania dotyczącej dorobku naukowego, wspomnień, itp.), jak i osoby bliskiej zmarłego pacjenta.

Zgodę na ujawnienie tajemnicy po śmierci pacjenta wyrazić może jedynie osoba bliska zmarłego, zgodnie z definicją zawartą w art. 3 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (tekst jedn.: Dz. U. z 2022 r. poz. 1876 z późn. zm.) - dalej u.p.p. Wedle tej definicji jest nią małżonek, krewny do drugiego stopnia lub powinowaty do drugiego stopnia w linii prostej, przedstawiciel ustawowy, osoba pozostająca we wspólnym pożyciu lub osoba wskazana przez pacjenta.

Ustalenie statusu ww. osób nie zawsze jest proste. W przypadku małżonka, będzie to na pewno wdowa lub wdowiec po osobie zmarłej, czyli osoba, która posiadała status małżonka pacjenta do chwili jego śmierci. Nie posiada tego statusu osoba będąca już w chwili śmierci byłym małżonkiem, czyli osoba, w odniesieniu do której przed datą zgonu pacjenta zapadł prawomocny wyrok rozwiązujący lub unieważniający małżeństwo pomiędzy nią a pacjentem.

Krewni pierwszego i drugiego stopnia w linii prostej to odpowiednio: rodzice, dziadkowie, dzieci i wnuki pacjenta - art. 61⁷ ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn.: Dz. U. z 2020 r. poz. 1359 z późn. zm.) - dalej k.r.i.o. W 2019 roku ustawodawca dodał do katalogu osób uprawnionych rodzeństwo, którego wcześniej tam brakowało – są to krewni drugiego stopnia w linii bocznej (obecnie ustawa w zakresie pokrewieństwa nie rozróżnia linii prostej od bocznej przesądzając, że ma to być drugi stopień pokrewieństwa).

Powinowactwo to z kolei więź rodzinno-prawna łączącą określoną osobę z krewnymi jego małżonka. Stopień powinowactwa, podobnie jak stopień pokrewieństwa, ustala się na podstawie liczby urodzeń. Odpowiada on stopniowi pokrewieństwa małżonka powinowatego. Powinowaci pierwszego stopnia w linii prostej to rodzice małżonka, oraz jego dzieci. Powinowatymi drugiego stopnia w linii prostej są dziadkowie i wnuki małżonka (art. 61⁷ k.r.i.o.).

Przedstawiciel ustawowy pacjenta to rodzic dziecka, które nie ukończyło 18 lat, a także opiekun osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie (art. 98 § 1 i art. 175 k.r.i.o.). Ustanowienie opieki wynikać musi z prawomocnego postanowienia sądu, które opiekun ma obowiązek okazać lekarzowi.

Ustalenie, czy dana osoba jest osobą pozostającą we wspólnym pożyciu stanowi największą trudność w omawianej sytuacji, jest to bowiem okoliczność czysto faktyczna (konkubinat). Lekarz nie dysponuje zaś żadnymi instrumentami pozwalającymi na jej weryfikację, nie ma także oczywiście obowiązku ani możliwości prowadzenia w tym zakresie żadnego postępowania. Należy więc przyjąć, że ustalenie czy dana osoba rzeczywiście do chwili śmierci pozostawała we wspólnym pożyciu z pacjentem może odbywać się wszelkimi dostępnymi sposobami, lekarz zaś ma prawo ocenić z zastosowaniem wiedzy i doświadczenia życiowego, czy przesłanki przemawiające za takim statusem osoby wyrażającej zgodę są dla niego wystarczające i przekonywujące.

Osobą wskazaną przez pacjenta będzie najczęściej osoba, którą za życia pacjent upoważnił do dostępu do swojej dokumentacji medycznej lub do uzyskiwania informacji o swoim stanie zdrowia. Może to być także osoba, która stale towarzyszyła pacjentowi podczas udzielania świadczeń zdrowotnych i w obecności której omawiał on lekarzem wszystkie sprawy dotyczące swojego stanu zdrowia. Oczywiście można mieć wątpliwości, czy upoważnienie do dostępu dokumentacji medycznej jest zawsze równoznaczne ze wskazaniem danej osoby jako bliskiej, jednak wobec faktu, że ustawodawca zdecydował się w art. 40 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn.: Dz. U. z 2022 r. poz. 1731 z późn. zm.) - dalej u.z.l. - i 14 u.p.p. na nieograniczone odesłanie do definicji osoby bliskiej zawartej w ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, należy uznać, że jego zamiarem było takie właśnie rozumienie kręgu uprawnionych.

Od 2019 roku pacjent ma prawo wyrazić sprzeciw wobec ujawnienia dotyczących go informacji medycznych po jego śmierci. Sprzeciw taki załącza się do dokumentacji medycznej. Przed wyrażeniem sprzeciwu pacjent ma prawo do uzyskania informacji o skutkach, które taki sprzeciw wywoła.