Bełczącki Robert Marek, Wyłączenie prokuratora z urzędu albo na jego żądanie

Wyłączenie prokuratora z urzędu albo na jego żądanie

Działania prokuratora podejmowane w postępowaniu cywilnym nakierowane są na ochronę praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego (art. 7 k.p.c.). Instytucja wyłączenia prokuratora w postępowaniu cywilnym jest wyrazem przekonania, że dążenie do realizacji tych wartości wymaga od prokuratora zachowania bezstronności.

Zgodnie z art. 54 k.p.c., do wyłączenia prokuratora stosuje się m.in. art. 48 k.p.c., przewidujący podstawy wyłączenia z mocy samej ustawy, oraz art. 49 k.p.c. pozwalający prokuratorowi lub innej stronie żądać wyłączenia prokuratora od udziału w sprawie w razie istnienia okoliczności wywołujących wątpliwość co do jego bezstronności.

Podstawy wyłączenia prokuratora z mocy samej ustawy są tożsame z podstawami wyłączenia sędziego, z następującymi zastrzeżeniami. Artykuł 48 § 1 pkt 5 k.p.c. należy odczytywać jako zakaz brania udziału w każdej sprawie, w której rozpoznaniu uprzednio brał udział jako sędzia. Biorąc pod uwagę art. 48 § 3 k.p.c., zakaz ten dotyczy także postępowania ze skargi o wznowienie w takiej sprawie oraz ze skargi nadzwyczajnej. Podobnie w myśl art. 48 § 1 pkt 6 k.p.c. prokurator podlega wyłączeniu w sprawie o odszkodowanie z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem, gdy w wydaniu tego orzeczenia uprzednio brał udział jako sędzia.

Jeśli chodzi o przewidziane w art. 49 k.p.c. okoliczności wywołujące wątpliwość co do bezstronności, to w odniesieniu do prokuratora, tak jak i sędziego, dotyczyć mogą nie tylko stosunków osobistych (por. K. Korzan, Podmioty postępowania nieprocesowego cz. I, Rejent 2005, nr 2, poz. 9-29, LEX nr 47079, teza nr 4 i 5; wyrok SN z dnia 24 lipca 2009 r., II CSK 61/09, OSNC 2010, nr B, poz. 51, LEX nr 523586), ale wszelkich zdarzeń zachodzących zarówno w postępowaniu, jak i poza nim (por. wyrok TK z dnia 13 grudnia 2005 r., SK 53/04, Dz. U. Nr 250, poz. 2118, LEX nr 181615). Oceniając ich wpływ na postawę prokuratora z punktu widzenia jego bezstronności, należy jednak uwzględniać funkcję pełnioną przez niego w postępowaniu cywilnym.

Szerzej o poszczególnych podstawach wyłączenia z mocy samej ustawy oraz okolicznościach wywołujących wątpliwość co do bezstronności - por. T. Żyznowski, Komentarz do art. 48 i art. 49 k.p.c., w: Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. H. Dolecki, T. Wiśniewski, Lex

Dostrzegając w danej sprawie podstawę swego wyłączenia z mocy samej ustawy albo istnienie okoliczności mogących wywołać wątpliwość co do bezstronności, prokurator powinien zawiadomić sąd o zachodzącej podstawie swego wyłączenia z mocy samej ustawy albo zgłosić sądowi żądanie jego wyłączenia ze względu na wspomniane okoliczności, wskazując konkretnie powody swego stanowiska.

Zawiadomienie albo żądanie, skierowane do prokuratora nadrzędnego, ale składane za pośrednictwem sądu, przed którym sprawa się toczy, zgłasza się na piśmie albo ustnie do protokołu rozprawy.

Chociaż ustawa odróżnia zawiadomienie lub żądanie od związanych z tym wyjaśnień, obie czynności mogą, a nawet powinny być dokonane łącznie, w celu przyspieszenia postępowania. Nie wymagają one kontroli pod względem spełnienia wymagań formalnych na podstawie art. 130 § 1 k.p.c. Ustawa nie przewiduje, aby mogły one zostać sporządzone w sposób nieprawidłowy.

Z chwilą złożenia zawiadomienia lub zgłoszenia żądania, prokurator nie ma obowiązku powstrzymać się od udziału w sprawie i podejmować może dalsze czynności (art. 50 § 3 w zw. z art. 54 k.p.c.), nie tylko takie, które poprzednio uznawano za niecierpiące zwłoki, jak zgłoszenie wniosku o zabezpieczenie, czy zadawanie pytań świadkowi, którego później nie będzie można przesłuchać w sprawie. Udział w sprawie prokuratora podlegającego wyłączeniu nie powoduje nieważności postępowania, a jedynie stanowi naruszenie przepisów postępowania, które zostanie uwzględnione przez sąd drugiej instancji w postępowaniu apelacyjnym, jeżeli miało wpływ na treść rozstrzygnięcia, z zastrzeżeniem art. 162 k.p.c.

Złożenie zawiadomienia lub zgłoszenie żądania przez prokuratora może uzasadniać odroczenie rozprawy, najczęściej w sytuacji, gdy powództwo zostało wytoczone przez prokuratora.

Niezależnie od stanowiska prokuratora, strona może zgłosić wniosek o wyłączenie prokuratora oparty na tej samej lub innej podstawie wyłączenia.