Izydorczyk Jacek, Wniosek organu polskiego o wydanie osoby przez państwo obce (wniosek o ekstradycję)

Wniosek organu polskiego o wydanie osoby przez państwo obce (wniosek o ekstradycję)

Ekstradycja jest bardzo starą instytucją prawną. Należy przy tym przypomnieć, że terminem prawnym istniejącym od dawna w prawie polskim jest „wydanie”, a nie „ekstradycja”. Dopiero Konstytucja RP z 1997 r. wprowadziła to określenie do języka prawnego (był to dotychczas jedynie termin języka prawniczego). Następnie w naszym prawie (tj. w kodeksie postępowania karnego) pojawiły się terminy „dostarczenie” (w związku z przyjęciem Statutu Rzymskiego Międzynarodowego Trybunału Karnego z 1998 r.) oraz „przekazanie” (po implementacji decyzji ramowej dotyczącej Europejskiego Nakazu Aresztowania z 2002 r.). Ekstradycja („wydanie”) polega na wydaniu osoby przez państwo na obszarze, którego osoba taka się znajduje, państwu obcemu w celu postawienia jej przed sądem lub w celu odbycia przez nią kary. Z kolei „dostarczenie” jest wydaniem osoby do (pod jurysdykcję) Międzynarodowego Trybunału Karnego, zaś przekazanie jest wydaniem osoby do innego kraju UE (zamiast tradycyjnej ekstradycji). Jednakże wszystkie te instytucje, bez względu na swe nazwy prawne (ustawowe), są wydaniem - różnią się jedynie tym gdzie (tzn. komu) daną osobę się wydaje oraz trybem samego wydawania.

Jeżeli chodzi o wydanie właściwe (tradycyjne), a więc ekstradycję, to Polska jest stroną umów międzynarodowych dotyczących wydawania osób, w tym traktatów dwustronnych ekstradycyjnych. Jednym z ważniejszych aktów jest Europejska Konwencja o Ekstradycji z 1957 r. wraz z protokołami dodatkowymi z lat 1975 i 1978 (Dz. U. z 1994 r. Nr 70, poz. 308–310). Prawo krajowe, tj. kodeks postępowania karnego, reguluje tzw. ekstradycję bierną (Rozdział 65 „Wydanie oraz przewóz osób ściganych albo skazanych lub wydanie przedmiotów na wniosek państw obcych”) oraz tzw. ekstradycję czynną (Rozdział 64 „Wystąpienie o wydanie lub przewóz osób ściganych lub skazanych przebywających za granicą oraz o wydanie przedmiotów”) - gdy to Polska występuje z wnioskiem ekstradycyjnym. Natomiast całkiem inną instytucją prawną niż ekstradycja jest tzw. deportacja - która nie jest instrumentem prawa międzynarodowego, lecz prawa administracyjnego. Trzeba przy tym pamiętać, że prawo deportacji należy do uprawnień władczych państwa jako podmiotu prawa międzynarodowego co oznacza, że państwo (jego władze) jest wolne co do decyzji o tolerowaniu określonych cudzoziemców na swoim terytorium (choć są pewne ograniczenia z uwagi na powody humanitarne). Zob. J. Izydorczyk [w:] M. Królikowski, P. Wiliński, J. Izydorczyk, Podstawy prawa karnego międzynarodowego, Warszawa 2008, s. 363-394; J. Izydorczyk, Współpraca międzynarodowa w sprawach karnych, Edukacja Prawnicza 2009, nr 2 (104), s. 24–27; T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego oraz ustawa o świadku koronnym. Komentarz, Warszawa 2008, s. 1206–1351.

Wskazano powyżej, że gdy Polska występuje z wnioskiem ekstradycyjnym - mówimy o tzw. ekstradycji czynnej. Na podstawie przepisu art. 593 k.p.k. wniosek ekstradycyjny czynny może dotyczyć:

1) wydania przez państwo obce osoby, przeciwko której wszczęto postępowanie karne; lub o wydanie osoby w celu przeprowadzenia postępowania sądowego; lub też wykonania wobec osoby orzeczonej kary pozbawienia wolności;

2) zgody państwa obcego (innego niż wydające) na przewóz osoby ściganej lub skazanej przez terytorium tego państwa; oraz

3) o wydanie z terytorium państwa obcego dowodów rzeczowych lub przedmiotów uzyskanych przez sprawcę (który ma być wydany) w wyniku przestępstwa.

Należy przy tym pamiętać, że Polskę obowiązuje Europejska Konwencja o Ekstradycji z 1957 r. (wraz z protokołami dodatkowymi z 1975 r. oraz z 1978 r.; z tym że w sprawach między państwami członkowskimi UE zastosowanie mają przepisy dotyczące Europejskiego Nakazu Aresztowania). Zob. J. Izydorczyk [w:] M. Królikowski, P. Wiliński, J. Izydorczyk, Podstawy prawa karnego międzynarodowego, Warszawa 2008, s. 363-394; J. Izydorczyk, Współpraca międzynarodowa w sprawach karnych, Edukacja Prawnicza 2009, nr 2 (104), s. 24–27.

Zobacz:

Stosowanie tymczasowego aresztowania w postępowaniu przygotowawczym.

Stosowanie tymczasowego aresztowania w postępowaniu sądowym.

Organem inicjującym procedurę ekstradycyjną (poprzez tzw. wniosek o wydanie) jest organ prowadzący postępowanie karne (tj. sąd albo prokurator), zaś organem pośredniczącym zawsze jest Minister Sprawiedliwości (zob. art. 593 k.p.k.). Pewną odrębnością jest procedowanie w wypadkach niecierpiących zwłoki - wtedy organy polskie (prokurator albo sąd) są uprawnione do bezpośredniego wystąpienia do organu obcego o tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie osoby, co do której ma być złożony wniosek o wydanie - po czym niezwłocznie organ inicjujący składa wniosek do Ministra Sprawiedliwości (zob. art. 595 k.p.k.).

Należy też przy tym pamiętać o regulacji pozakodeksowej - i tak zgodnie z § 283 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 kwietnia 2016 roku - Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury (Dz. U. z 2017 r. poz. 1206) wniosek ekstradycyjny naczelnik właściwego wydziału zamiejscowego, prokurator regionalny lub prokurator okręgowy przesyła do Prokuratury Krajowej w celu przekazania go nadania mu dalszego biegu.

Wymogi formalne wniosku o wydanie czynne określa przepis art. 594 k.p.k., a właściwie § 3 tego przepisu, bowiem paragrafy poprzedzające określają wymagane załączniki do wniosku. Zgodnie z art. 594 § 3 k.p.k. należy odpowiednio stosować przepis art. 280 § 1 pkt 2 k.p.k. (dotyczący listu gończego). Tak więc wniosek taki winien zawierać (na podstawie art. 594 k.p.k. w zw. z art. 280 § 1 pkt 2 k.p.k.):

1) wszelkie dane o osobie, a przede wszystkim personalia, rysopis, znaki szczególne, miejsce zamieszkania i pracy, z dołączeniem w miarę możliwości fotografii;

2) załączniki obligatoryjne (art. 594 § 1–2 k.p.k.), tj. odpis postanowienia o tymczasowym aresztowaniu wraz z uzasadnieniem, wyjaśniającym okoliczności faktyczne i podstawę prawną ścigania; zaś w wypadku prawomocnego wyroku skazującego na karę pozbawienia wolności dołącza się zamiast ww. postanowienia - odpis tego wyroku. Zob. J. Izydorczyk [w:] M. Królikowski, P. Wiliński, J. Izydorczyk, Podstawy prawa karnego międzynarodowego, Warszawa 2008, s. 363-394.

Podobnie jak powyżej - należy pamiętać o regulacji pozakodeksowej, która wprawdzie nie należy do źródeł prawa, jednak obowiązuje organy będące jej (ich) adresatem, tj. regulamin prokuratorski (rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 kwietnia 2016 r. - Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury) oraz regulamin czynności sądowych w sprawach międzynarodowych (rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 stycznia 2002 r. - w sprawie szczegółowych czynności sądów w sprawach z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego oraz karnego w stosunkach międzynarodowych).

Jeżeli chodzi o regulamin prokuratorski to jego § 282 stanowi o wymogach formalnych wniosku o wydanie osoby ściganej, tj.:

1) oznaczenie organu wzywającego i wskazanie adresu numeru telefonu i telefaksu, a w miarę możliwości także osoby wyznaczonej do kontaktu oraz jej adresu poczty elektronicznej;

2) przedmiot i podstawę wniosku;

3) imię, nazwisko, obywatelstwo, datę i miejsce urodzenia, miejsce zamieszkania lub pobytu oraz imiona rodziców osoby ściganej;

4) opis czynów, w związku z którymi wnioskuje się o wydanie, czas i miejsce ich popełnienia oraz kwalifikację prawną;

5) informacje o przedawnieniu karalności;

ponadto do wniosku dołącza się:

1) odpis postanowienia o tymczasowym aresztowaniu;

2) odpis listu gończego;

3) tekst przepisów mających zastosowanie w sprawie, w tym tekst przepisów o przedawnieniu;

4) w miarę możliwości fotografię lub inne materiały identyfikujące osobę ściganą.

Z kolei regulamin czynności sądowych w sprawach międzynarodowych w § 66-67 stanowi o formie wniosku oraz trybie służbowym, tj. wniosek powinien zawierać w szczególności:

1) oznaczenie organu wzywającego, włącznie ze wskazaniem numeru telefonu i telefaksu, a w miarę możliwości także osoby odpowiedzialnej oraz jej adresu poczty elektronicznej,

2) przedmiot i podstawę wniosku,

3) imię, nazwisko, datę i miejsce urodzenia, miejsce zamieszkania lub pobytu oraz imiona rodziców osoby ściganej,

4) opis stanu faktycznego sprawy,

5) informacje o przedawnieniu karalności bądź wykonania kary, wraz ze wskazaniem daty upływu terminu przedawnienia;

do wniosku dołącza się przy tym:

1) odpis postanowienia o tymczasowym aresztowaniu, wraz z uzasadnieniem, lub odpis prawomocnego wyroku skazującego na karę pozbawienia wolności,

2) stwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego osoby ściganej, wydane przez właściwy organ, lub informację o jej obywatelstwie, jeżeli osoba ta nie jest obywatelem polskim,

3) tekst przepisów mających zastosowanie w sprawie, w tym tekst przepisów o przedawnieniu,

4) w przypadku osoby ściganej w celu wykonania kary pozbawienia wolności - informację o karze pozostałej do odbycia,

5) w miarę możliwości: rysopis, fotografię, kartę daktyloskopijną osoby ściganej,

6) tłumaczenie wniosku i załączników na język urzędowy państwa wezwanego lub inny wskazany język, sporządzone przez tłumacza przysięgłego.

Sąd sporządza wniosek wraz z załącznikami w dwóch egzemplarzach i przesyła go do Ministra Sprawiedliwości w celu nadania dalszego biegu na co najmniej 7 dni przed upływem terminu, na jaki organ państwa obcego zastosował tymczasowe aresztowanie wobec osoby ściganej w celu wydania.