Bełczącki Robert Marek, Wszczęcie postępowania o ustalenie, że nie zachodzą podstawy do odmowy uznania orzeczenia sądu innego państwa członkowskiego UE na podstawie przepisów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012

Wszczęcie postępowania o ustalenie, że nie zachodzą podstawy do odmowy uznania orzeczenia sądu innego państwa członkowskiego UE na podstawie przepisów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012

Z dniem 10 stycznia 2015 r. rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (wersja przekształcona) (Dz. Urz. UE L 2012 r. Nr 351, s. 1) uchyliło rozporządzenie Rady (WE) nr 44/2001 (por. art. 80 i 81 rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 1215/2012).

W myśl art. 66 ust. 2 rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 1215/2012 znajduje ono zastosowanie do orzeczeń wydanych w postępowaniach sądowych wszczętych od dnia 10 stycznia 2015 r. Natomiast do orzeczeń wydanych w postępowaniach sądowych wszczętych przed tym dniem nadal znajdować będą zastosowanie przepisy rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 (por. Wszczęcie postępowania o uznanie orzeczenia sądu państwa obcego wydanego w postępowaniu sądowym wszczętym przed dniem 10 stycznia 2015 r. na podstawie przepisów rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001).

Według art. 3 Umowy z dnia 19 października 2005 r. pomiędzy Wspólnotą Europejską a Królestwem Danii w sprawie właściwości sądów oraz uznawania i wykonywania orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych (Dz. Urz. UE L z 2005 r. Nr 299, s. 62) Królestwo Danii nie uczestniczy w zmianach rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001. Wobec tego w odniesieniu do orzeczeń pochodzących z obszaru prawnego Królestwa Danii przepisy rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 nadal będą znajdować zastosowanie do orzeczeń wydanych w postępowaniach sądowych wszczętych do dnia 22 kwietnia 2015 r., kiedy to sytuacja uległa zmianie w związku z tym, że Królestwo Danii ukończyło prace legislacyjne mające na celu przyjęcie zmian i powiadomiło o tym Komisję Europejską (por. Umowa pomiędzy Wspólnotą Europejską a Królestwem Danii w sprawie właściwości sądów oraz uznawania i wykonywania orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych Dz. Urz. UE L z 2015 r. Nr 182, s. 1).

Wspólnotowy system uznawania orzeczeń polega na automatycznym uznawaniu orzeczeń pochodzących z obszaru prawnego Unii Europejskiej, bez potrzeby przeprowadzania odrębnego postępowania w przedmiocie uznania - postępowania delibacyjnego (art. 36 ust. 1 rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 1215/2012) oraz na określeniu podstaw do odmowy uznania orzeczenia (art. 45 rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 1215/2012).

Zainteresowany podmiot może wystąpić do sądu z wnioskiem o ustalenie, że nie zachodzą podstawy do odmowy uznania orzeczenia sądu innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej, wszczynając odrębne postępowanie w celu uzyskania wiążącego postanowienia sądu w przedmiocie uznania (art. 36 ust. 2 rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 1215/2012).

Niemniej ustalenia takiego, jeżeli stanowić ma przesłankę rozstrzygnięcia, dokonać można także w ramach innego postępowania, bez konieczności uzyskiwania odrębnego postanowienia sądu w przedmiocie uznania (art. 36 ust. 3 rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 1215/2012; por. Ustalenie, że nie zachodzą podstawy do odmowy uznania orzeczenia sądu innego państwa członkowskiego UE na podstawie przepisów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 bez przeprowadzania odrębnego postępowania.

Strona przeciwna może z kolei żądać odmowy uznania orzeczenia, wykazując istnienie podstaw do odmowy uznania przewidzianych w art. 45 rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 1215/2012, wszczynając odrębne postępowanie w tym przedmiocie (por. Wszczęcie postępowania o odmowę uznania orzeczenia sądu innego państwa członkowskiego UE na podstawie przepisów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 {procedura w opracowaniu}) albo podnosząc zarzut istnienia podstaw do odmowy uznania w toczącym się już postępowaniu z jej udziałem (por. Ustalenie, że zachodzą podstawy do odmowy uznania orzeczenia sądu innego państwa członkowskiego UE na podstawie przepisów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 bez przeprowadzania odrębnego postępowania {procedura w opracowaniu}).

Niniejszy schemat dotyczy uznawania orzeczeń na podstawie rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 1215/2012, a także uznawania orzeczeń według rozporządzenia PE i Rady (UE) 2015/848 z dnia 20 maja 2015 r. w sprawie postępowania upadłościowego (wersja przekształcona), w takim zakresie, w jakim art. 32 tego rozporządzenia nakazuje stosowanie przepisów rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 1215/2012.

Stosowanie rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 1215/2012 wchodzi w rachubę także w odniesieniu do orzeczeń wydanych na skutek rozpoznania sprzeciwu od europejskiego nakaz zapłaty, w przypadku gdy powód nie żądał zakończenia postępowania w razie wniesienia sprzeciwu (art. 17 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 1896/2006 PE i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. ustanawiającego postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty).

Rozporządzenie PE i Rady (UE) nr 1215/2012 może znajdować zastosowanie także w odniesieniu do orzeczeń dotyczących roszczeń bezspornych, wchodzących w zakres zastosowania przepisów rozporządzenia (WE) nr 805/2004 PE i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie utworzenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych (por. art. 27 tego rozporządzenia). Postępowanie na podstawie przepisów rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 1215/2012 może zostać wszczęte nawet wtedy, gdy uzyskano już zaświadczenie Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego (por. K. Weitz, Europejski tytuł egzekucyjny dla roszczeń bezspornych, Warszawa 2009, s. 417 i nast.).

Natomiast postępowanie uregulowane w Konwencji o jurysdykcji i uznawaniu oraz wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, podpisanej w Lugano dnia 30 października 2007 r. (Dz. Urz. UE L z dnia 21 grudnia 2007 r. Nr 339, s. 3), dotyczącej - w zakresie istotnym dla polskiego porządku prawnego - orzeczeń pochodzących z obszaru prawnego Republiki Islandii, Królestwa Norwegii oraz Konfederacji Szwajcarskiej ma przebieg analogiczny do postępowania toczącego się na podstawie poprzednio obowiązującego rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001.

Pojęcie orzeczenia w zakresie zastosowania rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 1215/2012 zdefiniowane zostało w art. 2 lit. a tego rozporządzania.

O pojęciu orzeczenia - por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 2 kwietnia 2009 r., C-394/07, ECR 2009/4A/I-2563-2598, LEX nr 488302; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 2 czerwca 1994 r., C-414/92, ECR 1994/6/I-2237, LEX nr 119802).

Uznaniu podlegają nie tylko orzeczenia uwzględniające, ale także oddalające żądanie. Uznanie dotyczyć może również orzeczenia odmawiającego rozpoznania sprawy ze względu na brak jurysdykcji sądu (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 15 listopada 2012 r., C-456/11, ECR 2012/11/I-719, LEX nr 1226664). Wątpliwości budzi natomiast możliwość uznania orzeczenia odmawiającego rozpoznania sprawy ze względu na innego rodzaju przeszkody formalne (por. Magnus / Mankowski / Patrick Wautelet, Brussels I Regulation, 2nd ed. 2012, art. 32, note 32).

Orzeczenie podlegające uznaniu nie musi być prawomocne ani ostateczne. Uznanie dotyczyć może orzeczenia rozstrzygającego jedynie kwestię wstępną w danym postępowaniu (por. Magnus / Mankowski / Patrick Wautelet, Brussels I Regulation, 2nd ed. 2012, art. 32, note 18, 19).

Uznaniu nie podlegają natomiast orzeczenia rozstrzygające jedynie kwestie procesowe, których znaczenie nie wykracza poza dane postępowanie (por. J. Maliszewska-Nienartowicz, Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, red. A. Wróbel, t. I, wyd. 2, s. 416; Magnus / Mankowski / Patrick Wautelet, Brussels I Regulation, 2nd ed. 2012, art. 32, note 29, 30).

Obecnie z art. 2 lit. a rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 1215/2012 wyraźnie wynika, że uznaniu na podstawie przepisów tego rozporządzenia nie podlegają orzeczenia sądowe, na mocy których zarządzone zostają środki tymczasowe lub zabezpieczające, wydane bez wezwania strony przeciwnej do stawiennictwa i wykonywane bez uprzedniego doręczenia tej stronie. Poprzednio na gruncie rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 regułę tę przyjmowano w drodze wykładni celowościowej (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 maja 1980 r., 125/79, ECR 1980/4-/1553, LEX nr 132870 oraz K. Weitz, Autonomiczna wykładnia europejskiego prawa procesowego cywilnego - wprowadzenie i wyrok ETS z 21.05.1980 r. w sprawie 125/79 Bernard Denilauler przeciwko SNC Couchet Frères, EPS 2009/3/55–58, LEX nr 97192). Z tym zastrzeżeniem uznaniu na podstawie przepisów rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 1215/2012 podlegać mogą orzeczenia stanowiące środki tymczasowe, w tym zabezpieczające, pod warunkiem, że zarządzone zostały przez sąd mający jurysdykcję do orzekania w sprawie głównej według przepisów tego rozporządzenia, co jest przesłanką merytoryczną uznania. Ustalenie, że jurysdykcja sądu państwa pochodzenia opiera się na przepisach prawa krajowego w myśl art. 35 tego rozporządzenia wyklucza zaś możliwość uznania (por. P. Grzegorczyk, Nowy fundament europejskiego prawa procesowego cywilnego: jurysdykcja krajowa, zawisłość sprawy oraz uznawanie i wykonywanie orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych według rozporządzenia Rady i Parlamentu Europejskiego nr 1215/2012 (Bruksela Ia) (część II), PS 2014, nr 7–8, s. 7 i nast.).

Uznaniu nie podlegają orzeczenia w przedmiocie uznania albo stwierdzenia wykonalności (Magnus / Mankowski / Patrick Wautelet, Brussels I Regulation, 2nd ed. 2012, art. 32, note 33, 34).

Uznaniu nie podlegają orzeczenia stwierdzające nieważność, bezskuteczność lub niewykonalność umowy o arbitraż niezależnie od tego, czy było to przedmiotem sprawy czy stanowiło kwestię wstępną. Rozstrzygnięcie takiej kwestii wstępnej nie stoi na przeszkodzie do uznania orzeczenia w sprawie głównej. Uznaniu nie podlegają również orzeczenia sądu państwowego w toku postępowania arbitrażowego ani orzeczenia dotyczące uchylenia, kontroli, zaskarżenia, uznania lub wykonania orzeczenia arbitrażowego (por. pkt 12 preambuły rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 1215/2012).

Ugody sądowe oraz dokumenty urzędowe nie podlegają uznaniu na podstawie przepisów rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 1215/2012, a jedynie wykonaniu, o ile są wykonalne w państwie pochodzenia (por. art. 58 i art. 59 rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 1215/2012).

O pojęciu dokumentu urzędowego - por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 17 czerwca 1999 r., C-260/97, ECR 1999/6/I-3715, LEX nr 110872.

Według art. 36 ust. 2 rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 1215/2012 z wnioskiem o ustalenie, że nie zachodzą podstawy do odmowy uznania orzeczenia, wystąpić może każda zainteresowana strona.

Zniesione zostało wymaganie przewidziane poprzednio w art. 33 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001, aby kwestia uznania orzeczenia była sporna.

Na podstawie art. 36 ust. 2 rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 1215/2012 można domagać się nie tylko ustalenia, że nie zachodzą podstawy do odmowy uznania orzeczenia. Należy więc uwzględnić, że strona przeciwna na podstawie tego przepisu będzie mogła żądać ustalenia, że podstawy do odmowy uznania orzeczenia istnieją, na co wskazuje treść art. 38 lit. b tego rozporządzenia (por. P. Grzegorczyk, Nowy fundament europejskiego prawa procesowego cywilnego: jurysdykcja krajowa, zawisłość sprawy oraz uznawanie i wykonywanie orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych według rozporządzenia Rady i Parlamentu Europejskiego nr 1215/2012 (Bruksela Ia) (część II), PS 2014, nr 7–8, s. 7 i nast.). Strona przeciwna będzie mogła to uczynić wcześniej, wszczynając odrębne postępowanie. Poprzednio na gruncie rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 można było żądać wyłącznie ustalenia, że dane orzeczenie podlega uznaniu, a żądanie ustalenia o charakterze negatywnym mogło znajdować oparcie jedynie w prawie krajowym (por. Magnus / Mankowski / Patrick Wautelet, Brussels I Regulation, 2nd ed. 2012, art. 33, note 30).

Legitymacja do zgłoszenia wniosku przysługuje zainteresowanemu podmiotowi, przede wszystkim stronie zagranicznego postępowania lub jej następcy prawnemu. Nie chodzi jednak o interes prawny w żądaniu ustalenia w przedmiocie uznania, tak jak to przewiduje art. 1148 § 1 k.p.c., ale o sytuację, gdy ustalenie takie jest istotne w sytuacji prawnej danego podmiotu (por. K. Weitz, Europejskie prawo procesowe cywilne, II. Jurysdykcja krajowa oraz uznawanie i wykonywanie orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych, 4. Uznanie i stwierdzenie wykonalności, 4.5. Skutki i tryb uznania orzeczeń [w:] red. A. Wróbel, Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, wyd. 1, 2005, Lex).

Wniosek może dotyczyć całości lub części orzeczenia także wtedy, gdy orzeczenie zawiera rozstrzygnięcie tylko o jednym żądaniu. Możliwość taka nie budziła wątpliwości na gruncie art. 48 ust. 2 w zw. z art. 33 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001.

Żądanie wniosku może ograniczać się do jednego z kilku roszczeń objętych danym orzeczeniem, szczególnie wtedy, gdy pozostała część orzeczenia nie jest objęta zakresem zastosowania rozporządzenia.

Wniosek kieruje się do sądu okręgowego, który byłby miejscowo właściwy do rozpoznania sprawy rozstrzygniętej orzeczeniem lub w którego okręgu znajduje się miejscowo właściwy sąd rejonowy, a w braku tej podstawy - do Sądu Okręgowego w Warszawie (por. art. 1153²³ § 2 k.p.c. oraz art. 36 ust. 2 w zw. z art. 47 ust. 1 i art. 75 lit. a rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 1215/2012).

Postępowanie wszczęte na skutek wniosku regulowane jest przez prawo krajowe w takim zakresie, w jakim nie koliduje ono z prawem wspólnotowym (art. 47 ust. 2 w zw. z art. 36 ust. 2 rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 1215/2012).

Wniosek spełniać musi wymagania przewidziane dla pisma procesowego (art. 126, art. 126¹ i art. 128 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.).

Na podstawie art. 47 ust. 4 w zw. z art. 36 ust. 2 rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 1215/2012 wnioskodawca nie musi posiadać w Rzeczpospolitej Polskiej adresu dla doręczeń ani pełnomocnika procesowego - posiadanie takiego pełnomocnika według prawa polskiego nie jest obowiązkowe. Jeśli jednak wnioskodawca nie ma miejsca zamieszkania lub zwykłego pobytu albo siedziby w Rzeczypospolitej Polskiej lub w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej, obowiązany jest wskazać pełnomocnika do doręczeń w Rzeczypospolitej Polskiej. W razie uchybienia temu obowiązkowi zastosowanie znajdzie art. 1135⁵ § 2 k.p.c. (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 10 lipca 1986 r., 198/85, ECR 1986/7/2437, LEX nr 130286). Obowiązek ten nie wchodzi w rachubę w razie skorzystania z możliwości ustanowienia w Rzeczypospolitej Polskiej pełnomocnika procesowego. Miejsce zamieszkania strony ustala się według art. 62 rozporządzenia.

W myśl art. 37 ust. 1 rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 1215/2012 do wniosku należy dołączyć odpis orzeczenia spełniający warunki niezbędne do stwierdzenia jego autentyczności (autentyczność odpisu orzeczenia ustala się według prawa państwa pochodzenia orzeczenia - por. Magnus / Mankowski / Lajos Vékás, Brussels I Regulation, 2nd ed. 2012, art. 53, note 1), a ponadto zaświadczenie, o którym mowa w art. 53 rozporządzenia, uzyskane w państwie pochodzenia orzeczenia z wykorzystaniem formularza stanowiącego załącznik nr I rozporządzenia. Dokumenty te nie wymagają tłumaczenia na język polski. Na podstawie art. 37 ust. 2 rozporządzenia wnioskodawca może jednak zostać wezwany do złożenia uwierzytelnionego tłumaczenia (art. 57 ust. 3 rozporządzenia) lub transliteracji zaświadczenia przewidzianego w art. 53 rozporządzenia albo uwierzytelnionego tłumaczenia samego orzeczenia (możliwość żądania uwierzytelnionego tłumaczenia orzeczenia przyjmowana była także na gruncie rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 - por. Magnus / Mankowski / Lajos Vékás, Brussels I Regulation, 2nd ed. 2012, art. 55, note 1). W celu przyspieszenia postępowania wnioskodawca może więc dołączyć takie tłumaczenie lub transliterację już przy składaniu wniosku. Zgodnie z art. 61 rozporządzenia żaden ze wspomnianych dokumentów nie wymaga legalizacji ani innej podobnej formalności, w tym apostille przewidzianej w Konwencji znoszącej wymóg legalizacji zagranicznych dokumentów urzędowych, sporządzonej w Hadze dnia 5 października 1961 r., Dz. U. z 2005 Nr 112, poz. 938, (por. Magnus / Mankowski / Lajos Vékás, Brussels I Regulation, 2nd ed. 2012, art. 56).

Przedłożenie wymienionych dokumentów stanowi merytoryczną przesłankę uwzględnienia wniosku (por. Magnus / Mankowski / Lajos Vékás, Brussels I Regulation, 2nd ed. 2012, art. 55, note 2, 3), stąd ich brak ostatecznie prowadzić będzie do oddalenia wniosku, z zastrzeżeniem art. 47 ust. 3 akapit drugi rozporządzenia.

Wniosek podlega opłacie sądowej stałej, określonej w art. 24 ust. 1 pkt 2a u.k.s.c.

Wnioskodawca może ubiegać się o przyznanie prawa pomocy, wykazując przesłanki z art. 13 ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o prawie pomocy w postępowaniu w sprawach cywilnych prowadzonym w państwach członkowskich Unii Europejskiej oraz o prawie pomocy w celu ugodowego załatwienia sporu przed wszczęciem takiego postępowania, Dz. U. z 2005 r. Nr 10, poz. 67. W obecnie obowiązującym rozporządzeniu PE i Rady (UE) nr 1215/2012 nie występuje odpowiednik art. 51 ust. 1 rozporządzenia Rady WE nr 44/2001.

Z kolei z art. 56 rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 1215/2012 wynika zakaz obciążania wnioskodawcy kaucją aktoryczną (por. art. 1119 k.p.c.).