Bełczącki Robert Marek, Wyłączenie sędziego na jego żądanie (okoliczności wywołujące wątpliwość co do bezstronności)

Wyłączenie sędziego na jego żądanie (okoliczności wywołujące wątpliwość co do bezstronności)

1. Żądając wyłączenia w danej sprawie sędzia powinien wskazać konkretne okoliczności, które w jego ocenie uzasadniają przyjęcie, że można byłoby odmówić mu bezstronności. Szerzej na temat tego rodzaju okoliczności - por. T. Żyznowski, Komentarz do art. 49 k.p.c., w: Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. H. Dolecki, T. Wiśniewski, Lex. W obecnym stanie prawnym okoliczności takie dotyczyć mogą nie tylko stosunków osobistych (por. K. Korzan, Podmioty postępowania nieprocesowego cz. I, Rejent 2005/2/9-29, Lex nr 47079, teza nr 4 i 5; wyrok SN z dnia 24 lipca 2009 r., II CSK 61/09, OSNC 2010, nr B, poz. 51, LEX nr 523586), ale wszelkich zdarzeń zachodzących zarówno w postępowaniu, jak i poza nim (por. wyrok TK z dnia 13 grudnia 2005 r., SK 53/04, Dz. U. Nr 250, poz. 2118, LEX nr 181615).

2. Żądanie wyłączenia, skierowane do sądu, przed którym sprawa się toczy, zazwyczaj przyjmuje postać pisma sporządzonego przez sędziego. Brak jednak przeszkód, aby sędzia zgłosił żądanie ustnie do protokołu.

3. Chociaż ustawa odróżnia żądanie wyłączenia przez sędziego od składanych przez niego wyjaśnień, obie czynności mogą, a nawet powinny być dokonane łącznie, w celu przyspieszenia postępowania.

4. Zarówno pochodzące od sędziego żądanie wyłączenia, jak i wyjaśnienia, nie wymagają kontroli pod względem spełnienia wymagań formalnych na podstawie art. 130 § 1 k.p.c. Ustawa nie przewiduje, aby mogły one zostać sporządzone nieprawidłowo.

5. Wyjaśnienia sędziego pełnią tę samą funkcję, co przytoczenie przez stronę we wniosku okoliczności uprawdopodabniających istnienie przyczyny wyłączenia.

6. Z chwilą zgłoszenia żądania wyłączenia sędzia w obecnym stanie prawnym nie jest obowiązany wstrzymać się od udziału w sprawie. Może i powinien podejmować dalsze czynności, za wyjątkiem wydania orzeczenia lub zarządzenia kończącego postępowanie w sprawie, analogicznie jak w sytuacji przewidzianej w art. 50 § 3 pkt 2 k.p.c. Powinien podejmować zwłaszcza czynności niecierpiące zwłoki, które według art. 52 § 3 k.p.c. nawet w razie wyłączenia sędziego nie będą podlegać zniesieniu. W rachubę wchodzi np. udzielenie zabezpieczenia roszczenia albo zabezpieczenie dowodu.

Naruszenie art. 49 lub 50 § 3 k.p.c. nie skutkuje nieważnością postępowania przewidzianą w art. 379 pkt 4 k.p.c. (por. jednak odmienny pogląd wyrażony w wyroku SA w Krakowie z dnia 29 stycznia 2004 r., I ACa 1186/03, OSA 2004, z. 12, poz. 47, LEX nr 133520). Sędzia żądający wyłączenia, podejmując dalsze czynności procesowe, nie naraża się więc na spowodowanie takiej nieważności. Naruszenie art. 49 w zw. z art. 50 § 3 k.p.c. może stać się przyczyną uchylenia orzeczenia sądu, w którego składzie orzekał sędzia dotknięty okolicznościami przewidzianymi w art. 49 k.p.c., tylko jako naruszenie przepisów postępowania, mogące mieć wpływ na wynik sprawy, rzecz jasna po spełnieniu wymagań przewidzianych w art. 162 k.p.c.

7. Złożenie żądania wyłączenia przez sędziego w danej sprawie nie wyklucza możliwości złożenia przez stronę wniosku opartego na tej samej lub innej podstawie wyłączenia.

8. W myśl § 15 Zbioru zasad etyki zawodowej sędziów i asesorów sądowych niedopuszczalne jest nadużywanie przez sędziego instytucji wyłączenia.