Bełczącki Robert Marek, Wszczęcie postępowania o stwierdzenie wykonalności orzeczenia sądu państwa obcego, wydanego w postępowaniu wszczętym przed dniem 1 sierpnia 2022 roku, na podstawie przepisów rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003

Wszczęcie postępowania o stwierdzenie wykonalności orzeczenia sądu państwa obcego, wydanego w postępowaniu wszczętym przed dniem 1 sierpnia 2022 roku, na podstawie przepisów rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003

W systemie prawa wspólnotowego stwierdzenie wykonalności orzeczeń w sprawach cywilnych, pochodzących z innych państw członkowskich Unii Europejskiej, uregulowane jest niejednolicie. Obok kategorii orzeczeń, których wykonanie uzależnione jest od zezwolenia sądu krajowego (art. 38 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 w odniesieniu do orzeczeń wydanych w postępowaniach sądowych wszczętych przed dniem 10 stycznia 2015 r.; art. 28 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003; art. 26 rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009), przewidziano kategorie orzeczeń, w odniesieniu do których wymaganie uzyskania exequatur zostało zniesione (art. 39 rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 1215/2012 w odniesieniu do orzeczeń wydanych w postępowaniach sądowych wszczętych po dniu 10 stycznia 2015 r.; art. 41 i 42 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003; art. 17 rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009; art. 5 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 805/2004; art. 19 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1896/2006; art. 20 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 861/2007).

Spośród orzeczeń dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, niniejszy schemat może dotyczyć także orzeczeń w przedmiocie prawa do osobistej styczności z dzieckiem oraz zarządzających powrót dziecka. Wprawdzie ich wykonanie nie wymaga uzyskania exequatur (por. art. 41 i 42 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003), ale nie wyłącza to możliwości stwierdzenia wykonalności takich orzeczeń na wniosek podmiotu odpowiedzialności rodzicielskiej (por. art. 40 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003).

Z kolei orzeczeń w przedmiocie rozwodu, separacji lub unieważnienia małżeństwa stwierdzenie wykonalności w ogóle nie dotyczy (por. art. 28 rozporządzenia), za wyjątkiem rozstrzygnięć o kosztach postępowania zawartych w takich orzeczeniach (por. K. Weitz, Europejskie prawo procesowe cywilne, IV. Jurysdykcja krajowa oraz uznawanie i wykonywanie orzeczeń w sprawach małżeńskich i dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, 4. Uznanie i stwierdzenie wykonalności, 4.5. Postępowanie o stwierdzenie wykonalności [w:] red. A. Wróbel, Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, wyd. 1, Lex 2005).

Ponadto por. Wszczęcie postępowania o stwierdzenie wykonalności orzeczenia sądu państwa obcego na podstawie rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 oraz Wszczęcie postępowania o stwierdzenie wykonalności orzeczenia sądu państwa obcego na podstawie rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009).

W myśl art. 28 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 stwierdzeniu wykonalności podlegają orzeczenia w sprawie wykonywania odpowiedzialności rodzicielskiej, która zdefiniowana została w art. 2 pkt 7 rozporządzenia.

Wykonalność może być stwierdzona jedynie względem orzeczeń, które w państwie pochodzenia są wykonalne i zostały doręczone stronie przeciwnej.

Warunkiem stwierdzenia wykonalności nie jest natomiast prawomocność orzeczenia.

Stwierdzeniu wykonalności na podstawie przepisów rozporządzenia nie podlegają orzeczenia sądowe, na mocy których zarządzone zostają środki tymczasowe lub zabezpieczające, wydane bez wezwania strony przeciwnej i wykonywane bez uprzedniego doręczenia tej stronie (analogicznie do poglądu wyrażonego w wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 maja 1980 r., 125/79, ECR 1980/4-/1553, LEX nr 132870; por. K. Weitz, Autonomiczna wykładnia europejskiego prawa procesowego cywilnego - wprowadzenie i wyrok ETS z 21.05.1980 r. w sprawie 125/79 Bernard Denilauler przeciwko SNC Couchet Frères, EPS 2009/3/55-58, LEX nr 97192).

Stwierdzeniu wykonalności nie podlegają orzeczenia w przedmiocie stwierdzenia wykonalności, zarówno pochodzące z państw członkowskich UE (tak na gruncie rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 Magnus / Mankowski / Konstantinos Kerameus, Brussels I Regulation, 2nd ed. 2012, Introductory remarks to art. 38-52, note 6), jak i z państw trzecich (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 20 stycznia 1994 r., C-129/92, ECR 1994/1/I-117, LEX nr 116966).

Stwierdzeniu wykonalności podlegać mogą wykonalne w państwie pochodzenia dokumenty urzędowe i porozumienia w przedmiocie odpowiedzialności rodzicielskiej (art. 46 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003).

Według art. 28 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 stwierdzenie wykonalności orzeczenia następuje jedynie na wniosek.

Legitymacja do zgłoszenia wniosku przysługuje zainteresowanemu podmiotowi, przede wszystkim stronie zagranicznego postępowania. Legitymację posiada także prokurator.

Na podstawie art. 579⁴ § 7 k.p.c. wniosek o stwierdzenie wykonalności orzeczenia sądu lub innego organu państwa obcego o umieszczeniu dziecka w pieczy zastępczej może złożyć także organ centralny tego państwa wyznaczony na podstawie przepisów rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003.

Wniosek może dotyczyć całości lub części orzeczenia, także wtedy, gdy orzeczenie zawiera rozstrzygnięcie tylko o jednym żądaniu, co wynika z art. 36 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/03.

Żądanie wniosku może ograniczać się do jednego z kilku roszczeń objętych danym orzeczeniem (art. 36 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/03), szczególnie wtedy, gdy pozostała część orzeczenia nie jest objęta zakresem rozporządzenia.

Wniosek kieruje się do sądu okręgowego (por. art. 29 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 oraz informacja Komisji opublikowana w Dz. Urz. UE C z dnia 23 marca 2013 r. Nr 85, s. 6).

Właściwy sąd okręgowy ustala się według art. 29 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003.

Według art. 14 ustawy z dnia 26 stycznia 2018 r. o wykonywaniu niektórych czynności organu centralnego w sprawach rodzinnych z zakresu obrotu prawnego na podstawie prawa Unii Europejskiej i umów międzynarodowych (Dz. U. z 2018 r. poz. 416) wniosek do sądu właściwego do rozpoznania sprawy przekazać może Minister Sprawiedliwości, wykonując zobowiązanie przewidziane w art. 55 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 polegające na udzielaniu pomocy podmiotom odpowiedzialności rodzicielskiej, które na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej wnoszą o wykonanie orzeczenia, w szczególności dotyczącego prawa do osobistej styczności z dzieckiem i powrotu dziecka. Na podstawie art. 19 pkt 3 tej ustawy w przypadku gdy wnioskodawca mający miejsce zamieszkania lub miejsce pobytu albo siedzibę za granicą wnosi o wykonanie orzeczenia o pieczy nad dzieckiem na podstawie rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003, Minister Sprawiedliwości podejmuje czynności w celu ustalenia miejsca pobytu dziecka, jego rodziców lub opiekuna, w szczególności może zwrócić się do Policji o ustalenie aktualnego miejsca pobytu dziecka w Rzeczpospolitej Polskiej.

Postępowanie wszczęte wnioskiem regulowane jest prawem krajowym o tyle, o ile nie koliduje ono z prawem wspólnotowym (art. 30 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003).

Wniosek spełniać musi wymagania przewidziane dla pisma procesowego (art. 126, 126¹ oraz 128 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.).

Na podstawie art. 30 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 wnioskodawca obowiązany jest wskazać adres do doręczeń w okręgu sądu, do którego składa wniosek, a jeżeli prawo krajowe nie przewiduje wskazywania takiego adresu - tak jak prawo polskie - wnioskodawca obowiązany jest wskazać pełnomocnika do doręczeń w tym okręgu. W razie uchybienia temu obowiązkowi zastosowanie znajdzie art. 1135⁵ § 2 k.p.c. (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 10 lipca 1986 r., 198/85, ECR 1986/7/2437, LEX nr 130286). Obowiązek ten nie wchodzi w rachubę, gdy wnioskodawca ustanowił pełnomocnika procesowego mającego miejsce zamieszkania w kraju.

Do wniosku należy dołączyć dokumenty, o których mowa w art. 37 i 39 rozporządzenia (por. art. 30 ust. 3 rozporządzenia). Według art. 37 ust. 1 przedstawić należy odpis orzeczenia spełniający warunki niezbędne do ustalenia jego autentyczności (według prawa państwa pochodzenia orzeczenia) oraz zaświadczenie, o którym mowa w art. 39 rozporządzenia, uzyskane w państwie pochodzenia orzeczenia z wykorzystaniem formularza stanowiącego załącznik nr II rozporządzenia. Ponadto w myśl art. 37 ust. 2 rozporządzenia w przypadku orzeczenia wydanego w postępowaniu zaocznym wnioskodawca przedstawić musi oryginał lub uwierzytelniony odpis dokumentu, z którego wynika, że pismo wszczynające postępowanie lub pismo równorzędne zostało doręczone stronie, która nie stawiła się w sądzie lub dokumentu wskazującego, że strona przeciwna jednoznacznie zgadza się z orzeczeniem. Wspomniane dokumenty nie wymagają tłumaczenia na język polski. Na podstawie art. 38 ust. 2 rozporządzenia wnioskodawca może jednak zostać wezwany do złożenia ich uwierzytelnionego tłumaczenia (dotyczy to także odpisu orzeczenia). Celem przyspieszenia postępowania wnioskodawca może więc dołączyć takie tłumaczenia już przy składaniu wniosku. W myśl art. 52 rozporządzenia żaden ze wspomnianych dokumentów, podobnie jak pełnomocnictwo procesowe, nie wymaga legalizacji ani innych podobnych formalności, w tym apostille przewidzianej w Konwencji znoszącej wymóg legalizacji zagranicznych dokumentów urzędowych, sporządzonej w Hadze dnia 5 października 1961 r., Dz. U. z 2005 r. Nr 112, poz. 938 (por. Magnus / Mankowski / Peter McEleavy, Brussels II bis Regulation (2012) Art. 52 note 7).

Przedłożenie wymienionych dokumentów stanowi merytoryczną przesłankę stwierdzenia wykonalności (por. Magnus / Mankowski / Ulrich Magnus, Brussels II bis Regulation (2012) Art. 38 note 5, 11, 12, 22), stąd brak tych dokumentów ostatecznie prowadzić będzie do oddalenia wniosku, z zastrzeżeniem art. 38 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003.

Wniosek podlega opłacie sądowej stałej, określonej w art. 24 ust. 1 pkt 2 u.k.s.c.

Zgodnie z art. 50 rozporządzenia nr Rady (WE)2201/2003 wnioskodawca, który w państwie pochodzenia orzeczenia korzystał z całkowitej lub częściowej pomocy prawnej lub ze zwolnienia od kosztów i opłat, ma prawo do korzystania w postępowaniu w przedmiocie stwierdzenia wykonalności z najkorzystniejszej pomocy prawnej lub ze zwolnienia od kosztów i opłat w najszerszym zakresie przewidzianym w prawie krajowym.

Oznacza to możliwość ubiegania się o pełne lub częściowe prawo pomocy (por. art. 6 ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o prawie pomocy w postępowaniu w sprawach cywilnych prowadzonym w państwach członkowskich Unii Europejskiej oraz o prawie pomocy w celu ugodowego załatwienia sporu przed wszczęciem takiego postępowania, Dz. U. z 2005 r. Nr 10, poz. 67), bez konieczności wykazywania niemożności poniesienia kosztów postępowania (art. 13 tej ustawy nie znajduje zastosowania). W myśl art. 14 ust. 1 tej ustawy w razie istotnej zmiany sytuacji majątkowej lub rodzinnej wnioskodawcy, powstałej po przyznaniu mu prawa pomocy w państwie pochodzenia orzeczenia, sąd może jednak odmówić przyznania prawa pomocy lub przyznać je w mniejszym zakresie.

Korzyść przewidziana rozporządzeniem dotyczy jedynie postępowania w pierwszej instancji (por. Magnus / Mankowski / Peter McEleavy, Brussels II bis Regulation (2012) Art. 50 note 6, 7). Na dalszym etapie wnioskodawca będzie więc musiał wystąpić o przyznanie prawa pomocy, wykazując przesłanki z art. 13 ustawy.

Z kolei z art. 51 rozporządzenia nr 2201/2003 wynika zakaz obciążania wnioskodawcy kaucją aktoryczną (por. art. 1119 k.p.c.).