Dauter Bogusław, Wyłączenie sędziego na wniosek strony zgłoszony do protokołu rozprawy

Wyłączenie sędziego na wniosek strony zgłoszony do protokołu rozprawy

Wyłączenie sędziego na wniosek strony stanowi procesową gwarancję bezstronności sądu w konkretnym postępowaniu sądowoadministracyjnym. Instytucja wyłączenia sędziego jest nierozerwalnie związana z zasadą bezstronności sądu wyrażoną w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, która to zasada ma równoległe umocowanie w art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności i art. 14 ust. 1 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych. Instytucja ta służy zapewnieniu obiektywizmu orzekania oraz realizuje zasadę zaufania do państwa. Ponadto zwalnia sędziego od rozwiązywania trudnych dylematów moralnych (A. Krawiec, Wyłączenie sędziego na wniosek strony w postępowaniu sądowoadministracyjnym, Przegląd Prawa Publicznego 2007, nr 1–2, s. 69). Wyłączenie sędziego, którego bezstronność w danej sprawie może budzić uzasadnioną wątpliwość, może nastąpić między innymi na wniosek strony zgłoszony ustnie do protokołu rozprawy. Ustawodawca w art. 19 p.p.s.a. nie zdefiniował tej przesłanki, stąd jej ocena musi być dokonywana w okolicznościach konkretnej sprawy. Tam gdzie ocena wspomnianych okoliczności nie jest jednoznaczna, sąd podejmujący decyzję o wyłączeniu powinien zawsze kierować się zasadą tłumaczenia wszelkich wątpliwości na rzecz wyłączenia sędziego, a nie odwrotnie.

1. Ustawa - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi nie przewiduje możliwości wyłączenia sądu ani sędziów, lecz instytucję wyłączenia tylko w konkretnej sprawie i tylko konkretnego sędziego między innymi na wniosek strony lub wniosek (żądanie) sędziego. Przepis art. 19 p.p.s.a. nie wyklucza wyłączenia wszystkich sędziów z osobna (por. A. Kabat [w:] B. Dauter, B. Gruszczyński, A. Kabat, M. Niezgódka-Medek, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, wydanie 4, Warszawa 2011, s. 88).

2. Jeśli w ocenie strony zachodzą okoliczności uzasadniające wątpliwość co do bezstronności sędziego w konkretnej sprawie, strona może wnioskować o jego wyłączenie (art. 19 p.p.s.a.). Wniosek o wyłączenie sędziego kieruje się do sądu, przed którym sprawa się toczy.

3. Zgłoszenie wniosku możliwe jest także, w przypadku gdy strona, która przystąpiła do rozprawy, uważa, że w składzie orzekającym zasiada sędzia, którego bezstronność może budzić wątpliwości. Należy bowiem przyjąć, chociaż nie wynika to wprost z przepisów, że ustny wniosek zgłaszany do protokołu posiedzenia jawnego powinien dotyczyć sędziego, który jest członkiem składu orzekającego. Zgodnie z art. 20 § 2 p.p.s.a. w tej sytuacji procesowej obok uprawdopodobnienia przyczyn wyłączenia strona zobligowana jest do uprawdopodobnienia, że przyczyny te dopiero później powstały lub stały się jej znane.

Z przepisu tego wynika zatem, że zgłoszenie wniosku po przystąpieniu do rozprawy jest możliwe jedynie w wypadku uprawdopodobnienia: a) późniejszego powstania przyczyny wyłączenia, b) późniejszego powzięcia wiadomości o istniejącej już wcześniej przyczynie wyłączenia sędziego (zob. A. Kabat., op. cit., s. 89).

4. Ustawodawca nie wymaga od strony składającej wniosek o wyłączenie sędziego ani tego, by ta wykazała (udowodniła), że istnieją przesłanki mające uzasadniać wyłączenie, ani udowodnienia, że przyczyna wyłączenia dopiero później powstała lub stała się jej znana. Wystarczy tylko uprawdopodobnienie tych okoliczności. Uprawdopodobnienie czyni zadość przyjętemu przez ustawodawcę założeniu, że rozstrzygnięcie kwestii wyłączenia sędziego nie powinno nadmiernie przedłużać postępowania w sprawie (por. M. Romańska [w:] Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz (red. T. Woś), wyd. 4, Warszawa 2011, s. 217).

5. Ustny wniosek o wyłączenie sędziego, stosownie do art. 101 § 1 pkt 2 p.p.s.a., podlega wpisaniu do protokołu posiedzenia jawnego.

6. Wniosek o wyłączenie sędziego jako niewszczynający postępowania nie podlega opłacie sądowej (por. Obowiązek uiszczenia kosztów sądowych).

Adresat wniosku o wyłączenie sędziego to „sąd”, czyli organ procesowy, który jest władny rozstrzygnąć o wyłączeniu. Ustny wniosek o wyłączenie sędziego, stosownie do art. 101 § 1 pkt 2 p.p.s.a., podlega wpisaniu do protokołu posiedzenia jawnego (zob. Sporządzenie protokołu rozprawy).