Grzegorczyk Tomasz, Wznowienie postępowania z powodu ujawnienia nowych faktów lub dowodów nieznanych wcześniej sądowi (propter nova)

Wznowienie postępowania z powodu ujawnienia nowych faktów lub dowodów nieznanych wcześniej sądowi (propter nova)

Wznowienie postępowania na korzyść oskarżonego ma miejsce, jeżeli po wydaniu orzeczenia ujawnią się nowe fakty lub dowody, wskazujące na to, że:

a) skazany nie popełnił czynu albo czyn jego nie stanowił przestępstwa lub nie podlegał karze,

b) skazano go za przestępstwo zagrożone karą surowszą albo nie uwzględniono okoliczności zobowiązujących do nadzwyczajnego złagodzenia kary, albo też błędnie przyjęto okoliczności wpływające na nadzwyczajne obostrzenie kary,

c) sąd umorzył lub warunkowo umorzył postępowanie karne błędnie przyjmując popełnienie przez oskarżonego zarzucanego mu czynu. Jest to tzw. podstawa propter nova.

Wniosek o wznowienie postępowania na korzyść oskarżonego ma miejsce, jeżeli po wydaniu orzeczenia ujawnią się nowe fakty lub dowody, wskazujące na to, że:

a) skazany nie popełnił czynu albo czyn jego nie stanowił przestępstwa lub nie podlegał karze,

b) skazano go za przestępstwo zagrożone karą surowszą albo nie uwzględniono okoliczności zobowiązujących do nadzwyczajnego złagodzenia kary albo też błędnie przyjęto okoliczności wpływające na nadzwyczajne obostrzenie kary,

c) sąd umorzył lub warunkowo umorzył postępowanie karne błędnie przyjmując popełnienie przez oskarżonego zarzucanego mu czynu.

Podstawa wznowienia ujęta w art. 540 § 1 pkt 2 k.p.k. może spowodować wznowienie wyłącznie na korzyść oskarżonego i ma służyć jego rehabilitacji. Kluczową przesłanką tej podstawy jest ujawnienie się po wydaniu orzeczenia nowych faktów lub dowodów.

Kodeks postępowania karnego wymaga, aby były to fakty (dowody) tzw. noviter reperta, czyli nieznane zarówno sądowi, jak i stronie. Ciężar wykazania tego spoczywa na wnioskodawcy. Powinno to nastąpić przez uprawdopodobnienie w drodze tzw. dowodu swobodnego braku wiedzy co do określonych faktów lub dowodów przed uprawomocnieniem się orzeczenia. W wypadku, gdy strona nie wykaże, że fakt lub dowód zgłoszony jako nowy był jej wcześniej nieznany, wniosek podlega oddaleniu z uwagi na istnienie domniemania prawdziwości ustaleń prawomocnego orzeczenia.

Podstawą wznowienia nie mogą być wszelkie nowe fakty lub dowody, lecz jedynie te, które wskazują na jedną z trzech okoliczności enumeratywnie wymienionych w art. 540 § 1 pkt 2 k.p.k. Pojęcie „nowe dowody” to nieznane uprzednio źródło dowodowe (np. nowy świadek), jak również nieznany środek dowodowy (np. nowe zeznania świadka uprzednio znanego). Dowód nieznany to każdy dowód, który nie został przeprowadzony na rozprawie, a pojawienie się możliwości zapoznania się z tym dowodem to ujawnienie nowego, nieznanego przedtem faktu. Chodzi tu bowiem o treść tego dowodu. Samo pojawienie się pozasądowej ekspertyzy, sprzecznej z ekspertyzą, na której sąd oparł swoje orzeczenie, nie może przesądzać wznowienia postępowania, gdyż taka ekspertyza powinna być oceniana przede wszystkim od tej strony, czy zostały przez nią ujawnione nowe fakty lub dowody (postanowienie SN z dnia 20 października 1990 r., V KO 8/90, OSNKW 1991, nr 4–5, poz. 32). Aby uznać nową opinię za spełniającą przesłanki z art. 540 § 1 pkt 2 k.p.k. musi ona opierać się na nowych lub innych metodach badawczych, rekonstrukcjach z uwzględnieniem nowych okoliczności i tym samym prowadzić do wniosków diametralnie innych, niż dotychczasowe. Nie do przyjęcia jest wznowienie postępowania w oparciu o opinię wydaną w innym postępowaniu, chociażby dotyczyła podobnej sprawy (np. wypadku drogowego), czy też tej samej osoby (np. kwestia poczytalności oskarżonego). Z kolei, gdy chodzi o nowy fakt, o którym mowa w art. 540 § 1 pkt 1 k.p.k., to należy przyjąć, że fakt to wydarzenie, które miało miejsce w określonymi miejscu i czasie. Ustalenie nowych faktów z reguły następuje na podstawie nowych dowodów. Nowym faktem może być także fakt powszechnie znany, który ujawnił się dopiero po wydaniu orzeczenia. W szczególności, chodzi tu o nową ocenę faktów historycznych. Sąd, badając przesłanki wznowienia, ustala stopień wiarygodności i znaczenia nowych faktów lub dowodów w perspektywie ewentualnego błędu, do jakiego doszło w prawomocnie zakończonym postępowaniu karnym. W konsekwencji, sąd może odmówić wiarygodności nowym faktom lub dowodom stwierdzając, że przekonują go dowody stanowiące kanwę prawomocnych ustaleń faktycznych. Nowe fakty lub dowody muszą wskazywać na zaistnienie jednej z sytuacji sprecyzowanych w art. 540 § 1 pkt 2 lit. a–c k.p.k. W związku z tym, ustawodawca posługuje się sformułowaniem „wskazujące na to, że”. Przesłanka ta w judykaturze była interpretowana różnie, jako „niezawodny wniosek o mylności wyroku lub przynajmniej wyraźne prawdopodobieństwo” (postanowienie SN z dnia 26 września 1970 r., I KO 33/70, LEX nr 21334), „stanowiąca podstawę do graniczącego z pewnością wniosku o błędności wyroku lub co najmniej podstawę uzasadnionego prawdopodobieństwa” (postanowienie SN z dnia 4 lipca 1972 r., Wp 5/72, OSNKW 1972, nr 10, poz. 165), „w sposób wiarygodny podważyć prawdziwość przyjętych ustaleń faktycznych” (postanowienie SN z dnia 24 kwietnia 1996 r., V KO 2/96, OSNKW 1996, nr 7–8, poz. 47), czy też wskazywać „wysoki stopień prawdopodobieństwa błędu sądowego w zakończonym prawomocnie postępowaniu; innymi słowy muszą stwarzać one duże prawdopodobieństwo” (postanowienie SN z dnia 14 lutego 2007 r., III KO 73/06, Prok. i Pr. 2007, nr 5, poz. 29; postanowienie SN z dnia 20 stycznia 2010 r., II KO 89/09; OSNwSK 2010, nr 1, poz. 104). Instytucja wznowienia postępowania na podstawie de novis ma służyć korygowaniu błędnych prawomocnych orzeczeń rozstrzygających o przedmiocie postępowania, a podstawa ta musi być adekwatna do tego przedmiotu. Podstawy przewidziane w art. 540 § 1 pkt 2 lit. a–c k.p.k. są adekwatne wyłącznie w stosunku do głównego przedmiotu procesu, czyli kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego za zarzucany mu czyn przestępny. Takie podstawy nie mogą być zatem wykorzystywane do wznowienia postępowań incydentalnych (postanowienie SN z dnia 11 września 2008 r., IV KZ 62/08, OSNwSK 2008, nr 1, poz. 1823).

Jeżeli wnioskodawca powołuje się na podstawę propter nova, przewidzianą w art. 540 § 1 pkt 2 k.p.k., we wniosku strona zobowiązana jest do wskazania nowych faktów lub dowodów (propter nova), które wskazują na zaistnienie okoliczności wskazanych pod lit. a, b, c art. 540 § 1 pkt 2 k.p.k.

Podmiotem uprawnionym do wniesienia wniosku o wznowienie postępowania jest jedynie podmiot, który w prawomocnie zakończonym postępowaniu był stroną procesu, z tym że w razie jego śmierci wniosek o wznowienie postępowania na jego korzyść może złożyć osoba najbliższa dla zmarłego (art. 115 § 11 k.k.). Wniosku o wznowienie postępowania nie może złożyć pokrzywdzony, jeśli nie występował w procesie w charakterze strony.

Wniosek o wznowienie postępowania musi odpowiadać rygorom pisma procesowego, wskazywać podstawę wznowieniową przewidzianą w art. 540 § 1 pkt 1 k.p.k. i przytaczać okoliczności uzasadniające jej istnienie.

Jeżeli wniosek nie pochodzi od prokuratora musi być sporządzony i podpisany przez obrońcę lub pełnomocnika Strona występująca z wnioskiem o wznowienie postępowania musi mieć gravamen w tym zakresie, jedynie oskarżyciel publiczny może wystąpić z wnioskiem także na korzyść oskarżonego. W orzecznictwie przyjmuje się, że prokurator może wystąpić z tym wnioskiem, jeżeli działał w procesie w roli oskarżyciela, jednak w wypadku wznowienia w postępowaniu prywatnoskargowym wniosek jego, jako wyrażający wolę wstąpienia do procesu jest możliwy, ale z zasady tylko po stronie oskarżenia (postanowienie SN z dnia 11 października 1973 r., V KO 21/73, OSNPG 1974, nr 1, poz. 13).