Bochentyn Adam, Wszczęcie postępowania z urzędu

Wszczęcie postępowania z urzędu

Jednym ze sposobów wszczęcia postępowania jest wszczęcie postępowania z urzędu. Organ działa z własnej inicjatywy, ale ważne jest, by działał na podstawie przepisów prawa (art. 6 k.p.a.). Zastanawiając się nad możliwością wszczęcia postępowania z urzędu, organ powinien dążyć do eliminowania przypadków niepewności co do prawa. Warto w tym miejscu podkreślić, iż prawo materialne nakłada obowiązek wydania decyzji z urzędu, bez oczekiwania na wniosek stron, bowiem wszelka zwłoka byłaby szkodliwa dla interesu publicznego (por. B. Adamiak (w:) Polskie postępowanie administracyjne i sądowoadministracyjne, B. Adamiak, J. Borkowski, Warszawa 2001, s. 137). Bardzo ważne jest, by organ wszczynający postępowanie z urzędu przestrzegał swojej właściwości i działał w granicach przyznanych mu uprawnień. Obowiązkiem organu będzie również sprawdzenie, czy możliwe będzie prowadzenie jednego postępowania w odniesieniu do kilku spraw. Wszczęcie postępowania powoduje rozpoczęcie biegu terminu załatwienia sprawy. Warte podkreślenia jest to, że postępowanie może być wszczęte tylko w sprawie indywidualnej, a więc załatwianej w formie decyzji administracyjnej. Ustalając datę wszczęcia postępowania administracyjnego z urzędu, bierze się pod uwagę pierwszą czynność dokonaną przez organ administracji publicznej na zewnątrz w stosunku do strony. Korespondencja wewnętrzna pomiędzy organami nie skutkuje wszczęciem postępowania; również czynności przygotowawcze urzędu zmierzające do ustalenia, czy postępowanie ma być wszczęte, nie oznaczają wszczęcia postępowania (II SAB/Po 84/11). Przepis art. 61 § 1 k.p.a. nie daje wystarczających podstaw do przyjęcia, że wszczęcie postępowania jest przedmiotem sprawy administracyjnej, która wymaga rozstrzygnięcia przez organ administracji publicznej (V SA 178/92).

Aby organ mógł wszcząć postępowanie administracyjne, musi zaistnieć ku temu powód, przyczyna, która w świetle przepisów prawa może skutkować wszczęciem postępowania. Informację na temat konieczności zainicjowania takiego postępowania można powziąć z każdego źródła, np. z własnych informacji, telewizji, radia, podania przekazanego przez inny organ, z inicjatywy organu nadzoru, sądu, kontroli wewnętrznej, a nawet anonimu itp. Ponadto nawet jeśli organ uzna, że z wnioskiem o wszczęcie postępowania wystąpił podmiot nielegitymujący się przymiotem strony, a nadto postępowanie to może zostać wszczęte tylko z urzędu, to i tak organ ten może wszcząć postępowanie z urzędu, choć tak naprawdę wiadomość o błędach w przeprowadzonym postępowaniu czy konieczności zainicjowania nowego postępowania powziął w związku z wnioskiem złożonym przez nieuprawniony podmiot (VII SA/Wa 2019/07).

Cechą charakterystyczną dla administracji publicznej jest inicjatorski charakter działania, dający uprawnienie do inicjowania i kształtowania stosunków społecznych z urzędu, bez konieczności czekania na działania jednostki. Postępowanie może być wszczęte wyłącznie w sprawie indywidualnej, która zostanie rozstrzygnięta w formie decyzji administracyjnej.

Dla przykładu, w przypadku trwałego opuszczenia miejsca dotychczasowego zameldowania organ wszczyna postępowanie w sprawie wymeldowania.

Przed wszczęciem postępowania administracyjnego z urzędu organ musi dokonać oceny, czy w rzeczywistości zaistniały przyczyny do jego zainicjowania. Przyjęte w art. 61 § 1 k.p.a. rozwiązanie dające organom uprawnienie i obowiązek wszczynania postępowania z urzędu nie oznacza bowiem dowolności w ich działaniu. Każda chęć wszczęcia postępowania z urzędu przez organ musi być koniecznie interpretowana w związku z przepisami prawa materialnego. Przepisy materialnoprawne determinują bowiem, czy postępowanie administracyjne powinno zostać wszczęte z urzędu, czy też na wniosek strony (VI SA/Wa 847/07). W sytuacji, w której przepisy prawa nie wskazują wprost, do kogo należy inicjatywa wszczęcia postępowania w konkretnej sprawie, należy przyjąć, iż gdy przedmiotem postępowania jest określenie jednostce obowiązków, a także ograniczenie lub cofnięcie uprawnienia, wówczas wszczęcie postępowania następuje z urzędu. W pozostałych przypadkach, gdy idzie o ustalenie szeroko rozumianych uprawnień dla jednostki, postępowanie wszczyna się na wniosek. Jak słusznie zauważył Naczelny Sąd Administracyjny (II OSK 77/10), kwestię, komu przysługuje inicjatywa wszczęcia postępowania administracyjnego, uregulowano w art. 61 § 1 k.p.a. Przepisy szczególne mogą co prawda regulować tę kwestię odmiennie, np. zawężając kategorię podmiotów posiadających tę inicjatywę, jednakże w przypadku ich braku stosuje się zawsze ogólną zasadę z art. 61 k.p.a.

W praktyce, dokonując oceny przyczyn wszczęcia postępowania, należy mieć na uwadze, że wszczęte postępowanie musi zostać zakończone co do zasady przez wydanie decyzji administracyjnej. Decyzja zaś rozstrzyga sprawę co do jej istoty albo w inny sposób kończy postępowanie w danej instancji, a więc wywołuje skutki w sferze prawa materialnego, kształtując sytuację prawną adresata lub wiążąco stwierdzając istnienie bądź nieistnienie stosunku materialnoprawnego. Trzeba więc już na wstępie odpowiedzieć na pytanie, czy w tej sprawie można w ogóle wydać decyzję administracyjną.