Bełczącki Robert Marek, Wytoczenie powództwa przez prokuratora w sprawie niemajątkowej z zakresu prawa rodzinnego

Wytoczenie powództwa przez prokuratora w sprawie niemajątkowej z zakresu prawa rodzinnego

Zgodnie z art. 7 zd. pierwsze k.p.c. prokurator może żądać wszczęcia postępowania w każdej sprawie, jeśli w jego ocenie wymaga tego ochrona praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego. Przepis ten stanowi jedynie ogólną podstawę działań podejmowanych przez prokuratora, którą w ramach procesu uzupełniają normy szczególne określające rodzaje powództw, jakie prokurator może wytaczać:

– powództwa w sprawach niemajątkowych z zakresu prawa rodzinnego, o których jedynie wspomina się w art. 7 zd. drugie k.p.c., a które znajdują podstawę w przepisach kodeksu rodzinnego i opiekuńczego,

a w pozostałych sprawach:

– powództwa wytaczane na rzecz osoby trzeciej, służące nie tylko ochronie praworządności lub interesu społecznego, ale przede wszystkim ochronie praw takiej osoby,

– powództwa wytaczane wyłącznie w celu ochrony praworządności lub interesu społecznego przeciwko wszystkim osobom związanym z kwestionowanym stosunkiem prawnym.

Ocena co do tego, czy w danej sprawie zachodzi potrzeba ochrony praw danej osoby, praworządności czy interesu społecznego, należy wyłącznie do prokuratora i nie podlega kontroli sądu ani z urzędu, ani na zarzut strony.

Wytoczenie przez prokuratora powództwa w sprawach z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego jest pożądane zwłaszcza wtedy, gdy osoba uprawniona wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego, nieporadności lub z innych wyjątkowych przyczyn nie jest w stanie samodzielnie dochodzić swoich roszczeń albo bezpodstawnie uchyla się od tego ze szkodą dla interesu społecznego lub ważnego interesu prywatnego (por.§ 193b rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 11 września 2014 r. Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury. (Dz.U. poz. 1218 ze zm.).

Konieczność ochrony praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego nie stanowi wystarczającej podstawy do wytoczenia przez prokuratora powództwa w sprawie niemajątkowej z zakresu prawa rodzinnego. Zgodnie bowiem z art. 7 zd. drugie k.p.c. prokurator legitymowany jest do wytoczenia powództwa w takiej sprawie tylko wtedy, gdy przewiduje to przepis szczególny.

Obecnie przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przewidują możliwość wytoczenia przez prokuratora następujących powództw:

– o unieważnienie oraz ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa - art. 22 k.r.o.;

– o ustalenie lub zaprzeczenie macierzyństwa, jeżeli wymaga tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego - art. 61¹⁶ k.r.o.;

– o ustalenie lub zaprzeczenie ojcostwa oraz o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa, jeżeli wymaga tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego - art. 86 k.r.o.;

– o rozwiązanie przysposobienia - art. 127 k.r.o.

W przypadkach określonych w art. 61¹⁶ i art. 86 k.r.o. ochrona praworządności lub praw obywateli, przewidziana w art. 7 zd. pierwsze k.p.c., sprowadza się do dbałości o dobro dziecka.

Przyjmuje się, że powyższe przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego stanowią źródło samoistnej legitymacji procesowej prokuratora, niezależnej od legitymacji osób, których praw stanu cywilnego sprawa ma dotyczyć. Wytaczając wymienione powództwa, prokurator nie realizuje cudzego uprawnienia, lecz własne (por. wyrok SN z dnia 15 kwietnia 1966 r., I CR 54/66, OSNC 1966, nr 12, poz. 219; J. Ignatowicz, Wprowadzenie, (w:) K. Pietrzykowski (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa 2003, s. 38–39). Z tego względu powództwa te określa się w doktrynie mianem samodzielnych, podobnie jak w przypadku powództw wytaczanych na podstawie art. 57 w zw. z art. 7 zd. pierwsze k.p.c. (por. Z. Resich (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. 1, Z. Resich, W. Siedlecki (red.), Warszawa 1969, s. 92–93, komentarz do art. 7 k.p.c.).

W związku z tym powództwa w sprawach niemajątkowych z zakresu prawa rodzinnego prokurator nie wytacza co do zasady na rzecz oznaczonej osoby, tak jak to ma miejsce w przypadku przewidzianym w art. 55 k.p.c. Wyjątkiem są sytuacje określone w art. 454 § 1 k.p.c., według którego w sprawach o ustalenie macierzyństwa albo ojcostwa prokurator wskazuje w pozwie dziecko, na rzecz którego wytacza powództwo.

Przepisy art. 448 i 454 k.p.c. wskazują osoby, które prokurator powinien pozywać w sprawach poszczególnych rodzajów. Po stronie pozwanej występuje wówczas współuczestnictwo konieczne, za wyjątkiem przypadków z art. 454 § 1 k.p.c.

Skoro wspomniane powództwa wytaczane przez prokuratora mają samodzielny charakter, prokurator może samodzielnie rozporządzać przedmiotem sporu, inaczej niż w przypadku określonym w art. 56 § 2 k.p.c. Jednak cofnięcie pozwu przez prokuratora podlegać będzie kontroli sądu na podstawie art. 203 § 4 k.p.c. (por. postanowienie SN z dnia 5 grudnia 1979 r., II CZ 121/79, OSNC 1980, nr 6, poz. 124).

Zgodnie z art. 96 ust. 1 pkt 6 u.k.s.c. prokurator nie ma obowiązku uiszczania kosztów sądowych. Z tego względu, wnosząc pozew, prokurator nie uiszcza opłaty sądowej.

W sprawie z powództwa prokuratora nie znajduje zastosowania art. 106 k.p.c., zgodnie z którym udział prokuratora w sprawie nie uzasadnia zasądzenia zwrotu kosztów na rzecz Skarbu Państwa ani od Skarbu Państwa (por. wyrok SN z dnia 5 maja 1989 r., II CR 155/89, OSP 1990, z. 7, poz. 270).