Stefański Ryszard A., Zawiadamianie o tymczasowym aresztowaniu z urzędu

Zawiadamianie o tymczasowym aresztowaniu z urzędu

Na organie stosującym tymczasowe aresztowanie ciążą określone obowiązki, których realizacja zmierza do ochrony zdrowia, dóbr osobistych, rodziny oraz mienia oskarżonego.

O tymczasowym aresztowaniu sąd jest obowiązany bezzwłocznie zawiadomić osobę najbliższą dla oskarżonego, który może ją wskazać (art. 261 § 1 k.p.k.). Chodzi o jedną osobę; nie ma przeszkód, by zawiadomić kilka osób wskazanych przez oskarżonego, jeżeli jest to konieczne. W wypadku bierności oskarżonego w tym względzie, sąd sam decyduje, kogo z najbliższych zawiadomić. Obowiązek ten jest bowiem niezależny od woli tymczasowo aresztowanego, a obowiązki te ciążą na sądzie z urzędu. Chodzi o jedną z osób określonych w art. 115 § 11 k.k. W myśl tego przepisu osobą najbliższą jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu. O wyborze osoby, którą należy zawiadomić spośród wyżej wymienionych, nie powinien decydować stopień pokrewieństwa lub powinowactwa, ale związki łączące oskarżonego z tą osobą. Chodzi o to, by o tymczasowym aresztowaniu była powiadomiona osoba, która może niepokoić się o los oskarżonego, nie wiedząc, co z nim się dzieje. Regułą powinno być pytanie oskarżonego, kogo z najbliższych należy zawiadomić o jego aresztowaniu. Treść art. 261 § 1 k.p.k. wskazuje, że jedynie oskarżony może wskazać osobę najbliższą, którą należy powiadomić, i sąd jest zobowiązany to życzenie uwzględnić. Oskarżony nie może wnosić o niepowiadamianie osoby najbliższej o jego tymczasowym aresztowaniu; ustawa nie przyznaje mu takiego uprawnienia. Wprawdzie zawiadomienie to ma na celu nie tylko umożliwienie najbliższym oskarżonego załatwienie jego spraw, ale zmierza ono także do poinformowania ich o losie oskarżonego. Od tego obowiązku można odstąpić tylko wówczas, gdy zawiadamia się, na wniosek oskarżonego, inną osobę.

O zastosowaniu tymczasowego aresztowania sąd jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić pracodawcę, szkołę lub uczelnię, a w stosunku do żołnierza jego dowódcę (art. 261 § 3 k.p.k.). Chodzi o pracodawcę, u którego aresztowany jest zatrudniony, szkołę - uczniem i uczelnię - studentem. Zawiadomienie to ma na celu podjęcie przez te instytucje czynności związanych ze skutkami tymczasowego aresztowania w sferze stosunków pracy, nauki lub służby. Na przykład umowa o pracę wygasa z upływem 3 miesięcy nieobecności pracownika w pracy z powodu tymczasowego aresztowania, chyba że pracodawca rozwiązał wcześniej bez wypowiedzenia umowę o pracę z winy pracownika (art. 66 § 1 k.p.). Zawiadomienie następuje z urzędu; nie jest potrzebny wniosek aresztowanego. Ustawa nakazuje uczynić to „niezwłocznie,” podczas gdy w art. 261 § 1 k.p.k. użyto określenia „bezzwłocznie”, co może sugerować, że chodzi o różne tempa wykonania tych czynności. Analiza językowa tych słów dowodzi, że nie ma takiej różnicy. Słowa „bezzwłocznie” i „niezwłocznie” oznaczają to samo, czyli „nie cierpiący zwłoki, natychmiastowy” (Mały słownik języka polskiego, red. S. Skorupka, H. Auderska, Z. Łempicka, Warszawa 1968, s. 42 i 455). Przepis nie określa treści zawiadomienia, lecz jego istota wskazuje, że należy w nim podać okres pozbawienia wolności oraz miejsce osadzenia oskarżonego, a w miarę potrzeby kwalifikację prawną czynu, jeżeli dobro postępowania nie stoi temu na przeszkodzie.