Grzegorczyk Tomasz, Wstrzymanie wykonania kary lub zarządzenie przerwy w jej wykonaniu z uwagi na szczególne powody przemawiające za ułaskawieniem

Wstrzymanie wykonania kary lub zarządzenie przerwy w jej wykonaniu z uwagi na szczególne powody przemawiające za ułaskawieniem.

Prawomocne zakończenie sądowego postępowania karnego nie oznacza, że do kwestii wynikających z tego postępowania, nie będzie można już nigdy powrócić. Przykładem tego są nadzwyczajne środki zaskarżenia oraz postępowania z Działu XII kodeksu postępowania karnego (art. 549-577 k.p.k.). Oczywiście są to wyjątkowe sytuacje uzasadnione określoną prawną koniecznością, taką jak: konsekwencja korekty orzeczenia dokonanej w trybie nadzwyczajnych środków zaskarżenia, która może uzasadniać potrzebę innych rozstrzygnięć, których wspomniana korekta nie obejmuje (tj. odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne skazanie - zob. Rozdział 58 kodeksu postępowania karnego); poza tym mogą to być względy humanitarne (tj. postępowanie ułaskawieniowe - zob. Rozdział 59 kodeksu postępowania karnego oraz postępowanie w sprawie orzekania kary łącznej - zob. Rozdział 60 kodeksu postępowania karnego); ponadto może też to wynikać z tzw. konstrukcji prawno-materialnej orzeczenia sądu, jeżeli zakłada możliwość powrotu do postępowania z uwagi na wymogi prawa karnego materialnego (tj. podjęcie postępowania warunkowo umorzonego - zob. Rozdział 57 kodeksu postępowania karnego). Jednakże nie chodzi tutaj o kontrolę prawomocnego orzeczenia oraz jego modyfikację - tak jak przy środkach nadzwyczajnych - chodzi jedynie o rozstrzygnięcie kwestii dodatkowych i to bez wnikania w merytoryczne aspekty tych orzeczeń; kwestii, które wymagają określonego procedowania z uwagi na inne przepisy. Zob. T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie karne, wyd. 8, Warszawa 2011, s. 996-997.

Prawo łaski jest instytucją tak starą jak samo prawo i państwo. Tradycyjnie przysługuje głowie państwa - dawniej władcy (królowi) - aktualnie zaś urzędowi, który współcześnie pełni tą funkcję (tzn. funkcję głowy państwa). W Polsce jest to Prezydent RP (zob. art. 139 Konstytucji RP). Najogólniej mówiąc prawo łaski polega na darowaniu lub łagodzeniu kar i innych publiczno-prawnych skutków skazania; nie obejmuje natomiast skutków cywilnych zawartych w wyroku karnym, bowiem to naruszałoby już prawa nabyte osób trzecich. W kodeksie postępowania karnego (art. 560-568 k.p.k.) uregulowano jedynie procedurę ułaskawieniową przed samym podjęciem decyzji w przedmiocie łaski.

Przewidziano tutaj dwa rodzaje postępowań:

1) postępowanie ułaskawieniowe na podstawie prośby o łaskę; oraz

2) postępowanie ułaskawieniowe z urzędu.

Uzasadnieniem obowiązywania tej instytucji prawa jest po pierwsze tradycja oraz po wtóre względy „humanitarno-korekcyjne”, ale w swym założeniu wykorzystywane jedynie wyjątkowo, chociażby z uwagi na przekroczenie granic wynikających z zasady trójpodziału władz. Poza tym oczywistym jest, że stosowanie prawa łaski winno odpowiadać społecznym oczekiwaniom - tzn. nie może być sprzeczne z tzw. społecznym poczuciem sprawiedliwości (co w tak jednolitym państwie jak Polska, nie jest trudne do ustalenia). Niestety w naszym kraju ta wyjątkowa instytucja prawa jest nadużywana w praktyce. Por. T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie karne, wyd. 8, Warszawa 2011, s. 1020-1023; T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, wyd. 5, Warszawa 2008, s. 1183-1193.

Zasadą jest, że złożenie prośby o ułaskawienie lub procedowanie w tej kwestii z urzędu nie wstrzymuje wykonania prawomocnego orzeczenia.

Zobacz:

Prośba o łaskę (ułaskawienie).

Ułaskawienie z urzędu z inicjatywy Prokuratora Generalnego.

Ułaskawienie z urzędu na polecenie Prezydenta RP.

Działając na podstawie art. 568 k.p.k. - tj. uznając, że szczególnie ważne powody przemawiają za ułaskawieniem, zwłaszcza gdy uzasadnia to krótki okres pozostałej do odbycia kary, organy uprawnione - czyli każdy sąd wydający opinię oraz Prokurator Generalny - mogą wstrzymać wykonanie kary lub zarządzić przerwę w jej wykonaniu do czasu ukończenia postępowania o ułaskawienie. Zob. T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie karne, wyd. 8, Warszawa 2011, s. 1023.

Jak się słusznie wskazuje w literaturze, szczególnie ważne powody przemawiają za ułaskawieniem (poza - jak stanowi przepis art. 568 k.p.k. - „zwłaszcza, gdy uzasadnia to krótki okres pozostałej do odbycia kary”) będą to sytuacje wyjątkowe, które wskazują, że na tle wysokiego prawdopodobieństwa udzielenia łaski przez Prezydenta RP, dalsze wykonanie kary będzie zbędne (po części statuują to przepisy § 355 ust. 2 regulaminu prokuratorskiego oraz § 266 ust. 2 regulaminu prokuratury wojskowej). Zob. S. Steinborn, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Lex 2014.