Kędziora Robert, Wszczęcie postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji z urzędu

Wszczęcie postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji z urzędu

Instytucja stwierdzenia nieważności z art. 156 k.p.a. jest istotnym instrumentem zasady praworządności rozumianej, między innymi, jako nadzór skierowany na zwalczanie naruszenia prawa oraz przywracanie stanu zgodnego z prawem (W. Dawidowicz, Ogólne postępowanie administracyjne. Zarys systemu, Warszawa 1962, s. 105). Nie może zatem dziwić przewidziana w art. 157 § 2 k.p.a. możliwość przeprowadzenia postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności z urzędu. Organy wyższego stopnia występują w tym przypadku w roli organów nadzoru, a nie organów odwoławczych, tak więc mogą tu działać nie tylko z inicjatywy stron (jak ma to miejsce w postępowaniu odwoławczym), ale i z inicjatywy własnej.

Postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności dotyczy decyzji (art. 156 § 1 k.p.a.), a nadto znajduje odpowiednie zastosowanie do postanowień, na które przysługuje zażalenie, jak i postanowień stwierdzających niedopuszczalność odwołania lub uchybienie terminu do wniesienia odwołania (art. 126 w zw. z art. 156 § 1 k.p.a.). Dlatego też na użytek niniejszego opracowania, pod pojęciem „decyzji” należy rozumieć również „postanowienie”, o ile nic innego nie wynika z kontekstu lub jednoznacznego rozróżnienia tych pojęć.

Postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności może być wszczęte z urzędu (art. 157 § 2 k.p.a.). Postępowanie nadzorcze można wszcząć w każdym czasie. Wszczęcie z urzędu postępowania może być rezultatem:

1) inicjatywy własnej organu nadzoru lub sygnalizacji ze strony innego organu (np. organu, który wydał wadliwą decyzję);

2) sprzeciwu prokuratora (art. 184 i art. 186 k.p.a.);

3) żądania złożonego przez organizację społeczną (art. 31 § 1 pkt 1 k.p.a.);

4) żądania podmiotu upoważnionego na podstawie przepisów szczególnych (np. wystąpienie Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska na podstawie art. 76 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko - Dz. U. Nr 199, poz. 1227, z późn. zm.);

5) skargi osoby trzeciej (art. 235 § 1 w związku z art. 233 k.p.a.)

- podobnie A. Matan (w:) G. Łaszczyca, Cz. Martysz, A. Matan, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz. Tom II, Warszawa 2007, s. 347.

Kompetencja do stwierdzenia nieważności przysługuje zasadniczo organowi wyższego stopnia w stosunku do organu, który wydał wadliwą decyzję (postanowienie). Organ wyższego stopnia ustala się na podstawie art. 17 k.p.a. W przypadku gdy stwierdzenie nieważności dotyczyć ma decyzji (postanowienia) ministra lub samorządowego kolegium odwoławczego, do stwierdzenia jej nieważności właściwy jest organ, który wydał decyzję. Jeżeli w okresie pomiędzy wydaniem problemowego orzeczenia a wydaniem decyzji w przedmiocie stwierdzenia nieważności, nastąpiły zmiany kompetencyjne, właściwość rzeczową organu nadzoru należy ustalać według przepisów prawa materialnego, obowiązujących w chwili wydania weryfikowanego orzeczenia (wyrok NSA z dnia 7 lipca 1993 r., I SA 116/93, ONSA 1994, nr 3, poz. 109, LEX nr 10485). Zasadnicza zmiana w strukturze organizacji administracji (likwidacja lub przekształcenie określonych organów) oznacza konieczność ustalenia organu, na który przeszła właściwość w sprawach określonego rodzaju, a następnie określenie organu wyższego stopnia na podstawie art. 17 k.p.a. (postanowienie NSA z dnia 9 grudnia 1998 r., I SA 941/98, LEX nr 44658). Organy administracji zobowiązane są z urzędu przestrzegać swojej właściwości (art. 19 k.p.a.).