Bełczącki Robert Marek, Wstrzymanie wykonania postanowienia sądu drugiej instancji w przedmiocie odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką w sprawie prowadzonej na podstawie konwencji haskiej z 1980 r.

Wstrzymanie wykonania postanowienia sądu drugiej instancji w przedmiocie odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką w sprawie prowadzonej na podstawie konwencji haskiej z 1980 r.

Z dniem 24.06.2022 r. w sprawach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką, prowadzonych na podstawie konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzonej w Hadze 25.10.1980 r. (Dz. U. z 1995 r. poz. 528 oraz z 1999 r. poz. 1085), wykonanie postanowienia sądu drugiej instancji w przedmiocie odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką wstrzymuje się z mocy prawa na podstawie art. 388¹ § 1 k.p.c. na żądanie Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw Dziecka lub Rzecznika Praw Obywatelskich zgłoszone Sądowi Apelacyjnemu w Warszawie w terminie nieprzekraczającym dwóch tygodni od dnia uprawomocnienia się postanowienia. Sąd ten jest wyłącznym sądem drugiej instancji w sprawach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką prowadzonych na podstawie tej konwencji (art. 518² § 1 k.p.c.). Wstrzymanie z mocy prawa wykonania nie wymaga wykazywania możliwości wyrządzenia stronie niepowetowanej szkody. Niemniej należy uwzględnić, że w wyroku wydanym w dniu 16 lutego 2023 r. w sprawie C-638/22 Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej uznał, iż art. 11 ust. 3 rozporządzenia 2201/2003 w świetle art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie przepisom krajowym przyznającym organom niemającym statusu sądu uprawnienie do uzyskania wstrzymania z mocy prawa, na okres co najmniej dwóch miesięcy, wykonania orzeczenia zarządzającego powrót wydanego na podstawie konwencji haskiej z 1980 r. bez konieczności uzasadnienia żądania tego wstrzymania (ECLI:EU:C:2023:103, LEX nr 3487044). Wobec tego należy przyjąć, że w sprawach, w których zastosowanie znajduje art. 11 ust. 3 rozporządzenia nr 2201/2003 albo będący jego odpowiednikiem art. 24 ust. 1 rozporządzenia 2019/1111, warunkiem uwzględnienia wniosku przyjmującego za podstawę art. 388¹ § 1 k.p.c. jest wykazanie przeszkody do wydania dziecka przewidzianej w art. 13 konwencji haskiej z 1980 r. Wstrzymanie wykonania postanowienia ustaje, jeżeli Prokurator Generalny, Rzecznik Praw Dziecka lub Rzecznik Praw Obywatelskich nie wniesie skargi kasacyjnej w terminie dwóch miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia (art. 388¹ § 2 k.p.c.), natomiast w razie jej wniesienia w tym terminie przez jeden z tych podmiotów – wstrzymanie wykonania postanowienia przedłuża się z mocy prawa do czasu ukończenia postępowania kasacyjnego (art. 388¹ § 3 k.p.c.). Z kolei niezgłoszenie żądania przewidzianego w art. 388¹ § 1 k.p.c. nie wyłącza możliwości wstrzymania wykonania postanowienia na wniosek strony złożony na podstawie art. 388 § 1 k.p.c. (art. 388² k.p.c.).

W myśl art. 519¹ § 2¹ i 2² k.p.c. w sprawach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką, prowadzonych na podstawie konwencji haskiej z 1980 r., skargę kasacyjną mogą wnieść Prokurator Generalny, Rzecznik Praw Dziecka lub Rzecznik Praw Obywatelskich w terminie czterech miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia. Podmioty te są wyłącznie uprawnione do wniesienia skargi kasacyjnej w tego rodzaju sprawach, a uprawnienie takie nie przysługuje stronom postępowania (por. postanowienia SN: z 17.12.2020 r., I CSK 183/20, OSNC 2021/6/45, LEX nr 3105674 oraz z 4.09.2020 r., I CSK 195/20, LEX nr 3051739). Wobec tego przewidziane w art. 388² k.p.c. uprawnienie uczestnika do złożenia wniosku o wstrzymanie wykonania postanowienia na podstawie art. 388 § 1 k.p.c. w razie niezgłoszenia przez Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw Dziecka lub Rzecznika Praw Obywatelskich żądania przewidzianego w art. 388¹ § 1 k.p.c. wiązać należy jedynie z dopuszczalnością wniesienia skargi kasacyjnej przez Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw Dziecka lub Rzecznika Praw Obywatelskich, a nie przez uczestnika, który może jedynie postulować do wymienionych podmiotów o wniesienie takiej skargi, wskazując na potrzebę jej wniesienia w danej sprawie. Uwzględnienie wniosku uczestnika o wstrzymanie wykonania postanowienia na podstawie art. 388 § 1 k.p.c. wymaga jednak wykazania możliwości wyrządzenia stronie niepowetowanej szkody.

Wspomniano, że w myśl art. 388¹ § 2 k.p.c. wstrzymanie z mocy prawa wykonania postanowienia ustaje, jeżeli Prokurator Generalny, Rzecznik Praw Dziecka lub Rzecznik Praw Obywatelskich nie wniesie skargi kasacyjnej w terminie dwóch miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia. Niemniej według art. 519¹ § 2² k.p.c. wymienione podmioty mogą wnieść skargę kasacyjną w terminie czterech miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia. Względem Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw Dziecka lub Rzecznika Praw Obywatelskich ten czteromiesięczny termin znajduje zastosowanie także wówczas, gdy uczestniczyli oni w postępowaniu przed sądem drugiej instancji (por. postanowienie SN z 17.12.2020 r., I CSK 183/20, OSNC 2021/6/45, LEX nr 3105674). Wstrzymanie z mocy prawa wykonania postanowienia może więc ustać według art. 388¹ § 2 k.p.c. zanim upłynie termin do wniesienia skargi kasacyjnej przez Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw Dziecka lub Rzecznika Praw Obywatelskich na podstawie art. 519¹ § 2² k.p.c. Wniesienie zaś skargi kasacyjnej po tym, jak ustanie wstrzymanie z mocy prawa wykonania postanowienia nie spowoduje przedłużenia owego wstrzymania do czasu ukończenia postępowania kasacyjnego na podstawie art. 388¹ § 3 k.p.c. Wówczas Prokuratorowi Generalnemu, Rzecznikowi Praw Dziecka lub Rzecznikowi Praw Obywatelskich pozostaje wniosek o wstrzymanie wykonania postanowienia na podstawie art. 388 § 1 k.p.c., wymagający, jak wspomniano, wykazania możliwości wyrządzenia stronie niepowetowanej szkody. W takim wypadku wniosek o wstrzymanie wykonania postanowienia na podstawie art. 388 § 1 k.p.c. nie przysługuje natomiast uczestnikowi, skoro w art. 388² k.p.c. przewidziano możliwość wniesienia takiego wniosku przez uczestnika jedynie w razie niezgłoszenia żądania przewidzianego w art. 388¹ § 1 k.p.c.

Sytuacja przedstawia się odmiennie w razie cofnięcia przewidzianego w art. 388¹ § 1 k.p.c. żądania wstrzymania z mocy prawa wykonania postanowienia, przez podmiot, który je zgłosił, w terminie dwóch miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia, o ile inny uprawniony podmiot nie wniósł skargi kasacyjnej (art. 388¹ § 4 k.p.c.). Skuteczne cofnięcie żądania wstrzymania z mocy prawa wykonania postanowienia sprawia, że postanowienie staje się wykonalne (art. 388¹ § 5 k.p.c.). Wówczas wniosek o wstrzymanie wykonania postanowienia na podstawie art. 388 § 1 k.p.c. przysługuje także uczestnikowi, skoro żądanie skutecznie cofnięte w myśl art. 388¹ § 4 i 5 k.p.c. należy traktować tak jak niezgłoszone w myśl art. 388² k.p.c.

Wstrzymanie z mocy prawa na podstawie art. 388¹ § 1 k.p.c. wykonania prawomocnego postanowienia sądu drugiej instancji w przedmiocie odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką w sprawach prowadzonych na podstawie konwencji haskiej z 1980 r. dotyczyć może z istoty swej jedynie postanowień zarządzających niezwłoczne wydanie dziecka i nakazujących jego powrót, przyjmujących za podstawę art. 12 tej konwencji (w myśl art. 598⁵ § 2 k.p.c. w postanowieniu o odebraniu osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką w sprawie prowadzonej na podstawie konwencji haskiej z 1980 r. sąd nakazuje zobowiązanemu zapewnić powrót takiej osoby do państwa, w którym bezpośrednio przed naruszeniem prawa wynikającego z władzy rodzicielskiej lub opieki miała miejsce stałego pobytu, w terminie nieprzekraczającym dwóch tygodni od dnia uprawomocnienia się postanowienia). Natomiast w odniesieniu do prawomocnych postanowień sądu drugiej instancji w tym przedmiocie nieposiadających cechy wykonalności w rachubę wchodzi jedynie wstrzymanie ich skuteczności. Dotyczyć to może postanowień odmawiających zarządzenia wydania dziecka i nakazania jego powrotu, przyjmujących za podstawę art. 12, art. 13, lub art. 20 konwencji haskiej z 1980 r. Niemniej podstawę prawną wstrzymania skuteczności stanowi art. 388 § 1 i 4 k.p.c.

W przypadku prawomocnego postanowienia sądu drugiej instancji oddalającego apelację od postanowienia sądu pierwszej instancji zarządzającego niezwłoczne wydanie dziecka i nakazującego jego powrót, przyjmującego za podstawę art. 12 konwencji haskiej z 1980 r., wstrzymanie z mocy prawa na podstawie art. 388¹ § 1 k.p.c. wykonania musi dotyczyć jednocześnie postanowień sądów obu instancji.

Sąd drugiej instancji może wstrzymać z mocy prawa na podstawie art. 388¹ § 1 k.p.c. wykonanie prawomocnego postanowienia sądu drugiej instancji podlegającego zaskarżeniu skargą kasacyjną tylko na wniosek, a nie z urzędu, podobnie jak w przypadku wstrzymania wykonania na podstawie art. 388 § 1 k.p.c. (por. T. Wiśniewski, Komentarz do art. 388 k.p.c. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. H. Dolecki, T. Wiśniewski, LEX).

W myśl art. 598⁵ § 4 k.p.c. postanowienie o odebraniu osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką w sprawie prowadzonej na podstawie konwencji haskiej z 1980 r., nakazujące zobowiązanemu zapewnić powrót takiej osoby do państwa, w którym bezpośrednio przed naruszeniem prawa wynikającego z władzy rodzicielskiej lub opieki miała miejsce stałego pobytu, w terminie nieprzekraczającym dwóch tygodni od dnia uprawomocnienia się postanowienia, staje się skuteczne i wykonalne po uprawomocnieniu się, z zastrzeżeniem art. 388¹ k.p.c. (wstrzymanie z mocy prawa wykonania postanowienia sądu drugiej instancji na żądanie Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw Dziecka lub Rzecznika Praw Obywatelskich) i art. 388³ k.p.c. (wniesienie skargi nadzwyczajnej przez Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw Dziecka lub Rzecznika Praw Obywatelskich), o czym sąd poucza strony postępowania.

Według art. 598⁵ § 5 k.p.c. w sprawie prowadzonej na podstawie konwencji haskiej z 1980 r. przepisu art. 577 k.p.c. nie stosuje się, co oznacza, że sąd opiekuńczy nie może zmienić swego prawomocnego postanowienia, nawet jeżeli okazuje się, że wymaga tego dobro osoby, której postępowanie dotyczy.

Na podstawie art. 598^5a k.p.c. o uzyskaniu wykonalności postanowienia w przedmiocie odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką, sąd drugiej instancji (Sąd Apelacyjny w Warszawie) zawiadamia uczestników postępowania, prokuratora oraz sąd okręgowy, który wydał orzeczenie w sprawie w pierwszej instancji (por. art. 569¹ k.p.c.), a ponadto Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw Dziecka lub Rzecznika Praw Obywatelskich.

Zgłoszenie wniosku o wstrzymanie z mocy prawa na podstawie art. 388¹ § 1 k.p.c. wykonania prawomocnego postanowienia sądu drugiej instancji w przedmiocie odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką w sprawach prowadzonych na podstawie konwencji haskiej z 1980 r. zależy od uznania Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw Dziecka lub Rzecznika Praw Obywatelskich.

Podobnie jak w przypadku wniesienia skargi kasacyjnej w tego rodzaju sprawach, podmioty te są wyłącznie uprawnione do zgłoszenia wniosku o wstrzymanie z mocy prawa wykonania postanowienia, a uprawnienie takie nie przysługuje stronom postępowania.

Jedynie w razie niezgłoszenia przez Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw Dziecka lub Rzecznika Praw Obywatelskich żądania przewidzianego w art. 388¹ § 1 k.p.c. uczestnik nabywa uprawnienie do złożenia wniosku o wstrzymanie wykonania postanowienia, tyle że na podstawie art. 388 § 1 k.p.c. (art. 388² k.p.c.).

Uwzględnienie takiego wniosku uczestnika wymaga jednak, jak wspomniano, wykazania możliwości wyrządzenia niepowetowanej szkody.

Wniosek przyjmujący za podstawę art. 388¹ § 1 k.p.c., niepochodzący od Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw Dziecka lub Rzecznika Praw Obywatelskich podlega oddaleniu ze względu na brak legitymacji, chyba że zachodzą podstawy do zakwalifikowania go jako wniosku uczestnika o wstrzymanie wykonania postanowienia na podstawie art. 388 § 1 k.p.c.

Wówczas jednak należy ustalić nie tylko to, czy w ustawowym terminie dwóch tygodni Prokurator Generalny, Rzecznik Praw Dziecka lub Rzecznik Praw Obywatelskich nie zgłosili żądania przewidzianego w art. 388¹ § 1 k.p.c., ale także to, czy nie upłynął czteromiesięczny termin do wniesienia skargi kasacyjnej przez te podmioty.

Wniosek uczestnika o wstrzymanie wykonania postanowienia kwalifikujący się z art. 388 § 1 k.p.c., zgłoszony przed upływem dwutygodniowego terminu do zgłoszenia żądania przewidzianego w art. 388¹ § 1 k.p.c. przez Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw Dziecka lub Rzecznika Praw Obywatelskich podlega oddaleniu jako przedwczesny.

Z kolei oddaleniu jako spóźniony podlegać będzie tego rodzaju wniosek uczestnika zgłoszony po upływie terminu do wniesienia skargi kasacyjnej przez Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw Dziecka lub Rzecznika Praw Obywatelskich, w razie gdy skarga taka przez żaden z tych podmiotów nie zostanie wniesiona.