Bełczącki Robert Marek, Wyłączenie referendarza sądowego na wniosek strony (okoliczności wywołujące wątpliwość co do bezstronności)

Wyłączenie referendarza sądowego na wniosek strony (okoliczności wywołujące wątpliwość co do bezstronności)

Coraz szerszy zakres kompetencji referendarzy sądowych w postępowaniu cywilnym sprawia, że środki służące zagwarantowaniu bezstronności dotyczyć muszą także czynności wykonywanych przez referendarzy. Większego znaczenia nabiera zatem regulacja wyłączenia referendarza.

Czynności referendarzy sądowych z zakresu ochrony prawnej w założeniu nie mogą polegać na wymierzaniu sprawiedliwości (art. 2 § 2 u.s.p.). W sprawach cywilnych rozpoznawanych przez sąd mogą one jednak mieć pośredni wpływ na wynik, jak w przypadku nieprawidłowej odmowy zwolnienia od kosztów sądowych (por. art. 100 ust. 2 albo art. 101 ust. 1 w zw. z art. 118 u.k.s.c.), czy nietrafnej odmowy ustanowienia adwokata lub radcy prawnego (art. 123 § 2 k.p.c.), niezaskarżonej - mimo możliwości - w drodze skargi na orzeczenie referendarza (art. 398²² § 1 w zw. z art. 394 § 1 pkt 2 k.p.c.).

Z kolei w sprawach o wpis w księdze wieczystej lub w postępowaniu rejestrowym orzeczenie wydane przez referendarza sądowego (art. 509¹ § 1 i 2 k.p.c.), w razie jego niezaskarżenia skargą na orzeczenie referendarza, może zakończyć sprawę co do istoty, jak w przypadku wpisu do księgi wieczystej dokonanego przez referendarza, czy postanowienia referendarza zarządzającego wpis do Krajowego Rejestru Sądowego lub rejestru zastawów. Postanowieniem co do istoty sprawy wydanym przez referendarza sądowego mogą zakończyć się także sprawy o sporządzenie spisu inwentarza, wydanie zaświadczenia wykonawcy testamentu, ustanowienie kuratora spadku, zwolnienie z obowiązków wykonawcy testamentu (por. art. 509¹ § 3 k.p.c.), złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego, zwrot depozytu sądowego składającemu albo wydanie depozytu sądowego uprawnionemu (art. 509¹ § 4 k.p.c.). Podobnie w przypadku nakazu zapłaty wydanego przez referendarza w postępowaniu upominawczym lub w elektronicznym postępowaniu upominawczym (art. 497¹ § 3 k.p.c., art. 505²⁸ k.p.c.), a także w europejskim postępowaniu nakazowym (art. 505¹⁶ § 2 k.p.c.), sprawa trafia do rozpoznania przez sąd dopiero na skutek sprzeciwu wniesionego od nakazu zapłaty.

Zgodnie z art. 54 k.p.c. do wyłączenia referendarza sądowego stosuje się m.in. art. 49 k.p.c., który pozwala stronie żądać wyłączenia referendarza od podejmowania czynności w danej sprawie, jeśli zachodzą okoliczności wywołujące wątpliwość co do bezstronności.

Biorąc pod uwagę zakres kompetencji referendarza należy przyjąć, że strona może żądać wyłączenia referendarza nie tylko wówczas, gdy uprawniony jest on do orzekania o głównym przedmiocie postępowania, ale także wtedy, gdy decyduje o kwestiach wpadkowych.

Szerzej na temat okoliczności wywołujących wątpliwości co do bezstronności (por. T. Żyznowski, Komentarz do art. 49 k.p.c. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. H. Dolecki, T. Wiśniewski).

Jeśli w ocenie strony istnieją okoliczności, które poddają w wątpliwość bezstronność referendarza sądowego, mającego dokonywać czynności w danej sprawie, strona może żądać jego wyłączenia. Sytuacja taka zdarza się jednak sporadycznie. Strona zazwyczaj pozbawiona jest możliwości kontaktu z referendarzem, skoro wykonywane przez niego czynności odbywają się poza rozprawą, a przez to z reguły nie uzyskuje ona wiedzy o okolicznościach wywołujących wątpliwość co do bezstronności referendarza.

W obecnym stanie prawnym okoliczności takie dotyczyć mogą nie tylko stosunków osobistych (por. K. Korzan, Podmioty postępowania nieprocesowego, cz. I, Rejent 2005, nr 2, poz. 9-29, LEX nr 47079, teza nr 4 i 5; wyrok SN z dnia 24 lipca 2009 r., II CSK 61/09, OSNC 2010, nr B, poz. 51, LEX nr 523586), ale wszelkich zdarzeń zachodzących zarówno w postępowaniu, jak i poza nim (por. wyrok TK z dnia 13 grudnia 2005 r., SK 53/04, Dz. U. Nr 250, poz. 2118, LEX nr 181615).

Wniosek może zostać skutecznie cofnięty przez stronę. Wówczas postępowanie w przedmiocie wniosku podlega umorzeniu na podstawie art. 355 k.p.c.