Bełczącki Robert Marek, Wstrzymanie wykonalności albo skuteczności orzeczenia sądu drugiej instancji

Wstrzymanie wykonalności albo skuteczności orzeczenia sądu drugiej instancji

Skarga kasacyjna przysługuje od orzeczenia prawomocnego, a więc takiego, które stanowi tytuł egzekucyjny (por. art. 777 § 1 pkt 1 k.p.c.), a po nadaniu mu klauzuli wykonalności - tytuł wykonawczy będący podstawą egzekucji (por. art. 776 k.p.c.). Wykonalność dotyczy jednak tylko tych orzeczeń, które mogą podlegać wykonaniu w drodze egzekucji. W przypadku orzeczeń nieposiadających tej cechy (chodzi tutaj przede wszystkim o wyroki uwzględniające powództwa o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa albo powództwa o ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa) w rachubę wchodzi tylko ich skuteczność.

Ze względu na możliwość uchylenia prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji - skutecznego albo także wykonalnego - na skutek uwzględnienia skargi kasacyjnej w art. 388 k.p.c. przewidziano możliwość wstrzymania wykonalności (§ 1) albo skuteczności (§ 4) takiego orzeczenia.

Wstrzymanie wykonalności albo skuteczności dotyczy przede wszystkim wyroków sądu drugiej instancji, których wynikiem jest uwzględnienie powództwa (wyrok zmieniający wyrok sądu pierwszej instancji przez uwzględnienie powództwa; wyrok oddalający apelację od wyroku sądu pierwszej instancji uwzględniającego powództwo - w tym przypadku ustawa operuje pojęciem wstrzymania wykonalności albo skuteczności „także wyroku sądu pierwszej instancji”, od którego apelacja została oddalona, co prowadzi do wniosku, że wstrzymanie wykonalności albo skuteczności dotyczyć musi jednocześnie wyroków sądów obu instancji). Wstrzymanie wykonalności albo skuteczności dotyczyć może także wyroków sądu drugiej instancji, których skutkiem jest oddalenie powództwa, oraz postanowień sądu drugiej instancji w przedmiocie odrzucenia pozwu albo umorzenia postępowania, ale tylko w części zasądzającej koszty procesu.

Z dniem 7 listopada 2019 r. sąd drugiej instancji może wstrzymać wykonalność albo skuteczność orzeczenia podlegającego zaskarżeniu skargą kasacyjną tylko na wniosek strony, a nie z urzędu, nawet jeśli dostrzeże okoliczności wskazujące na możliwość wyrządzenia stronie niepowetowanej szkody wynikłej z wykonania albo skuteczności orzeczenia. Konkluzję tę usprawiedliwia obecna treść art. 388 § 1 k.p.c., który przewiduje, że sąd drugiej instancji może wstrzymać wykonanie (skuteczność - § 4) swego orzeczenia „na wniosek strony”. Poprzednie sformułowanie tego przepisu, nie zawierające takiego zastrzeżenia, pozwalało na przyjęcie, że postanowienie w przedmiocie wstrzymania wykonalności albo skuteczności orzeczenia mogło być wydane przez sąd drugiej instancji także z urzędu (por. T. Wiśniewski, Komentarz do art. 388 k.p.c.; w: red. H. Dolecki, T. Wiśniewski, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, LEX).

W każdym razie do czasu upływu terminu do wniesienia skargi kasacyjnej wstrzymuje się z urzędu sprzedaż nieruchomości (art. 388 § 3 k.p.c.). W związku z tym jednak wydawanie odrębnego postanowienia nie jest wymagane.

W postępowaniu nieprocesowym z dniem 24 czerwca 2022 r. w sprawach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką, prowadzonych na podstawie Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzonej w Hadze dnia 25 października 1980 r. (Dz. U. z 1995 r. poz. 528 oraz z 1999 r. poz. 1085) wykonanie postanowienia sądu drugiej instancji w przedmiocie odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką wstrzymuje się z mocy prawa na podstawie art. 388¹ § 1 k.p.c. na żądanie Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw Dziecka lub Rzecznika Praw Obywatelskich zgłoszone Sądowi Apelacyjnemu w Warszawie w terminie nieprzekraczającym dwóch tygodni od dnia uprawomocnienia się postanowienia. Sąd ten jest wyłącznym sądem drugiej instancji w sprawach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką prowadzonych na podstawie tej Konwencji. Wstrzymanie wykonania z mocy prawa nie wymaga zaś wykazywania możliwości wyrządzenia stronie niepowetowanej szkody. Wstrzymanie wykonania postanowienia ustaje, jeżeli Prokurator Generalny, Rzecznik Praw Dziecka lub Rzecznik Praw Obywatelskich nie wniesie skargi kasacyjnej w terminie dwóch miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia (art. 388¹ § 2 k.p.c.), natomiast w razie jej wniesienia w tym terminie przez jeden z tych podmiotów, wstrzymanie wykonania postanowienia przedłuża się z mocy prawa do czasu ukończenia postępowania kasacyjnego (art. 388¹ § 3 k.p.c.). Z kolei niezgłoszenie żądania przewidzianego w art. 388¹ § 1 k.p.c. nie wyłącza możliwości wstrzymania wykonania postanowienia na wniosek strony złożony na podstawie art. 388 § 1 k.p.c. (art. 388² § 3 k.p.c.)

W myśl art. 388 § 1 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym z dniem 7 listopada 2019 r. możliwość wstrzymania wykonalności albo skuteczności orzeczenia sądu drugiej instancji podlegającego zaskarżeniu skargą kasacyjną otwiera się już z chwilą wydania takiego orzeczenia, a nie dopiero z chwilą wniesienia skargi kasacyjnej. Wniosek o wstrzymanie wykonalności albo skuteczności zgłoszony przed wniesieniem skargi kasacyjnej nie podlega więc oddaleniu jako przedwczesny, chyba że złożony został zanim orzeczenie sądu drugiej instancji podlegające zaskarżeniu skargą kasacyjną zostało wydane. Z kolei oddaleniu jako spóźniony podlegać będzie wniosek zgłoszony po upływie terminu do wniesienia skargi kasacyjnej przez stronę składającą wniosek w razie gdy skarga taka przez tę stronę nie zostanie wniesiona. Natomiast w każdym razie wniosek podlegać będzie oddaleniu, jeśli dotyczyć będzie orzeczenia sądu drugiej instancji, którego zaskarżenie skargą kasacyjną nie jest dopuszczalne.

W praktyce najczęściej wniosek o wstrzymanie wykonalności albo skuteczności orzeczenia sądu drugiej instancji zamieszczany jest w skardze kasacyjnej zaskarżającej to orzeczenie. Niemniej zwlekanie ze zgłoszeniem takiego wniosku nie leży w interesie skarżącego, zwłaszcza w przypadku orzeczenia podlegającego wykonaniu w drodze egzekucji.

We wniosku strona powinna powołać okoliczności usprawiedliwiające twierdzenie, że wskutek wykonania albo skuteczności orzeczenia podlegającego zaskarżeniu skargą kasacyjną może zostać wyrządzona stronie niepowetowana szkoda, co w myśl art. 388 § 1 k.p.c. stanowi podstawę uwzględnienia wniosku.

Pod pojęciem niepowetowanej szkody w rozumieniu tego przepisu należy rozumieć szkodę, która w razie uwzględnienia skargi kasacyjnej nie będzie mogła być naprawiona przez zwrot spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia lub przez przywrócenie stanu poprzedniego (por. art. 415 w zw. z art. 398¹⁵, 398¹⁶ i 398¹⁹ k.p.c.).

Wniosek o wstrzymanie wykonalności albo skuteczności orzeczenia sądu drugiej instancji nie podlega opłacie sądowej.