Bełczącki Robert Marek, Wytoczenie powództwa przez organizację pozarządową na rzecz osoby fizycznej

Wytoczenie powództwa przez organizację pozarządową na rzecz osoby fizycznej

Zgodnie z ogólnym przepisem art. 8 k.p.c., organizacje pozarządowe, których zadanie statutowe nie polega na prowadzeniu działalności gospodarczej, mają możliwość w wypadkach przewidzianych w ustawie wszcząć postępowanie w celu ochrony praw obywateli.

Według art. 62 § 1 k.p.c. do organizacji pozarządowych wytaczających powództwa na rzecz osób fizycznych co do zasady stosuje się odpowiednio przepisy o prokuratorze wytaczającym powództwo na rzecz oznaczonej osoby. Nie oznacza to jednak, że w przypadku wytaczania powództwa przez organizację pozarządową na rzecz osoby fizycznej odpowiednie zastosowanie znajduje art. 7 zd. pierwsze k.p.c., nakazujący działanie w ochronie praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego. Ustawa wymaga jedynie, aby wytaczanie powództw w sprawach określonych w art. 61 § 1 k.p.c. należało do zadań statutowych danej organizacji pozarządowej i aby uzyskała ona zgodę osoby fizycznej, wyrażoną w formie pisemnej, na wytoczenie powództwa na rzecz tej osoby.

Wykonywanie przez organizację pozarządową jej zadań statutowych z założenia służyć ma ochronie praw obywateli lub interesowi społecznemu. Jednocześnie art. 61 § 1 k.p.c. nie przewiduje wytaczania powództw przez takie organizacje na rzecz osób prawnych lub jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, którym ustawa przyznaje jednak zdolność prawną, nawet tych, które funkcjonują w sektorze pozarządowym. Należy zatem wykluczyć taką możliwość.

Z kolei w przypadku osób fizycznych będących przedsiębiorcami, oprócz wymagania zgody wyrażonej na piśmie, w art. 61 § 3 k.p.c. przewidziano możliwość wytaczania powództw na ich rzecz tylko przez organizację pozarządową, której osoba taka jest członkiem. Członkostwo takiej osoby pozwala przyjmować, że celem organizacji pozarządowej jest ochrona praw takiej osoby.

Artykuł 61 § 1 k.p.c. umożliwia wytaczanie przez organizację pozarządową wytoczenie powództwa na rzecz określonej osoby fizycznej w sprawie o:

– alimenty,

– ochronę środowiska,

– ochronę konsumentów,

– ochronę praw własności przemysłowej,

– ochronę równości oraz niedyskryminacji przez bezpodstawne bezpośrednie lub pośrednie zróżnicowanie praw i obowiązków obywateli.

Z kolei art. 61 § 3 k.p.c. zezwala organizacji pozarządowej na wytoczenie powództwa na rzecz osoby fizycznej będącej przedsiębiorcą:

– jedynie w sporze z innym przedsiębiorcą,

– i tylko o roszczenia wynikające z prowadzonej działalności gospodarczej.

W powyższych sprawach organizacji pozarządowej legitymacji procesowej udziela osoba fizyczna, której przysługuje dane prawo podmiotowe, wyrażając zgodę na wytoczenie powództwa na jej rzecz. Prowadzi to do wniosku, że cofnięcie takiej zgody, także po wytoczeniu powództwa, pozbawia organizację legitymacji procesowej. Z tych względów powództwo takie, podobnie jak w przypadku przewidzianego w art. 55 zd. pierwsze k.p.c. powództwa wytaczanego przez prokuratora na rzecz oznaczonej osoby, określić można mianem powództwa niesamodzielnego. Odpowiednie stosowanie art. 56 § 1 i 2 k.p.c., na podstawie art. 62 § 1 k.p.c., wskazuje, że organizacja pozarządowa nie może samodzielnie rozporządzać przedmiotem sporu, a osoba fizyczna, na rzecz której powództwo zostało wytoczone, może wstąpić do procesu na każdym jego etapie i wówczas status organizacji będzie taki, jak współuczestnika jednolitego.

Z kolei odpowiednie stosowanie art. 55 zd. pierwsze k.p.c. prowadzi do wniosku, że organizacja pozarządowa, wytaczając powództwo na rzecz określonej osoby fizycznej, powinna w pozwie wskazać tę osobę i to w taki sposób, który umożliwiać będzie sądowi doręczenie jej odpisu pozwu w myśl odpowiednio stosowanego art. 56 § 1 zd. pierwsze k.p.c. Wskazanie takie powinno zatem obejmować również adres takiej osoby. Poza tym pozew powinien spełniać warunki przewidziane dla pozwu w sprawie danego rodzaju.

Ponadto zgodnie z art. 61 § 4 k.p.c. organizacja pozarządowa obowiązana jest dołączyć do pozwu pochodzącą od osoby fizycznej, na rzecz której wytaczane jest powództwo, i wyrażoną na piśmie zgodę na taką czynność.

Pożądane jest również dołączenie odpisu dokumentów wykazujących statutową działalność organizacji, a także stosunek członkostwa w przypadku określonym w art. 61 § 3 k.p.c.

Ustawa nie przewiduje generalnego zwolnienia organizacji pozarządowych od obowiązku uiszczenia kosztów sądowych. Na podstawie art. 104 ust. 1 u.k.s.c. jedynie organizacje pozarządowe, którym przysługuje status organizacji pożytku publicznego w rozumieniu przepisów o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, nie mają obowiązku uiszczania opłat sądowych. Uregulowanie takie zdaje się wykluczać odpowiednie zastosowanie art. 96 ust. 1 pkt 6 u.k.s.c., przewidującego zwolnienie prokuratora od kosztów sądowych, odnośnie do organizacji pozarządowych nie mających statusu organizacji pożytku publicznego, preferowanego przez ustawodawcę (inaczej: A.Górski, L. Walentynowicz, Komentarz do art. 104 u.k.s.c., Lex). Zwolnienie od kosztów sądowych w odniesieniu do organizacji pozarządowych nie mających takiego statusu, wnoszącej pozew w celu ochrony prywatnych praw podmiotowych, nie znajduje dostatecznego uzasadnienia w sytuacjach, gdy zwolnienie takie nie przysługuje podmiotom takich praw.

W związku z tym w przypadku organizacji pozarządowych nie mających statusu organizacji pożytku publicznego zastosowanie może znajdować art. 96 ust. 1 u.k.s.c., w myśl którego nie mają obowiązku uiszczania kosztów sądowych strony dochodzące roszczeń alimentacyjnych (pkt 2), strony wnoszące o uznanie postanowień umownych za niedozwolone (pkt 3; nie zaś o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone) oraz związki zawodowe w sprawach z zakresu prawa pracy (pkt 8). Wymienione sprawy kwalifikują się jako przewidziane w art. 61 § 1 k.p.c. sprawy odpowiednio o alimenty, ochronę konsumentów oraz ochronę równości oraz niedyskryminacji, przy czym w tym ostatnim wypadku jedynie wówczas, gdy związane są ze stosunkiem pracy. Zatem przyjąć należy, że wnosząc pozew na rzecz osoby fizycznej w sprawie wchodzącej w zakres art. 96 ust. 1 pkt 2, 3 lub 8 u.k.s.c. organizacja pozarządowa, niebędąca organizacją pożytku publicznego, nie musi uiszczać opłaty sądowej. W pozostałych wypadkach organizacja taka może jedynie ubiegać się o zwolnienie od obowiązku ponoszenia takiej opłaty z mocy postanowienia sądu na podstawie art. 103 u.k.s.c.

W razie zwolnienia w myśl art. 113 ust. 1 u.k.s.c. należną od pozwu opłatą sądową sąd w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji obciąży przeciwnika, jeżeli będą do tego podstawy przy odpowiednim zastosowaniu zasad obowiązujących przy zwrocie kosztów procesu.

Natomiast w przypadku, gdy brak będzie podstaw do obciążenia przeciwnika opłatą sądową w całości, wówczas na podstawie art. 113 ust. 2 pkt 3 u.k.s.c. sąd w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji odpowiednią część tej opłaty nakaże ściągnąć z roszczenia zasądzonego na rzecz osoby fizycznej, na rzecz której organizacja pozarządowa wytoczyła powództwo.

W razie wytoczenia powództwa przez organizację pozarządową nie znajduje odpowiedniego zastosowania art. 106 k.p.c., w myśl którego, udział prokuratora w sprawie nie uzasadnia zasądzenia zwrotu kosztów na rzecz Skarbu Państwa ani od Skarbu Państwa (por. wyrok SN z dnia 5 maja 1989 r., II CR 155/89, OSP 1990, Nr 7, poz. 270, LEX nr 5277). Gdy organizacja pozarządowa występuje jako strona procesu, w przypadku przegranej musi liczyć się z obowiązkiem ponoszenia kosztów procesu poniesionych przez stronę przeciwną.