Bełczącki Robert Marek, Wszczęcie postępowania o uznanie orzeczenia sądu państwa obcego na podstawie przepisów rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009

Wszczęcie postępowania o uznanie orzeczenia sądu państwa obcego na podstawie przepisów rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009

Uznawanie zagranicznych orzeczeń w sprawach cywilnych regulowane jest także przez przepisy prawa wspólnotowego Unii Europejskiej, stanowiące normy szczególne względem kodeksu postępowania cywilnego.

Wspólnotowy system uznawania orzeczeń opiera się na automatycznym uznawaniu orzeczeń pochodzących z obszaru prawnego Unii Europejskiej, bez potrzeby przeprowadzania odrębnego postępowania w przedmiocie uznania - postępowania delibacyjnego (art. 23 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009) oraz na określeniu przeszkód do uznania orzeczenia (art. 24 rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009).

Zainteresowany podmiot może jednak wystąpić do sądu z wnioskiem o ustalenie, że orzeczenie sądu innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej podlega uznaniu, wszczynając odrębne postępowanie delibacyjne w celu uzyskania wiążącego postanowienia sądu w przedmiocie uznania (art. 23 ust. 2 rozporządzenia Rady WE nr 4/2009).

Niemniej ustalenia takiego, jeśli stanowić ma przesłankę rozstrzygnięcia, dokonać można także w ramach innego postępowania, bez konieczności uzyskiwania postanowienia sądu w przedmiocie uznania (art. 23 ust. 3 rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009; por. Uznanie orzeczenia sądu państwa obcego na podstawie rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009 bez przeprowadzania postępowania delibacyjnego.

Uznawanie orzeczeń w systemie prawa wspólnotowego nie jest uregulowane jednolicie.

Niniejszy schemat, dotyczący uznawania orzeczeń na podstawie rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009, odnosi się tylko do orzeczeń pochodzących z Królestwa Danii oraz ze Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (w tym ostatnim wypadku jedynie do orzeczeń wydanych w postępowaniach sądowych wszczętych przed zakończeniem okresu przejściowego - por. art. 67 ust. 2 lit. c umowy o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej, Dz. Urz. UE L z dnia 31 stycznia 2020 r. Nr 29, s. 7), które nie są stronami Protokołu z dnia 23 listopada 2007 r. o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych (Dz. Urz. UE L z dnia 16 grudnia 2009 r. Nr 331, s. 19). Natomiast w odniesieniu do pozostałych państw członkowskich Unii Europejskiej przewidziane zostały reguły szczególne, zakładające zniesienie exequatur (por. 17 rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009). Niniejszy schemat nie dotyczy także wniosków przekazywanych za pośrednictwem organów centralnych na podstawie art. 55 i 56 tego rozporządzenia.

Definicję orzeczenia na potrzeby stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009 zawiera art. 2 ust. 1 pkt 1 tego rozporządzenia.

Uznaniu podlegają nie tylko orzeczenia uwzględniające, ale także oddalające żądanie.

Orzeczenie, które podlegać ma uznaniu, nie musi być prawomocne ani ostateczne.

Uznaniu nie podlegają natomiast orzeczenia rozstrzygające jedynie kwestie procesowe, których znaczenie nie wykracza poza dane postępowanie.

Uznaniu na podstawie przepisów rozporządzenia nie podlegają orzeczenia sądowe, na mocy których zarządzone zostają środki tymczasowe lub zabezpieczające, wydane bez wezwania strony przeciwnej i wykonywane bez uprzedniego doręczenia tej stronie (analogicznie do poglądu wyrażonego w wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 maja 1980 r., 125/79, ECR 1980/4-/1553, LEX nr 132870; por. K. Weitz, Autonomiczna wykładnia europejskiego prawa procesowego cywilnego - wprowadzenie i wyrok ETS z 21.05.1980 r. w sprawie 125/79 Bernard Denilauler przeciwko SNC Couchet Freres, EPS 2009/3/55-58, LEX nr 97192).

Uznaniu nie podlegają orzeczenia w przedmiocie uznania albo stwierdzenia wykonalności.

W myśl art. 48 rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009 uznaniu mogą podlegać wykonalne w państwie pochodzenia ugody sądowe i dokumenty urzędowe.

Pojęcia ugody sądowej i dokumentu urzędowego zdefiniowane zostały w art. 2 ust. 1 pkt 2 i 3 rozporządzenia.

Według art. 23 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009 z wnioskiem o uznanie danego orzeczenia może wystąpić każda zainteresowana strona, która podnosi kwestię uznania orzeczenia jako główny przedmiot sporu.

Na podstawie tego przepisu rozporządzenia można domagać się wyłącznie ustalenia o charakterze pozytywnym, a nie ustalenia, że dane orzeczenie uznaniu nie podlega. Niemniej żądanie ustalenia o charakterze negatywnym w odniesieniu do orzeczeń objętych zakresem zastosowania rozporządzenia może znajdować oparcie w prawie krajowym (tak w odniesieniu do rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 - por. Magnus / Mankowski / Patrick Wautelet, Brussels I Regulation, 2nd ed. 2012, art. 33, note 30).

Legitymacja do zgłoszenia wniosku przysługuje zainteresowanemu podmiotowi, przede wszystkim stronie zagranicznego postępowania lub jej następcy prawnemu.

Wniosek może dotyczyć całości lub części orzeczenia, także wtedy, gdy orzeczenie zawiera rozstrzygnięcie tylko o jednym żądaniu, co wynika z odpowiedniego stosowania art. 37 ust. 2 w zw. z 23 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009.

Żądanie wniosku może ograniczać się do jednego z kilku roszczeń objętych danym orzeczeniem (art. 37 ust. 2 w zw. z 23 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009), szczególnie wtedy, gdy pozostała część orzeczenia nie jest objęta zakresem zastosowania rozporządzenia.

Wniosek kieruje się do sądu okręgowego (por. art. 27 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009).

Właściwy sąd okręgowy ustala się art. 27 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009.

Postępowanie wszczęte wnioskiem regulowane jest prawem krajowym o tyle, o ile nie koliduje ono z prawem wspólnotowym.

Wniosek spełniać musi wymagania przewidziane dla pisma procesowego (art. 126, 126¹ oraz 128 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.).

Wnioskodawca nie ma obowiązku wskazywania adresu do doręczeń w okręgu sądu, do którego składa wniosek, ani wskazywania pełnomocnika do doręczeń w tym okręgu (por. pkt 27 preambuły tego rozporządzenia). Stosowanie art. 1135⁵ § 2 k.p.c. jest więc wyłączone w odniesieniu do wnioskodawcy, którego miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu znajduje się w obszarze prawnym Unii Europejskiej.

Według art. 28 ust. 1 w zw. z art. 23 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009 do wniosku powinien być dołączony odpis orzeczenia spełniający wymogi niezbędne do stwierdzenia jego autentyczności (według prawa państwa pochodzenia orzeczenia), wyciąg z orzeczenia wydany przez sąd państwa pochodzenia na formularzu, którego wzór znajduje się w załączniku II, a w razie potrzeby - transliterację lub tłumaczenie treści formularza na język polski. Jeśli chodzi o tłumaczenie odpisu orzeczenia, to zgodnie z art. 28 ust. 2 rozporządzenia wnioskodawca może zostać wezwany do jego złożenia tylko w przypadku wniesienia zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji albo skargi kasacyjnej od postanowienia sądu drugiej instancji. W myśl art. 65 rozporządzenia wspomniane dokumenty, nie wymagają legalizacji ani innych podobnych formalności, w tym apostille przewidzianej w Konwencji znoszącej wymóg legalizacji zagranicznych dokumentów urzędowych, sporządzonej w Hadze dnia 5 października 1961 r., Dz. U. z 2005 r. Nr 112, poz. 938.

Przedłożenie wymienionych dokumentów stanowi merytoryczną przesłankę uznania orzeczenia (por. art. 30 w zw. z art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 4/2009), stąd brak tych dokumentów ostatecznie prowadzić będzie do oddalenia wniosku, z zastrzeżeniem art. 29 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009.

Wniosek podlega opłacie sądowej stałej, określonej w art. 24 ust. 1 pkt 1 u.k.s.c., co pozostaje w zgodzie z art. 38 rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009, który zakazuje jedynie pobierania opłaty obliczonej od wartości przedmiotu sporu.

Na podstawie art. 96 ust. 1 pkt 2 u.k.s.c. od opłaty zwolniona jest jednak strona dochodząca roszczeń alimentacyjnych oraz strona pozwana w sprawie o obniżenie alimentów.

Zgodnie z art. 47 ust. 2 i 3 rozporządzenia nr 4/2009 wnioskodawca, który w państwie pochodzenia skorzystał z całkowitej lub częściowej pomocy prawnej lub zwolnienia z kosztów lub wydatków, uprawniony jest w postępowaniu o uznanie do najbardziej przychylnego traktowania w zakresie pomocy prawnej lub najszerszego zwolnienia, jakie przewiduje prawo krajowe.

Oznacza to możliwość ubiegania się o pełne lub częściowe prawo pomocy (por. art. 6 ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o prawie pomocy w postępowaniu w sprawach cywilnych prowadzonym w państwach członkowskich Unii Europejskiej oraz o prawie pomocy w celu ugodowego załatwienia sporu przed wszczęciem takiego postępowania, Dz. U. z 2005 r. Nr 10, poz. 67), bez konieczności wykazywania niemożności poniesienia kosztów postępowania (art. 13 tej ustawy nie znajduje zastosowania). W myśl art. 14 ust. 1 tej ustawy w razie istotnej zmiany sytuacji majątkowej lub rodzinnej wnioskodawcy, powstałej po przyznaniu prawa pomocy w państwie pochodzenia orzeczenia, sąd będzie mógł jednak odmówić przyznania prawa pomocy lub przyznać je w mniejszym zakresie.

Jeśli art. 47 ust. 2 lub 3 rozporządzenia nie znajduje zastosowania wnioskodawca może ubiegać się o przyznanie prawa pomocy wykazując przesłanki z art. 13 ustawy, co wprost wynika z art. 47 ust. 1 rozporządzenia.

Z kolei z art. 44 ust. 5 rozporządzenia nr 4/2009 wynika zakaz obciążania wnioskodawcy kaucją aktoryczną (por. art. 1119 k.p.c.).

Jeśli orzeczenie jest wykonalne w państwie pochodzenia, wniosek o jego uznanie może być połączony z wnioskiem o stwierdzenie jego wykonalności, zwłaszcza że przeszkody do uznania są także przeszkodami do stwierdzenia wykonalności (por. art. 34 ust. 1 w zw. z art. 24 rozporządzenia nr 4/2009)..