Dauter Bogusław, Wpisanie zastrzeżenia do protokołu

Wpisanie zastrzeżenia do protokołu

Strona może zwrócić uwagę sądu na uchybienia przepisom postępowania sądowoadministracyjnego, wnosząc o wpisanie zastrzeżenia do protokołu. Procesowa instytucja zastrzeżeń ma na celu z jednej strony umożliwić stronie wypowiedzenie się na temat uchybień proceduralnych popełnionych przez sąd w toku postępowania jeszcze przed wydaniem wyroku, z drugiej zaś dać możliwość sądowi ich wyeliminowania oraz uwzględnienia zastrzeżeń przy wyrokowaniu. Omawiana instytucja skierowana jest przede wszystkim do stron występujących w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji. Brak zastrzeżeń w przewidzianym ustawą terminie uniemożliwia bowiem stronie w późniejszym postępowaniu odwoławczym na powoływanie się na te uchybienia, które zastrzeżeniami objęte nie zostały.

Z dniem 31 maja 2019 r. wraz z wejściem w życie art. 4 ustawy z dnia 10 stycznia 2014 r. o zmianie ustawy o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2014 r. poz. 183 ze zm.), a także ustawy z dnia 12 kwietnia 2019 r. o zmianie ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 934), które wprowadzają informatyzację postępowania sądowoadministracyjnego, strona może złożyć wniosek o wpisanie zastrzeżenia do protokołu w formie dokumentu elektronicznego.

Strony mogą zwrócić uwagę sądu na uchybienia przepisom postępowania, wnosząc o wpisanie zastrzeżenia do protokołu. Są to uchybienia procesowe, jakich sąd dopuścił się w toku postępowania sądowoadministracyjnego (nie dotyczą przepisów postępowania administracyjnego). Uchybienia mogą dotyczyć zarówno samej rozprawy, jak i czynności ją poprzedzających, np. wyznaczenia rozprawy w terminie uniemożliwiającym osobiste stawiennictwo strony (por. art. 91 § 1 p.p.s.a.), niedoręczenia odpisów załączników do pisma procesowego strony przeciwnej (por. art. 47 p.p.s.a.), wyznaczenia rozprawy w terminie uniemożliwiającym przygotowanie się do niej (por. art. 91 § 2 p.p.s.a.). Zastrzeżenia mogą być zgłaszane do czasu zamknięcia rozprawy. Jeżeli strony nie były obecne na posiedzeniu, mogą one zgłosić zastrzeżenia na następnym posiedzeniu, ale tylko wtedy, gdy rozprawa uległa odroczeniu (por. B. Dauter, Metodyka pracy sędziego sądu administracyjnego, Warszawa 2011, s. 366).

Uchybienia postępowania to również uchybienia popełnione przez strony postępowania, bowiem jeżeli sąd nie zauważa wady czynności procesowych podejmowanych przez strony, wówczas swoim nieprawidłowym postępowaniem sanuje je w ten sposób, że powyższe uchybienia stają się jego błędami (por. W. Piątek, Zastrzeżenia stron do protokołu posiedzenia (art. 105 p.p.s.a.), ZNSA 2011, nr 4, s. 42).

Celem art. 105 p.p.s.a. jest zachowanie lojalności stron postępowania względem sądu, pobudzanie inicjatywy procesowej stron, przeciwdziałanie przewlekaniu postępowania oraz umożliwienie sądowi weryfikacji zajętego w określonej sprawie stanowiska jeszcze na etapie toczącego się postępowania w ramach tej samej instancji (por. W. Piątek, Zastrzeżenia..., op. cit., s. 41).

Treść zastrzeżenia strony występującej bez profesjonalnego pełnomocnika może ograniczyć się jedynie do opisu uchybienia bez wskazania podstawy prawnej. Z kolei na profesjonalnym pełnomocniku procesowym spoczywa obowiązek wskazania konkretnej normy prawnej, której uchybił sąd (por. E. Obara, Zastrzeżenia wnoszone do protokołu posiedzenia, Przegląd Sądowy 2008, nr 1, s. 48; W. Piątek, Zastrzeżenia..., op. cit., s. 47; H. Knysiak-Molczyk [w:] T. Woś (red.), H. Knysiak-Molczyk, M. Romańska, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Warszawa 2011, s. 514–515; B. Dauter, op. cit., s 366). Odmiennie uważa B. Bladowski, który nie uzależnia pozycji strony od tego, czy występuje przed sądem sama, czy jest reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika (por. B. Bladowski, Zastrzeżenia stron wnoszone do protokołu rozprawy, Nowe Prawo 1981, nr 3, poz. 62).

Brak zgłoszenia zastrzeżenia czyni bezskutecznym późniejsze powoływanie się na naruszenie przepisów postępowania, chyba że chodzi o przepisy postępowania, których naruszenie sąd powinien wziąć pod rozwagę z urzędu (por. art. 183 § 2 p.p.s.a.) albo gdy strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła zastrzeżeń bez swojej winy. W tym wypadku, zarzut dotyczący treści protokołu nie może być uznany za usprawiedliwioną podstawę skargi kasacyjnej (por. J.P. Tarno, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Warszawa 2012, s. 290).

Przykładowo, sąd powinien ustosunkować się do wniosku skarżącego o przeprowadzenie dowodu zawartego w skardze - poprzez wydanie na rozprawie stosownego postanowienia. Jeśli sąd takiego postanowienia nie wydał, stosownie do art. 105 p.p.s.a. pełnomocnik powinien - przed zamknięciem rozprawy - zwrócić uwagę sądu na powyższe uchybienie, wnosząc o wpisanie zastrzeżenia do protokołu. Jeśli tego nie uczyni, stronie nie przysługuje prawo powoływania się na to uchybienie w dalszym toku postępowania (por. wyrok NSA z dnia 11 stycznia 2007 r., II FSK 129/06).

Brak winy strony ma miejsce, np. w razie nieobecności jej spowodowanej siłą wyższą lub gdy strona występuje w sprawie samodzielnie (bez profesjonalnego pełnomocnika) i jest nieporadna (por. H. Knysiak-Molczyk, op. cit., s. 515).

Przyjąć należy, że art. 105 p.p.s.a. ma także odpowiednie zastosowanie w postępowaniu przed NSA, bowiem istota zastrzeżeń polega na zwróceniu uwagi sądu na określone uchybienia przepisom postępowania, niezależnie od tego, czy dotyczy to sądu pierwszej instancji, czy sądu odwoławczego. W tym pierwszym przypadku zastrzeżenia mają jeszcze ten walor, że stwierdzone w nich uchybienia mogą być kwestionowane w dalszym toku postępowania, jakkolwiek nie można wykluczyć, że również zastrzeżenia złożone w postępowaniu przed NSA, mogą być przedmiotem badania w postępowaniu o wznowienie postępowania lub o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Odmiennego zdania jest W Piątek, który uważa, że strona, zgłaszając zastrzeżenie do protokołu posiedzenia przed NSA, nie miałaby możliwości powoływania się na określone uchybienie w dalszym toku postępowania, zatem art. 105 p.p.s.a. nie znajduje odpowiedniego zastosowania w postępowaniu przed tym sądem (por. W. Piątek, Zastrzeżenia..., op. cit., s. 49).

Z dniem 31 maja 2019 r. strona może złożyć wniosek o wpisanie zastrzeżenia do protokołu w formie dokumentu elektronicznego do elektronicznej skrzynki podawczej sądu. Opisany warunek nie zostanie spełniony w przypadku wysłania takiego wniosku do sądu na jego adres elektroniczny (adres e-mail). Wniosek taki, oprócz wymogów formalnych pisma w postaci papierowej, musi zawierać adres elektroniczny oraz zostać podpisany przez stronę albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym. Jeżeli wniosek o wpisanie zastrzeżenia do protokołu jest pierwszym pismem procesowym strony, należy podać numer odpowiedniego identyfikatora, tj. numer PESEL - w przypadku osób fizycznych, a w przypadku osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej - numer KRS, REGON lub NIP. Datą wniesienia takiego wniosku jest określona w urzędowym poświadczeniu odbioru data wprowadzenia pisma do systemu teleinformatycznego sądu (art. 83 § 5 p.p.s.a.) (szerzej zob. procedura: Wniesienie pisma procesowego za pomocą środków komunikacji elektronicznej).

Zastrzeżenie powinno być wpisane do protokołu bez względu na to, w jakiej formie zostało zgłoszone - ustnej czy pisemnej. Wpisanie zastrzeżenia do protokołu nadaje mu określoną moc procesową, z uwagi na charakter protokołu jako dokumentu urzędowego. Strona może się powoływać tylko na zastrzeżenia wpisane do protokołu. Jeżeli - jej zdaniem - takie zastrzeżenia do protokołu złożyła, mimo że nie znajdują one odzwierciedlenia w protokole, to jeżeli nie żądała sprostowania protokołu w formie procesowej, nie może skutecznie powoływać się na stwierdzone uchybienie w dalszym toku postępowania (por. B. Dauter, op. cit., s 366–367).

Jeżeli natomiast z niewiadomych powodów sąd odmówił wpisania zgłoszonego przez stronę zastrzeżenia do protokołu posiedzenia, wówczas niezbędną czynnością procesową, którą powinna podjąć strona, jest zgłoszenie zastrzeżenia w formie pisma procesowego. Wówczas w aktach sprawy pozostanie ślad podjętej przez stronę próby zgłoszenia zastrzeżenia, dzięki któremu strona nie utraci prawa powoływania się na to uchybienie na dalszym etapie postępowania przed NSA (por. W. Piątek, Zastrzeżenia..., op. cit., s. 50).