Dauter Bogusław, Wyłączenie sędziego na jego żądanie

Wyłączenie sędziego na jego żądanie

Wyłączenie sędziego na jego żądanie stanowi procesową gwarancję bezstronności sądu w konkretnym postępowaniu sądowoadministracyjnym. Instytucja wyłączenia sędziego jest nierozerwalnie związana z zasadą bezstronności sądu wyrażoną w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności i art. 14 ust. 1 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych. Instytucja ta służy zapewnieniu obiektywizmu orzekania oraz realizuje zasadę zaufania do państwa. Wyłączenia sędziego na jego własne żądanie uwalnia tego sędziego od rozwiązywania trudnych dylematów moralnych (por. A. Krawiec, Wyłączenie sędziego na wniosek strony w postępowaniu sądowoadministracyjnym, Przegląd Prawa Publicznego 2007, nr 1-2, s. 69). Ustawodawca w art. 19 p.p.s.a. nie zdefiniował przesłanek wyłączenia sędziego na jego żądanie, a jedynie posłużył się klauzulą „uzasadnionych wątpliwości” co do jego bezstronności. Stąd ocena zasadności żądania sędziego musi być dokonywana w okolicznościach konkretnej sprawy. Tam gdzie ocena wspomnianych okoliczności nie jest jednoznaczna, sąd podejmujący decyzję o wyłączeniu powinien zawsze kierować się zasadą tłumaczenia wszelkich wątpliwości na rzecz wyłączenia sędziego, a nie odwrotnie. Zgodnie z art. 24 § 1 p.p.s.a. przepisy dotyczące wyłączenia sędziego na wniosek stosuje się odpowiednio do wyłączenia protokolanta, referendarza sądowego, asesora sądowego oraz prokuratora.

1. Instytucja wyłączenia sędziego na jego żądanie ma na celu zapewnienie bezstronnego wymiaru sprawiedliwości. Nie mniej istotnym celem tej instytucji jest dążenie do „uniknięcia konfliktów, jakie mogłyby zachodzić w sumieniu sędziego, gdyby jego własny interes lub interes bliskich mu osób przeciwstawiał się wymiarowi sprawiedliwości” (por. A. Mogilnicki, E.St. Rapaport, Kodeks postępowania karnego. Część II. Motywy ustawodawcze, Warszawa 1929, s. 55). Punktem wyjścia do zrealizowania ww. celów jest zgłoszenie sądowi zawiadomienia przez sędziego o zachodzącej podstawie wyłączenia.

2. Zawiadomienie w trybie art. 21 w związku z art. 19 p.p.s.a. powinno mieć formę żądania. Tym określeniem ustawodawca chciał podkreślić kategoryczny charakter czynności sędziego. Adresatem żądania wyłączenia jest „sąd”, przed którym sprawa się toczy, czyli organ procesowy, który jest władny rozstrzygnąć o wyłączeniu. W praktyce żądanie powinno być kierowane do przewodniczącego wydziału, który wdraża procedurę związaną z wyłączeniem sędziego (por. B. Dauter, Metodyka pracy sędziego sądu administracyjnego, wydanie 3, Warszawa 2011, s. 79).

3. Nie ma przeszkód prawnych, aby żądanie sędziego dotyczące jego wyłączenia zostało złożone na piśmie lub ustnie do protokołu. Mimo że ustawa odróżnia żądanie wyłączenia od składanych przez niego wyjaśnień, obie te czynności mogą być spełnione łącznie (w tym w ramach jednego wystąpienia ustnego czy pisma).

4. Z chwilą zawiadomienia sądu o zachodzącej podstawie wyłączenia sędzia powinien wstrzymać się od udziału w sprawie (art. 21 p.p.s.a.). Do czasu rozstrzygnięcia sprawy o wyłączenie sędzia, stosownie do treści art. 20 § 3 p.p.s.a., może spełniać tylko czynności niecierpiące zwłoki, np. wydać postanowienie o wstrzymaniu wykonania zaskarżonego aktu. Czynności niecierpiące zwłoki to między innymi takie, których niedokonanie naraziłoby stronę na szkodę, uniemożliwiając lub utrudniając właściwe rozstrzygnięcie sprawy albo wykonanie orzeczenia (por. postanowienie NSA z dnia 18 września 2008 r., II OZ 941/08). Czynności podejmowane wbrew dyspozycji art. 20 § 3 p.p.s.a. mogą skutkować naruszeniem przepisów postępowania w stopniu mogącym mieć istotny wpływ na wynik sprawy, jeżeli następnie sędzia zostanie wyłączony od rozpoznania sprawy. Naruszenie art. 19 p.p.s.a. nie powoduje nieważności postępowania, a co za tym idzie nie jest przyczyną wznowienia postępowania wskazaną w art. 271 pkt 1 p.p.s.a. Jest to natomiast naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy w rozumieniu art. 174 pkt 2 p.p.s.a. (por. postanowienie WSA w Warszawie z dnia 7 lipca 2006 r., III SA/Wa 2092/05).

Żądanie dotyczące wyłączenia pochodzące od sędziego, jak i związane z nimi wyjaśnienia, z uwagi na ich autora nie podlegają kontroli pod względem spełniania warunków formalnych na podstawie art. 49 p.p.s.a. Żądanie wyłączenia wraz z wyjaśnieniami sędziego przekazywane jest sądowi jako organowi procesowemu uprawnionemu do jego rozpoznania.