Stefański Ryszard A., Wydanie listu żelaznego

Wydanie listu żelaznego

List żelazny jest środkiem przymusu, gdyż ma za zadanie wymuszenie określonych zachowań oskarżonego groźbą zastosowania tymczasowego aresztowania. W istocie list żelazny zastępuje tymczasowe aresztowanie, mimo że nie zabezpiecza w równym stopniu prawidłowego toku postępowania. Jest ściśle związany ze środkami zapobiegawczymi. Jest powiązany z nimi merytorycznie w sposób trwały, gdyż niedotrzymanie przez oskarżonego warunków listu żelaznego, w tym zakazu wydalania się z miejsca pobytu, uzasadnia zastosowanie wobec niego tymczasowego aresztowania. Oskarżony nie może być aresztowany w postępowaniu, w którym wydano list żelazny; ma on odpowiadać z wolnej stopy. Jak słusznie wskazał Sąd Najwyższy, Zapewnienie oskarżonemu pozostawania na wolności - o którym mowa w art. 282 § 1 k.p.k. - odnosi się jedynie do postępowania, w związku z którym wydano list żelazny i w żadnym razie nie rozciąga się na inne postępowania, w szczególności w sprawach, w których nastąpiło prawomocne skazanie (postanowienie SN z dnia 29 lipca 2009 r. - I KZP 11/09, OSNKW 2009, Nr 8, poz. 63 z glosą krytyczną D. Drajewicza, OSP 2010, Nr 10, s. 71–704 i aprobującą J. Kosonogi, Ius Novum 2010, Nr 4, s. 166–172, a także aprobującymi uwagami W. Grzeszczyka: Przegląd uchwał i postanowień Izby Karnej Sądu Najwyższego w kwestiach prawnych (prawo karne procesowe - 2009 r.), Prok. i Pr. 2010, Nr 5, s. 85 i R. A. Stefańskiego: Przegląd uchwał Izby Karnej oraz Izby Wojskowej Sądu Najwyższego w zakresie prawa karnego procesowego za 2009 r., WPP 2010, Nr 2, s. 105–106). Nie dotyczy to przestępstwa popełnionego po przyjeździe do kraju, gdyż list żelazny nie gwarantuje niestosowania tymczasowego aresztowania za przyszłe zdarzenia przestępne.

List żelazny może być wydany zarówno w postępowaniu jurysdykcyjnym, jak i przygotowawczym. Organem uprawnionym do wydania listu żelaznego jest sąd okręgowy (art. 281 § 1 k.p.k.). Sąd ten jest właściwy do podjęcia decyzji w tej kwestii zarówno w postępowaniu przygotowawczym, jak i sądowym. Nie ma znaczenia właściwość rzeczowa sądu do merytorycznego rozpoznania sprawy; może nim być sąd okręgowy lub rejonowy. Przekazanie tej kompetencji organowi sądowemu tego szczebla, niezależnie od stadium postępowania, jak i właściwości rzeczowej, jest uzasadnione stworzeniem oskarżonemu pełniejszej gwarancji; daje ją prestiż tego organu, wynikający nie tylko z atrybutu jego niezawisłości, ale i odpowiedniego miejsca w systemie organów sądowych. Jest to właściwość funkcjonalna tego sądu. W postępowaniu przygotowawczym list żelazny może być wydany na wniosek prokuratora albo przy braku jego sprzeciwu (art. 281 § 2 k.p.k.).

Zwrot „właściwy miejscowo sąd okręgowy”, użyty w art. 281 § 1 k.p.k., oznacza sąd okręgowy, który jest właściwy ze względu na przepisy o właściwości miejscowej do rozpoznania sprawy o przestępstwo zarzucane podejrzanemu lub w którego okręgu znajduje się sąd rejonowy uprawniony do jej rozpatrzenia. Z reguły jest to, zgodnie z art. 31 § 1 k.p.k., sąd okręgowy miejsca popełnienia czynu (forum delicti commissi), a gdy jego ustalenie jest niemożliwe, w zależności od tego, gdzie najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze (art. 32 § 1 k.p.k.), sąd, w którego okręgu ujawniono przestępstwo (forum manifestationis) lub ujęto oskarżonego (forum deprehensionis) albo oskarżony przed popełnieniem przestępstwa stale mieszkał lub czasowo przebywał (forum domicili). Może to też wynikać z tzw. łączności spraw karnych (connexitas causarum), w której do sprawy głównej (causa principialis) jest dołączana sprawa dodatkowa (causa accesoria) ze względu na łączność podmiotową (art. 33 k.p.k.) lub przedmiotową (art. 34 k.p.k.), a także z tzw. właściwości z delegacji (art. 36 i 37 k.p.k.).

Oskarżony (podejrzany) może złożyć wniosek korespondencyjnie albo za pośrednictwem adwokata.

Warunkiem wydania listu żelaznego jest przebywanie oskarżonego za granicą oraz złożenie przez niego stosownego oświadczenia.

W postępowaniu przygotowawczym list żelazny może być wydany na wniosek prokuratora albo przy braku jego sprzeciwu. Złożenie w postępowaniu przygotowawczym wniosku o wydanie listu żelaznego nie powoduje wstrzymania rozpoznania wniosku o zastosowanie wobec podejrzanego środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania (art. 284a k.p.k.). Uniemożliwia to poprzez złożenie wniosku o wydanie listu żelaznego blokowanie kwestii dotyczącej wydania postanowienia o tymczasowym aresztowaniu i zarządzeniu poszukiwań listem gończym.