Jasiński Wojciech, Wyłączenie sędziego (ławnika) z mocy postanowienia sądu - w trakcie trwania rozprawy

Wyłączenie sędziego (ławnika) z mocy postanowienia sądu - w trakcie trwania rozprawy

Instytucja wyłączenia sędziego (a także ławnika - art. 44 k.p.k.) jest podstawową gwarancją procesową uregulowanego w Konstytucji RP (art. 45 ust. 1) oraz aktach prawa międzynarodowego (w szczególności art. 6 § 1 Konwencji Europejskiej) prawa jednostki do bezstronnego sądu. Zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie przyjmuje się, że na wymóg bezstronności sądu składają się dwa elementy. Pierwszy - subiektywny - zakłada, że członek składu orzekającego nie może być uprzedzony lub uprzednio nastawiony do stron postępowania oraz do samej sprawy. Drugi element - obiektywny - zakłada natomiast konieczność wyeliminowania również wszystkich uzasadnionych wątpliwości co do bezstronności sądu (szerzej w kwestii obu aspektów bezstronności por. W. Jasiński, Bezstronność sądu i jej gwarancje w polskim procesie karnym, Warszawa 2009, s. 97–161).

Zakres zastosowania przepisu art. 41 k.p.k. jest rozłączny z zakresem zastosowania przepisu art. 40 § 1 i 3 k.p.k. W przeciwieństwie do tego ostatniego, który zawiera zamknięty katalog przyczyn skutkujących wyłączeniem sędziego (ławnika) z mocy prawa, przepis art. 41 k.p.k. unormowany został ogólnie i ma umożliwić wyłączenie sędziego (ławnika) w tych sytuacjach, w których ze względu na konieczność zagwarantowania prawa do bezstronnego sądu byłoby to uzasadnione, ale nie jest możliwe lub celowe wymienienie przyczyn takiej decyzji. Do wyłączenia powinno dojść w każdej sytuacji, w której zajdą uzasadnione wątpliwości co do bezstronności sędziego (ławnika), a nie są to okoliczności wymienione w art. 40 § 1 i 3 k.p.k. W przeciwieństwie do przyczyn z art. 40 § 1 i 3 k.p.k. w przypadku przyczyny z art. 41 § 1 k.p.k. o wyłączeniu zawsze orzeka sąd (inny skład orzekający), przed którym sprawa się toczy.

Wyłączenie sędziego (ławnika) ze względu na uzasadnione wątpliwości co do jego bezstronności może zostać zainicjowane przez sędziego (ławnika), który sam występuje z żądaniem wyłączenia.

Ustawa nie precyzuje formy wystąpienia z takim żądaniem. Oznacza to, że przynajmniej teoretycznie może być ona pisemna lub ustna. W praktyce przybiera ona jednak pierwszą ze wskazanych powyżej form. Należy odróżnić żądanie sędziego lub ławnika (oświadczenie woli), o którym mowa powyżej, od oświadczenia składanego w przypadku zaistnienia przyczyn z art. 40 § 1 i 3 k.p.k. (oświadczenie wiedzy). Są to dwa różne oświadczenia i rodzą one zasadniczo odmienne skutki procesowe. Należy podkreślić, że wystąpienie z żądaniem wyłączenia uznawane jest za obowiązek członka składu orzekającego (J. Bratoszewski [w:] R.A. Stefański, S. Zabłocki (red.), Kodeks postępowania karnego Komentarz, t. I, Warszawa 2003, s. 400; M. Siwek, Wyłączenie sędziego na wniosek w kodeksie postępowania karnego, WPP 2004, nr 2, s. 63).

W przypadku, gdy członek składu orzekającego wystąpi z żądaniem wyłączenia go od rozpoznania sprawy należy rozprawę przerwać.

Zobacz Przerwa w rozprawie.