Izydorczyk Jacek, Wydanie w Polsce europejskiego nakazu aresztowania (przekazanie czynne) na wniosek prokuratora

Wydanie w Polsce europejskiego nakazu aresztowania (przekazanie czynne) na wniosek prokuratora

Europejski Nakaz Aresztowania jest instytucją należącą do tzw. III Filara prawa europejskiego. Został on przedstawiony przez Radę Unii Europejskiej, a następnie przyjęty jako tzw. Decyzja Ramowa w dniu 13 czerwca 2002 r. (Dz. Urz. Wsp. Eur., 18.07.2002, L 190/12, 2002/584 JHA). Decyzje ramowe mają służyć zbliżaniu ustawodawstw państw członkowskich Unii Europejskiej i wiążą je co do treści, jednak forma i metoda wdrożenia zależy od konkretnego ustawodawcy (nie wywołują zatem skutków bezpośrednich). Jak wskazano w uzasadnieniu do rządowego projektu ustawy zmieniającej kodeks postępowania karnego, w stosunkach między państwami członkowskimi Unii Europejskiej, Europejski Nakaz Aresztowania wchodzi w miejsce dotychczasowych konwencji ekstradycyjnych (Konwencji Rady Europy z 1957 r., Konwencji UE z 1995 i 1996 r., Konwencji wykonawczej Schengen z 1990 r., w części dotyczącej ekstradycji). Zobligowano państwa członkowskie do implementacji ww. Decyzji Ramowej do dnia 31 grudnia 2003 r. Jednakże przewidziano możliwość złożenia deklaracji odnośnie kwestii, że do przestępstw popełnionych w określonej dacie, będą miały zastosowanie dotychczasowe przepisy ekstradycyjne. W związku z powyższym, w dniu 18 marca 2004 r. znowelizowano kodeks postępowania karnego poprzez dodanie rozdziałów 65a. oraz 65b. dotyczących wystąpienia do państwa członkowskiego Unii Europejskiej o przekazanie osoby ściganej na podstawie Europejskiego Nakazu Aresztowania (tzw. przekazanie czynne), jak i wystąpienia państwa członkowskiego Unii Europejskiej w tej sprawie do sądów polskich (tzw. przekazanie bierne). Należy przypomnieć, że początkowo wskazywano, że nowa regulacja kodeksu postępowania karnego nie jest sprzeczna z Konstytucją RP (podobne wątpliwości powstały zresztą także i w innych krajach Unii Europejskiej). Uzasadniano bowiem, że wydanie (extradition) nie jest przekazaniem-dostarczeniem (surrender) i że nie chodzi o przekazanie państwu obcemu, lecz tylko jego organom sądowym. Jednakże argumentacja taka musiała budzić uzasadnione wątpliwości. Dlatego też wskazane było pójście śladem kilku innych państw europejskich, które zdecydowały się na nowelizacje swych konstytucji. Dopiero jednak z uwagi na orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 kwietnia 2005 r. uznające za sprzeczny przepis kodeksu postępowania karnego zezwalający na przekazywanie obywatela polskiego w trybie Europejskiego Nakazu Aresztowania, znowelizowano Konstytucję w Artykule 55. (przepis ten został zmieniony przez art. 1 ustawy z dnia 8 września 2006 r., Dz. U. z 2006 r. Nr 200, poz. 1471; wszedł zaś w życie w dniu 7 listopada 2006 r.). Zob. J. Izydorczyk [w:] M. Królikowski, P. Wiliński, J. Izydorczyk, Podstawy prawa karnego międzynarodowego, Warszawa 2008, s. 363–394; J. Izydorczyk, Współpraca międzynarodowa w sprawach karnych, Edukacja Prawnicza 2009, nr 2 (104), s. 24–27; T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego oraz ustawa o świadku koronnym. Komentarz, Warszawa 2008, s. 1206–1351.

Przekazanie czynne w trybie Europejskiego Nakazu Aresztowania jest regulowane w przepisach art. 607a–607j k.p.k. (tj. ww. rozdział 65a. kodeksu postępowania karnego).

Istotą europejskiego nakazu aresztowania jest bezpośrednie przekazywanie nakazu między organami państw UE, a więc i poprzez odstępstwo od reguł określonych w art. 613 k.p.k. (tj. pośrednictwo Ministra Sprawiedliwości oraz Ministra Spraw Zagranicznych). Wydany nakaz przekazuje się (czyni to prokurator w stadium przygotowawczym albo sąd okręgowy w stadium jurysdykcyjnym i wykonawczym) bezpośrednio organowi sądowemu państwa wykonania, gdy miejsce pobytu osoby ściganej jest znane, a odpis nakazu należy zawsze przekazać Ministrowi Sprawiedliwości (zob. przepis art. 607d § 2 k.p.k.; T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego oraz ustawa o świadku koronnym. Komentarz, Warszawa 2008, s. 1278). Ponadto na podstawie art. 607d § 4 k.p.k. przekazanie nakazu oraz wszystkich związanych z nim informacji i dokumentów może nastąpić również z wykorzystaniem urządzeń służących do automatycznego przesyłania danych w sposób umożliwiający stwierdzenie autentyczności tych dokumentów (np. poprzez pocztę elektroniczną zawierającą wysokiej rozdzielczości skany dokumentów).

Podstawą do wydania w Polsce europejskiego nakazu aresztowania (przekazania czynnego) jest wystąpienie podejrzenia, iż osoba ścigana za przestępstwo podlegające jurysdykcji polskich sądów karnych może przebywać na terytorium państwa UE (zob. przepis art. 607a k.p.k.). Dotyczy to zarówno przestępstwa popełnionego w Polsce, jak i za granicą oraz dotyczy każdej osoby ściganej, tj. obywatela polskiego, obywatela państwa UE, obywatela państwa spoza UE, czy też tzw. bezpaństwowca. Postępowanie dotyczące wydania europejskiego nakazu aresztowania może dotyczyć tylko osoby, przeciwko której wydano już postanowienie o przedstawieniu zarzutów (tj. podejrzanego lub oskarżonego); wystarczy tutaj podejrzenie (uprawdopodobnienie - przepis stanowi: „w razie podejrzenia”), że osoba ścigana znajduje się na terytorium danego państwa UE (zob. J. Izydorczyk [w:] M. Królikowski, P. Wiliński, J. Izydorczyk, Podstawy prawa karnego międzynarodowego, Warszawa 2008, s. 363–394; S. Steinborn, Komentarz do kodeksu postępowania karnego, Lex 2013).

W zależności od stadium postępowania karnego organ je prowadzący (co dotyczy prokuratora w postępowaniu przygotowawczym) może wnioskować o wydanie europejskiego nakazu aresztowania.

Tak więc nakaz zawsze wydaje sąd okręgowy, z tym że w stadium przygotowawczym - na wniosek prokuratora (zob. § 146 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 11 września 2014 roku - Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury (Dz. U. z 2014 r., poz. 1218), zgodnie z którym w sytuacji określonej w art. 607a k.p.k. wniosek o wydanie europejskiego nakazu aresztowania kieruje do sądu okręgowego właściwy miejscowo prokurator apelacyjny lub prokurator okręgowy; por.. S. Steinborn, Komentarz do kodeksu postępowania karnego, Lex 2013).

Ponadto, jak słusznie zauważa się w literaturze, polskie organy (wnioskujące i wydające ENA) winny mieć na względzie tzw. zasadę proporcjonalności, tj. wagę zarzucanego przestępstwa wobec rygorów omawianej instytucji, z tym że decyzja ramowa o ENA nie przewiduje jednak żadnych podstaw odmowy wydania lub wykonania ENA w oparciu o wspomnianą zasadę proporcjonalności. Chodzi więc o zastrzeżenie, że przekazanie jest instytucją prawną o charakterze wyjątkowym (czyli w założeniu ma być tzw. środkiem ultima ratio - tym bardziej, że jest to związane ze stosowaniem tymczasowego aresztowania); jednakże z uwzględnieniem, że w polskiej procedurze karnej obowiązuje zasada legalizmu nakazująca bezwzględne ściganie każdego przestępstwa publiczno-skargowego (zob. art. 10 k.p.k.). Wniosek o wydanie ENA oraz samo wydanie nakazu może dotyczyć nie tylko jednego przestępstwa, ale nawet i kilku przestępstw co potwierdza § 309 nowego regulaminu sądowego z 2015 roku, zgodnie z którym sąd okręgowy, wydając europejski nakaz aresztowania powinien dążyć do objęcia nim wszystkich spraw, w których oskarżony (skazany) jest poszukiwany; sprawy w toku, dotyczące tego samego oskarżonego, przewodniczący wydziału kieruje łącznie do rozpoznania na posiedzenie w przedmiocie wydania nakazu.

Wniosek prokuratorski o wydanie ENA powinien spełniać ogólne wymogi pisma procesowego określone w art. 119 § 1 k.p.k., zawierać dane potrzebne do sformułowania ENA z art. 607c k.p.k., załączniki, jak np. postanowienie o tymczasowym aresztowaniu). Zob. S. Steinborn, Komentarz do kodeksu postępowania karnego, Lex 2013.