Bełczącki Robert Marek, Wszczęcie postępowania o uznanie orzeczenia sądu państwa obcego, wydanego w postępowaniu wszczętym przed dniem 1 sierpnia 2022 roku, na podstawie przepisów rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003

Wszczęcie postępowania o uznanie orzeczenia sądu państwa obcego, wydanego w postępowaniu wszczętym przed dniem 1 sierpnia 2022 roku, na podstawie przepisów rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003

Uznawanie zagranicznych orzeczeń w sprawach cywilnych regulowane jest także przez przepisy prawa wspólnotowego Unii Europejskiej, stanowiące normy szczególne względem kodeksu postępowania cywilnego.

Wspólnotowy system uznawania orzeczeń opiera się na automatycznym uznawaniu orzeczeń pochodzących z obszaru prawnego Unii Europejskiej, bez potrzeby przeprowadzania odrębnego postępowania w przedmiocie uznania - postępowania delibacyjnego (art. 21 ust. 1 i 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003) oraz na określeniu przeszkód do uznania orzeczenia (art. 22 i 23 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003).

Zainteresowany podmiot może jednak wystąpić do sądu z wnioskiem o ustalenie, że orzeczenie sądu innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej podlega uznaniu, wszczynając odrębne postępowanie delibacyjne w celu uzyskania wiążącego postanowienia sądu w przedmiocie uznania (art. 21 ust. 3 rozporządzenia Rady WE nr 2201/2003).

Niemniej ustalenia takiego, jeśli stanowić ma przesłankę rozstrzygnięcia, dokonać można także w ramach innego postępowania, bez konieczności uzyskiwania postanowienia sądu w przedmiocie uznania (art. 21 ust. 4 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003; por. Uznanie orzeczenia sądu państwa obcego na podstawie rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 bez przeprowadzania postępowania delibacyjnego.

Uznawanie orzeczeń w systemie prawa wspólnotowego nie jest uregulowane jednolicie.

Niniejszy schemat dotyczy jedynie uznawania orzeczeń na podstawie rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 (ponadto por. Wszczęcie postępowania o uznanie orzeczenia sądu państwa obcego na podstawie rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001; Wszczęcie postępowania o uznanie orzeczenia sądu państwa obcego na podstawie rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009).

Schemat odnosić się może także do orzeczeń dotyczących prawa do osobistej styczności z dzieckiem oraz orzeczeń zarządzających powrót dziecka. Wprawdzie dla orzeczeń takich przewidziano reguły szczególne (art. 41 i 42 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003), ale nie wyłączają one możliwości uznania takich orzeczeń na wniosek podmiotu odpowiedzialności rodzicielskiej (art. 40 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003).

Definicję orzeczenia na potrzeby stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 zawiera art. 2 pkt 4 tego rozporządzenia.

Jeśli chodzi o rozwód, separację albo unieważnienie małżeństwa, uznaniu na podstawie rozporządzenia podlegają jedynie orzeczenia orzekające rozwód, separację albo unieważniające małżeństwo, a nie orzeczenia oddalające żądanie. Natomiast gdy chodzi o orzeczenia dotyczące odpowiedzialności rodzicielskiej, uznaniu na podstawie rozporządzenia podlegają nie tylko orzeczenia uwzględniające, ale także oddalające żądanie (por. Magnus / Mankowski / Walter Pintens, Brussels II bis Regulation (2012) Art. 2 note 14,15).

Jeżeli orzeczenie zawiera także rozstrzygnięcie w przedmiocie zobowiązania alimentacyjnego, w tej części może podlegać uznaniu na podstawie rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009.

Orzeczenie, które podlegać ma uznaniu na podstawie rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 nie musi być prawomocne ani ostateczne.

Uznaniu na podstawie przepisów rozporządzenia nie podlegają orzeczenia sądowe, na mocy których zarządzone zostają środki tymczasowe lub zabezpieczające, wydane bez wezwania strony przeciwnej i wykonywane bez uprzedniego doręczenia tej stronie (analogicznie do poglądu wyrażonego w wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 maja 1980 r., 125/79, ECR 1980/4-/1553, LEX nr 132870; por. K. Weitz, Autonomiczna wykładnia europejskiego prawa procesowego cywilnego - wprowadzenie i wyrok ETS z 21.05.1980 r. w sprawie 125/79 Bernard Denilauler przeciwko SNC Couchet Freres, EPS 2009/3/55-58, LEX nr 97192).

Uznaniu nie podlegają orzeczenia w przedmiocie uznania albo stwierdzenia wykonalności.

Uznaniu podlegać mogą wykonalne w państwie pochodzenia dokumenty urzędowe i porozumienia w przedmiocie odpowiedzialności rodzicielskiej (art. 46 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003).

Według art. 21 ust. 3 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 każda zainteresowana strona może wystąpić z wnioskiem o ustalenie, że orzeczenie podlega albo nie podlega uznaniu.

Legitymacja do zgłoszenia wniosku przysługuje zainteresowanemu podmiotowi, przede wszystkim stronie zagranicznego postępowania lub jej następcy prawnemu. Legitymację posiada także prokurator.

Wniosek może dotyczyć całości lub części orzeczenia, także wtedy, gdy orzeczenie zawiera rozstrzygnięcie tylko o jednym żądaniu, co wynika z odpowiedniego stosowania art. 36 ust. 2 w zw. z art. 21 ust. 3 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/03.

Żądanie wniosku może ograniczać się do jednego z kilku roszczeń objętych danym orzeczeniem (art. 36 ust. 2 w zw. z art. 21 ust. 3 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/03), szczególnie wtedy, gdy pozostała część orzeczenia nie jest objęta zakresem rozporządzenia.

Wniosek kieruje się do sądu okręgowego (por. art. 29 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 oraz informacja Komisji opublikowana w Dz. Urz. UE C z dnia 23 marca 2013 r. Nr 85, s. 6).

Właściwy sąd okręgowy ustala się według prawa krajowego (art. 21 ust. 3 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003), a więc zgodnie z art. 1148¹ § 1 k.p.c.

Według art. 14 ustawy z dnia 26 stycznia 2018 r. o wykonywaniu niektórych czynności organu centralnego w sprawach rodzinnych z zakresu obrotu prawnego na podstawie prawa Unii Europejskiej i umów międzynarodowych (Dz. U. z 2018 r. poz. 416) wniosek do sądu właściwego do rozpoznania sprawy przekazać może Minister Sprawiedliwości, wykonując zobowiązanie przewidziane w art. 55 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 polegające na udzielaniu pomocy podmiotom odpowiedzialności rodzicielskiej, które na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej wnoszą o uznanie orzeczenia, w szczególności dotyczącego prawa do osobistej styczności z dzieckiem i powrotu dziecka. Na podstawie art. 19 pkt 3 tej ustawy w przypadku gdy wnioskodawca mający miejsce zamieszkania lub miejsce pobytu albo siedzibę za granicą wnosi o uznanie orzeczenia o pieczy nad dzieckiem na podstawie rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003, Minister Sprawiedliwości podejmuje czynności w celu ustalenia miejsca pobytu dziecka, jego rodziców lub opiekuna, w szczególności może zwrócić się do Policji o ustalenie aktualnego miejsca pobytu dziecka w Rzeczpospolitej Polskiej.

Postępowanie wszczęte wnioskiem regulowane jest prawem krajowym o tyle, o ile nie koliduje ono z prawem wspólnotowym (art. 30 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003).

Wniosek spełniać musi wymagania przewidziane dla pisma procesowego (art. 126, 126¹ oraz 128 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.).

Na podstawie art. 30 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 wnioskodawca obowiązany jest wskazać adres do doręczeń w okręgu sądu, do którego składa wniosek, a jeżeli prawo krajowe nie przewiduje wskazywania takiego adresu - tak jak prawo polskie - wnioskodawca obowiązany jest wskazać pełnomocnika do doręczeń w tym okręgu. W razie uchybienia temu obowiązkowi zastosowanie znajdzie art. 1135⁵ § 2 k.p.c. (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 10 lipca 1986 r., 198/85, ECR 1986/7/2437, LEX nr 130286). Obowiązek ten nie wchodzi w rachubę, gdy wnioskodawca ustanowił pełnomocnika procesowego mającego miejsce zamieszkania w kraju.

Do wniosku należy dołączyć dokumenty, o których mowa w art. 37 i 39 rozporządzenia (por. art. 30 ust. 3 w zw. z art. 21 ust. 3 rozporządzenia). Według art. 37 ust. 1 przedstawić należy odpis orzeczenia spełniający warunki niezbędne do ustalenia jego autentyczności (według prawa państwa pochodzenia orzeczenia) oraz zaświadczenie, o którym mowa w art. 39 rozporządzenia, uzyskane w państwie pochodzenia orzeczenia z wykorzystaniem formularza stanowiącego odpowiednio załącznik nr I lub nr II rozporządzenia. Ponadto w myśl art. 37 ust. 2 rozporządzenia w przypadku orzeczenia wydanego w postępowaniu zaocznym wnioskodawca przedstawić musi oryginał lub uwierzytelniony odpis dokumentu, z którego wynika, że pismo wszczynające postępowanie lub pismo równorzędne zostało doręczony stronie, która nie stawiła się w sądzie lub dokumentu wskazującego, że strona przeciwna jednoznacznie zgadza się z orzeczeniem. Wspomniane dokumenty nie wymagają tłumaczenia na język polski. Na podstawie art. 38 ust. 2 rozporządzenia wnioskodawca może jednak zostać wezwany do złożenia ich uwierzytelnionego tłumaczenia (dotyczy to także odpisu orzeczenia). Celem przyspieszenia postępowania wnioskodawca może więc dołączyć takie tłumaczenia już przy składaniu wniosku. W myśl art. 52 rozporządzenia żaden ze wspomnianych dokumentów, podobnie jak pełnomocnictwo procesowe, nie wymaga legalizacji ani innych podobnych formalności, w tym apostille przewidzianej w Konwencji znoszącej wymóg legalizacji zagranicznych dokumentów urzędowych, sporządzonej w Hadze dnia 5 października 1961 r., Dz. U. z 2005 r. Nr 112, poz. 938 (por. Magnus / Mankowski / Peter McEleavy, Brussels II bis Regulation (2012) Art. 52 note 7).

Przedłożenie wymienionych dokumentów stanowi merytoryczną przesłankę uznania orzeczenia (por. Magnus / Mankowski / Ulrich Magnus, Brussels II bis Regulation (2012) Art. 38 note 5, 11, 12, 22), stąd brak tych dokumentów ostatecznie prowadzić będzie do oddalenia wniosku, z zastrzeżeniem art. 38 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003.

Wniosek podlega opłacie sądowej stałej, określonej w art. 24 ust. 1 pkt 1 u.k.s.c. Na podstawie art. 96 ust. 1 pkt 1 u.k.s.c. od opłaty zwolniona jest jednak strona dochodząca ustalenia ojcostwa lub macierzyństwa oraz roszczeń z tym związanych.

Zgodnie z art. 50 rozporządzenia nr Rady (WE)2201/2003 wnioskodawca, który w państwie pochodzenia orzeczenia korzystał z całkowitej lub częściowej pomocy prawnej lub ze zwolnienia od kosztów i opłat, ma prawo do korzystania w postępowaniu w przedmiocie uznania z najkorzystniejszej pomocy prawnej lub ze zwolnienia od kosztów i opłat w najszerszym zakresie przewidzianym w prawie krajowym.

Oznacza to możliwość ubiegania się o pełne lub częściowe prawo pomocy (por. art. 6 ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o prawie pomocy w postępowaniu w sprawach cywilnych prowadzonym w państwach członkowskich Unii Europejskiej oraz o prawie pomocy w celu ugodowego załatwienia sporu przed wszczęciem takiego postępowania, Dz. U. z 2005 r. Nr 10, poz. 67), bez konieczności wykazywania niemożności poniesienia kosztów postępowania (art. 13 tej ustawy nie znajduje zastosowania). W myśl art. 14 ust. 1 tej ustawy w razie istotnej zmiany sytuacji majątkowej lub rodzinnej wnioskodawcy, powstałej po przyznaniu mu prawa pomocy w państwie pochodzenia orzeczenia, sąd może jednak odmówić przyznania prawa pomocy lub przyznać je w mniejszym zakresie.

Korzyść przewidziana rozporządzeniem dotyczy jedynie postępowania w pierwszej instancji (por. Magnus / Mankowski / Peter McEleavy, Brussels II bis Regulation (2012) Art. 50 note 6 i 7). Na dalszym etapie wnioskodawca będzie więc musiał wystąpić o przyznanie prawa pomocy, wykazując przesłanki z art. 13 ustawy.

Z kolei z art. 51 rozporządzenia nr 2201/2003 wynika zakaz obciążania wnioskodawcy kaucją aktoryczną (por. art. 1119 k.p.c.).