Bełczącki Robert Marek, Wyłączenie ławnika na jego żądanie (okoliczności wywołujące wątpliwość co do bezstronności)

Wyłączenie ławnika na jego żądanie (okoliczności wywołujące wątpliwość co do bezstronności)

1. W sprawach rozpoznawanych w składach ławniczych (por. art. 47 § 2 k.p.c.) oprócz wyłączenia sędziego zawodowego, w rachubę wchodzi także wyłączenie ławnika. Zgodnie z art. 54 k.p.c., do wyłączenia ławnika stosuje się m.in. art. 49 k.p.c., który pozwala ławnikowi żądać wyłączenia od uczestniczenia w składzie rozpoznającym daną sprawę, jeśli zachodzą okoliczności wywołujące wątpliwość co do bezstronności.

2. Szerzej na temat tego rodzaju okoliczności - por. T. Żyznowski, Komentarz do art. 49 k.p.c., [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, (red.) H. Dolecki, T. Wiśniewski, Lex.

1. Żądając wyłączenia w danej sprawie, ławnik powinien wskazać konkretne okoliczności, które w jego ocenie uzasadniają przyjęcie, że można byłoby odmówić mu bezstronności. W obecnym stanie prawnym okoliczności takie dotyczyć mogą nie tylko stosunków osobistych (por. K. Korzan, Podmioty postępowania nieprocesowego cz. I, Rejent 2005/2/9–29, LEX nr 47079, teza nr 4 i 5; wyrok SN z dnia 24 lipca 2009 r., II CSK 61/09, OSNC 2010, nr B, poz. 51, LEX nr 523586), ale wszelkich zdarzeń zachodzących zarówno w postępowaniu, jak i poza nim (por. wyrok TK z dnia 13 grudnia 2005 r., SK 53/04, Dz. U. Nr 250, poz. 2118, LEX nr 181615).

2. Żądanie wyłączenia, skierowane do sądu, przed którym sprawa się toczy, zazwyczaj przyjmuje postać pisma sporządzonego przez ławnika. Brak jednak przeszkód, aby żądanie zostało zgłoszone ustnie do protokołu.

3. Chociaż ustawa odróżnia żądanie wyłączenia przez ławnika od składanych przez niego wyjaśnień, obie czynności mogą, a nawet powinny być dokonane łącznie, w celu przyspieszenia postępowania.

4. Zarówno pochodzące od ławnika żądanie wyłączenia, jak i wyjaśnienia, nie wymagają kontroli pod względem spełnienia wymagań formalnych na podstawie art. 130 § 1 k.p.c. Ustawa nie przewiduje, aby mogły one zostać sporządzone nieprawidłowo.

5. Wyjaśnienia ławnika pełnią tę samą funkcję, co przytoczenie przez stronę we wniosku okoliczności uprawdopodabniających istnienie przyczyny wyłączenia.

6. Ławnik, podobnie jak sędzia zawodowy, pomimo zgłoszenia żądania wyłączenia może uczestniczyć w sprawie. Powinien brać udział w dalszych czynnościach, za wyjątkiem wydania orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, analogicznie jak w sytuacji przewidzianej w art. 50 § 3 pkt 2 k.p.c. Powinien uczestniczyć zwłaszcza w czynnościach niecierpiących zwłoki, które według art. 52 § 3 k.p.c. nawet w razie wyłączenia nie będą podlegać zniesieniu. W rachubę wchodzi np. wydanie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia, co ma szczególne znaczenie w sprawach o rozwód (por. art. 47 § 2 pkt 2 lit. a k.p.c.), w toku których na rozprawie zachodzić może potrzeba zabezpieczenia kontaktów rodzica ze wspólnym małoletnim dzieckiem (por. art. 445¹ w zw. z art. 755 k.p.c.) albo zabezpieczenie dowodu.

7. Naruszenie art. 49 lub art. 50 § 3 w zw. z art. 54 k.p.c. nie skutkuje nieważnością postępowania przewidzianą w art. 379 pkt 4 k.p.c. (por. jednak odmienny pogląd wyrażony w wyroku SA w Krakowie z dnia 29 stycznia 2004 r., I ACa 1186/03, OSA 2004, z. 12, poz. 47, LEX nr 133520; sędzią w rozumieniu tego przepisu jest nie tylko sędzia zawodowy, ale także ławnik). Ławnik żądający wyłączenia, podejmując dalsze czynności procesowe, nie naraża się więc na spowodowanie takiej nieważności. Naruszenie art. 49 w zw. z art. 50 § 3 i 54 k.p.c. może stać się przyczyną uchylenia orzeczenia sądu, w którego składzie orzekał ławnik dotknięty okolicznościami przewidzianymi w art. 49 k.p.c., tylko jako naruszenie przepisów postępowania mogące mieć wpływ na wynik sprawy, po spełnieniu wymagań przewidzianych w art. 162 k.p.c.

8. Zgłoszenie żądania przez ławnika w danej sprawie nie wyklucza możliwości złożenia przez stronę wniosku opartego na tej samej lub innej podstawie wyłączenia.