Bełczącki Robert Marek, Wszczęcie postępowania wieczystoksięgowego na wniosek

Wszczęcie postępowania wieczystoksięgowego na wniosek

Księgi wieczyste służą ustaleniu stanu prawnego nieruchomości (art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 707 ze zm.; dalej - „u.k.w.h.”, wyjątkowo stanu prawnego spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu - art. 1 ust. 3 u.k.w.h.) oraz ujawnianiu takiego stanu erga omnes (art. 2 u.k.w.h.). Uwzględniając domniemanie, że prawo jawne z księgi wieczystej wpisane jest zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym, a prawo z niej wykreślone nie istnieje (art. 3 u.k.w.h.), a także instytucję rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych (art. 5 i nast. u.k.w.h.), pierwszeństwo ograniczonych praw rzeczowych na nieruchomości ujawnionych w księdze przed nieujawnionymi (art. 11 u.k.w.h.) oraz skuteczność względem osób trzecich praw obligacyjnych ujawnionych w księdze (art. 16 u.k.w.h.), funkcjonowanie ksiąg wieczystych ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa prawnego w obrocie nieruchomościami.

Szerzej - E. Bałan-Gonciarz, H. Ciepła, Ustawa o księgach wieczystych i hipotece. Komentarz po nowelizacji prawa hipotecznego. Wzory wniosków o wpis. Wzory wpisów do księgi wieczystej, Lex.

W myśl art. 626⁸ § 1 k.p.c. zasadą jest dokonywanie wpisów w księdze wieczystej jedynie na wniosek i w jego granicach, a wyjątkiem - dokonywanie wpisów z urzędu, gdy przepis szczególny na to pozwala (por. art. 626¹³ § 1 i 2 k.p.c., art. 626¹¹ k.p.c., art. 27 ust. 2 u.k.w.h.).

Wpisem jest także wykreślenie prawa uprzednio ujawnionego w księdze wieczystej (art. 626⁸ § 7 k.p.c.).

Z reguły impulsem do ujawnienia w księdze wieczystej zmiany stanu prawnego nieruchomości jest potrzeba ochrony danego prawa przez uprawnionego w celu uniknięcia ewentualnego uszczerbku ze względu na działanie rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych.

W przypadku wpisu o charakterze konstytutywnym, tj. wpisu, który w przeciwieństwie do wpisu o charakterze deklaratoryjnym stanowi materialnoprawną przesłankę skuteczności ustanowienia lub przeniesienia danego prawa (m.in. ustanowienie odrębnej własności lokalu - art. 7 ust. 2 u.w.l., ustanowienie i przeniesienie użytkowania wieczystego - art. 27 u.g.n., ustanowienie hipoteki - art. 67 u.k.w.h., przeniesienie ograniczonego prawa rzeczowego ujawnionego w księdze wieczystej - art. 245¹ k.c.) właśnie zamiar wywołania skutków czynności prawnej polegającej na ustanowieniu lub przeniesieniu danego prawa motywuje uprawnionego do zgłoszenia wniosku o dokonanie wpisu.

Wniosek o wpis w księdze wieczystej kieruje się do sądu rejonowego (art. 23 u.k.w.h.), na obszarze właściwości którego położona jest nieruchomość (art. 606 k.p.c.), szczegółowo określonym w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 czerwca 2002 r. w sprawie określenia sądów rejonowych prowadzących księgi wieczyste (Dz. U. Nr 95, poz. 843 ze zm.; w razie braku jednoznaczności tego kryterium - por. § 185 – 187 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 czerwca 2015 r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz. U. poz. 925)..

Kwestia legitymacji do zgłoszenia wniosku została uregulowana w art. 626² § 5 k.p.c. W myśl tego przepisu wniosek taki może złożyć właściciel nieruchomości, użytkownik wieczysty, osoba, na rzecz której wpis ma nastąpić, albo wierzyciel, jeżeli przysługuje mu prawo, które może być wpisane w księdze wieczystej, a ponadto w sprawach dotyczących obciążeń powstałych z mocy ustawy - uprawniony organ. Przepis ten wyznacza zresztą również krąg podmiotów legitymowanych do wytoczenia powództwa przewidzianego w art. 10 ust. 1 u.k.w.h. (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2006 r., III CZP 31/06, LEX nr 180645).

We wniosku należy wskazać uczestników postępowania wieczystoksięgowego, którymi w myśl art. 626¹ § 2 k.p.c. oprócz wnioskodawcy są tylko te osoby, których prawa zostały wykreślone lub obciążone bądź na rzecz których wpis ma nastąpić. Obecnie zdecydowanie dominuje pogląd, że art. 626¹ § 2 k.p.c. jest przepisem szczególnym względem art. 510 k.p.c., a status uczestnika nie zależy od rzeczywistego uprawnienia danego podmiotu, a jedynie od tego, czy treść i forma wniosku, dołączone do wniosku dokumenty oraz treść księgi wieczystej (art. 626⁸ § 2 k.p.c.) pozwalają na przyjęcie, że dany podmiot jest osobą, o której mowa w art. 626¹ § 2 k.p.c. Nawet podmiot, który wykazuje swoje następstwo prawne po takiej osobie za pomocą dokumentów, które mogłyby stanowić podstawę wpisu, nie może uzyskać statusu uczestnika postępowania wieczystoksięgowego (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 2010 r., III CZP 45/10, OSNC 2010, nr 12, poz. 164, LEX nr 1115006).

Według art. 626² § 1 k.p.c. wniosek o dokonanie wpisu w księdze wieczystej składa się na urzędowym formularzu. Niespełnienie tego wymagania skutkować będzie wezwaniem do usunięcia braku wniosku, pod rygorem zwrotu (por. art. 130¹ § 1¹ k.p.c.).

Do wniosku dołączone muszą zostać dokumenty mające stanowić podstawę wpisu (art. 626² § 3 k.p.c.). Wskazywanie podstawy prawnej wpisu nie jest konieczne, gdyż sąd obowiązany jest wziąć ją pod uwagę z urzędu.

We wniosku można powołać się na dokumenty znajdujące się już w aktach księgi wieczystej (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 2005 r., III CK 233/04, LEX nr 175989).

Zaniechanie powołania dokumentów mających stanowić podstawę wpisu nie stanowi braku formalnego wniosku, do usunięcia którego wnioskodawca zostanie wezwany, ale przeszkodę do dokonania wpisu. Po uchyleniu art. 48 ust. 2 u.k.w.h. brak jest podstawy prawnej do wzywania wnioskodawcy do usunięcia przeszkód do wpisu. Za brak formalny wniosku o wpis można uznać jedynie niedołączenie do wniosku dokumentów powołanych w treści wniosku.

Wyjątkowo, podstawą wpisu może być jedynie przepis prawa, a wówczas dołączanie do wniosku dokumentów mających stanowić podstawę wpisu może okazać się zbędne (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 9 lipca 1993 r., III CZP 91/93, OSNC 1994, nr 2, poz. 29, LEX nr 3961; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 1997 r., II CKN 216/97, OSNC 1998, nr 1, poz. 7, LEX nr 31299; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2002 r., IV CKN 1092/00, OSNC 2003, nr 9, poz. 122, LEX nr 57073; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2009 r., III CZP 69/09, OSNC 2010, nr 4, poz. 53, LEX nr 551070).

Na podstawie art. 626⁴ k.p.c. przekazanie przez notariusza sądowi wypisu aktu notarialnego zawierającego wniosek o dokonanie wpisu do księgi wieczystej uważa się za złożenie wniosku przez uprawnionego. Wówczas formularz nie jest wymagany (art. 626² § 2 k.p.c.).

W myśl art. 92 § 4 pr.not. notariusz sporządzający akt notarialny jest obowiązany zamieścić w tym akcie wniosek o dokonanie wpisu w księdze wieczystej, zawierający wszystkie dane wymagane przepisami kodeksu postępowania cywilnego, jeżeli akt notarialny w swej treści zawiera przeniesienie, zmianę lub zrzeczenie się prawa ujawnionego w księdze wieczystej albo ustanowienie prawa podlegającego ujawnieniu w księdze wieczystej bądź obejmuje czynność przenoszącą własność nieruchomości, chociażby dla tej nieruchomości nie była prowadzona księga wieczysta. Notariusz obowiązany jest przesłać z urzędu sądowi właściwemu do prowadzenia ksiąg wieczystych wypis aktu notarialnego zawierający wniosek o wpis do księgi wieczystej wraz z dokumentami stanowiącymi podstawę wpisu, w terminie trzech dni od sporządzenia aktu. Powyższe nie oznacza jednak, że notariuszowi przysługuje status wnioskodawcy, stąd ewentualne wezwanie do usunięcia braków formalnych wniosku lub zarządzenie o zwrocie wniosku kierowane jest do osoby, w imieniu której notariusz przesyła wniosek.

Inaczej sytuacja przedstawia się w przypadku komornika, który zajmując nieruchomość, na podstawie art. 924 k.p.c., przesyła do sądu właściwego do prowadzenia księgi wieczystej wniosek o dokonanie wpisu o wszczęciu egzekucji lub o złożenie wniosku do zbioru dokumentów. Chociaż komornika nie traktuje się jako wnioskodawcy (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2001 r., III CZP 48/00, OSNC 2001, nr 5, poz. 70, LEX nr 44994), wezwanie do usunięcia ewentualnych braków formalnych wniosku oraz zarządzenie o zwrocie wniosku kieruje się do komornika (por. A. Maziarz, Komentarz do art. 626² k.p.c., Lex).

Wniosek podlega opłacie sądowej, obliczonej według art. 42–48 u.k.s.c. (patrz również art. 4 ust. 2 u.k.s.c.). Opłatę sądową od wniosku zawartego w akcie notarialnym pobiera notariusz (por. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 27 sierpnia 2001 r. w sprawie pobierania przez notariuszy opłat sądowych od wniosków o wpis do księgi wieczystej zamieszczanych w aktach notarialnych, Dz. U. Nr 90, poz. 1011 ze zm.).

Zwolnienie od opłaty sądowej może nastąpić wyłącznie przed złożeniem wniosku o wpis do księgi wieczystej (art. 106 ust. 1 u.k.s.c.), a w przypadku, gdy wniosek zamieszczany jest w akcie notarialnym - wyłącznie przed zawarciem aktu notarialnego (art. 106 ust. 2 u.k.s.c.). Zwolnienie upadnie, jeśli wniosek o wpis do księgi wieczystej nie zostanie złożony w terminie trzech miesięcy od doręczenia postanowienia sądu o zwolnieniu od opłaty (art. 106 ust. 2 u.k.s.c.).