Niewiadomski Zygmunt, Wstąpienie na prawach strony organizacji ekologicznej do postępowania z udziałem społeczeństwa

Wstąpienie na prawach strony organizacji ekologicznej do postępowania z udziałem społeczeństwa

Zgodnie z art. 44 ust. 1 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227 z późn. zm.) - dalej u.o.i.ś. organizacje ekologiczne mogą uczestniczyć na prawach strony w postępowaniach wymagających udziału społeczeństwa, czego następstwem jest fakt, że przysługują im niemal analogiczne prawa jak stronom postępowania. Organizacja ekologiczna nie występuje w postępowaniu, do którego wstąpiła na prawach strony, we własnym interesie, może zatem podejmować tylko „czynności procesowe, ale nie może dysponować prawami o charakterze materialnym, które są przedmiotem postępowania w sprawie innej osoby. Z tego też względu nie może skutecznie zabiegać o zawieszenie postępowania na podstawie art. 98 § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r., poz. 267 z późn. zm.) - dalej k.p.a., ani o umorzenie postępowania na mocy art. 105 § 2 k.p.a. Nie może też powodować rozporządzenia prawami strony lub zabiegającej o taki status na podstawie art. 145 § 1 pkt 4 k.p.a., bez pogwałcenia zasady dyspozycyjności” (J. Borkowski, Glosa do wyroku NSA z dnia 23 listopada 1999 r., II SA/Kr 1191/99, OSP 2000, z. 7–8, poz. 112). Zważywszy, iż organizacja ekologiczna w postępowaniu, do którego wstąpiła, działa na rzecz interesu ogólnego; uprawnienie to stanowi jeden z elementów partycypacji społecznej w procedurach środowiskowych.

Ustawodawca wskazuje przesłanki, których łączne spełnienie uprawnia organizację społeczną do wstąpienia do postępowania z udziałem społeczeństwa na prawach strony. Po pierwsze, organizacja społeczna winna być tzw. organizacją ekologiczną w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt. 10 u.o.i.ś., a ponadto posiadać ten status, co najmniej 12 miesięcy przed wszczęciem postępowania, do którego zgłasza akces. Po wtóre, postępowanie winno się toczyć oraz należeć do kategorii tzw. postępowań wymagających udziału społeczeństwa. Organizacja społeczna może wstąpić do postępowania z udziałem społeczeństwa na prawach strony na swój wniosek. Jednakże, jak wynika z orzecznictwa nie jest trafne stanowisko, według którego organizacja ekologiczna powinna być dopuszczona do udziału w postępowaniu na podstawie art. 44 ust. 1 ustawy z 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko także wtedy, gdy organ administracji wydaje decyzję stwierdzającą brak potrzeby przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko. Pogląd ten jest sprzeczny z jednoznacznym brzmieniem przepisu art. 44 ust. 1, który ogranicza jego zastosowanie do postępowań wymagających udziału społeczeństwa, zaś zgodnie z art. 79 ust. 1 ustawy, postępowanie w sprawie wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach wymaga udziału społeczeństwa tylko wtedy, gdy w jego ramach przeprowadza się ocenę oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko. (vide teza Wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 27 kwietnia 2016 r., II OSK 2037/14, LEX nr 2081370).

Nowelizacja ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko z 13 lipca 2023 r., która weszła w życie 16 października 2023 r. wprowadza do systemu odrębną kategorii inwestycji, inwestycję strategiczną. Prawodawca przewiduje dla tego rodzaju inwestycji daleko idące uproszczenia proceduralne w zakresie ustalania środowiskowych uwarunkowań ich realizacji. Ustawa wyłącza obowiązek uzyskania dla inwestycji strategicznych decyzji środowiskowej, zastępując ją uzgodnieniem warunków realizacji inwestycji strategicznej wydawanym w formie postanowienia GDOŚ, w oparciu o treść art. 103c ust. 7 uoiś. Ustalenie uwarunkowań realizacji inwestycji strategicznych następuje w oparciu o dodane przepisy Działu Va ustawy środowiskowej. Przypisy Działu Va regulują m.in. odrębnie udział społeczny w procesie ustalania uwarunkowań środowiskowych inwestycji strategicznej.

Organizacje ekologiczne mogą żądać dopuszczenia do uczestnictwa na prawa strony na podstawie art. 44 ust. 1 u.o.i.ś. wyłącznie w postępowaniach administracyjnych wymagających udziału społeczeństwa. Z brzmienia regulacji, zawartych w art. 44 ust. 1 i 2 ustawy z 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko wynika szczególny tryb, w jakim mogą uczestniczyć organizacje ekologiczne w sprawach dotyczących ochrony środowiska i to, że jednym z warunków, od spełnienia których uzależnione jest ich zastosowanie, jest to, by w określonym postępowaniu był wymagany udział społeczeństwa. Wymóg udziału społeczeństwa w danym postępowaniu musi wynikać z konkretnego przepisu prawa. Brak tego typu rozwiązania jest równoznaczny z uznaniem danej kategorii spraw za niewymagającą udziału społeczeństwa. Warunki udziału organizacji ekologicznej w sprawach dotyczących ochrony środowiska. (vide teza Wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 13 stycznia 2016 r., II OSK 1131/14, LEX nr 2033961).

Zważywszy na wyłączenie stosowania w tych postępowaniach art. 31 § 4 k.p.a., organ administracyjny właściwy w sprawie nie ma obowiązku informowania organizacji ekologicznych o toczących się postępowaniach. W innych postępowaniach niż te, które wymagają udziału społeczeństwa, organizacje ekologiczne będą mogły ubiegać się o przystąpienie na prawach strony do postępowania, powołując się na art. 31 k.p.a. (por. wyrok WSA we Wrocławiu z dnia 27 maja 2010 r., II SA/Wr 89/10, LEX nr 674622, teza 2; W. Federczyk, Organizacja ekologiczna jako uczestnik postępowania administracyjnego w zakresie ochrony środowiska, Kwartalnik Prawa Publicznego 2008, nr 3–4, s. 71, teza 2).

Organizacja ekologiczna w celu skorzystania z praw uczestniczenia w postępowaniu na prawach strony winna złożyć wniosek do organu administracji właściwego w sprawie zawierający żądanie dopuszczenia do postępowania.

Dzień wniesienia podania do organu administracji publicznej, zawierającego żądanie organizacji ekologicznej dopuszczenia do postępowania administracyjnego, jest dniem wszczęcia postępowania administracyjnego w tej sprawie.