Izydorczyk Jacek, Wniosek MTK o współpracę, skierowany do organu RP

Wniosek MTK o współpracę, skierowany do organu RP

Powołany na podstawie tzw. Statutu Rzymskiego z 1998 r. - Międzynarodowy Trybunał Karny jest trybunałem (sądem) ustanowionym w celu ścigania i orzekania o najpoważniejsze zbrodnie rangi międzynarodowej, tj. ludobójstwo, zbrodnie przeciwko ludzkości, zbrodnie wojenne oraz (w przyszłości) zbrodnię agresji. Jest to przy tym instytucja o charakterze stałym i jest ona władna wykonywać jurysdykcję wobec osób, które dopuściły się ww. zbrodni. Trybunał ma przy tym charakter komplementarny w stosunku do krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych co oznacza, iż nie zastępuje krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości, lecz tylko je uzupełnia, gdy są niedostępne lub też nieefektywne. Siedzibą Trybunału jest Haga. Ustawą z dnia 8 października 2004 r. wprowadzono do Działu XIII kodeksu postępowania karnego nowy rozdział 66a, który w 2009 r. otrzymał oznaczenie 66e. Celem nowelizacji było uzupełnienie polskiego systemu procesowego o przepisy określające zasady współpracy z Międzynarodowym Trybunałem Karnym. Zgodnie z art. 88 Statutu Rzymskiego, jego sygnatariusze zobowiązani są do zapewnienia istnienia w wewnętrznym ustawodawstwie takich instytucji procesowych, które umożliwią realizowanie wszelkich form współpracy z MTK w zakresie ścigania i osądzania zbrodni podlegających jego jurysdykcji. Podstawową formą współpracy pomiędzy MTK a państwami stronami Statutu, w tym także Polską, są tzw. wnioski o współpracę składane w języku urzędowym adresata wniosku lub z załączonym tłumaczeniem wniosku na ten język. Znaczna część przepisów Statutu ma charakter samowykonalny, w związku z czym nie ma potrzeby przenoszenia ich bezpośrednio do polskich regulacji wewnętrznych. Wprowadzone w kodeksie postępowania karnego zmiany zobowiązują do współpracy z Trybunałem Karnym następujące organy: prokuratora, sąd okręgowy oraz Ministra Sprawiedliwości. Zasadniczy charakter tej współpracy jest odmienny od zasad współdziałania w zakresie Europejskiego Nakazu Aresztowania, ponieważ w szerokim zakresie wymaga pośrednictwa Ministra Sprawiedliwości. Ponadto choć nie zostało to wprost określone w przepisach należy założyć, że ze względu na charakter współpracy oraz rangę organów MTK i innych organów polskich wymienionych w przepisach, obowiązek współpracy w ramach prokuratury dotyczy szczebla prokuratury okręgowej. Na prokuratorze też spoczywać będzie większość z obowiązków wynikających ze współpracy z Trybunałem, mimo iż najważniejsze decyzje procesowe uzależnione będą od rozstrzygnięcia sądu. Zob. J. Izydorczyk, P. Wiliński, Międzynarodowy Trybunał Karny, Kraków 2004; J. Izydorczyk [w:] M. Królikowski, P. Wiliński, J. Izydorczyk, Podstawy prawa karnego międzynarodowego, Warszawa 2008, s. 363–394; J. Izydorczyk, Współpraca międzynarodowa w sprawach karnych, Edukacja Prawnicza 2009, nr 2 (104), s. 24–27; T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego oraz ustawa o świadku koronnym. Komentarz, Warszawa 2008, s. 1206–1351.

Jak już wskazano - podstawową formą współpracy pomiędzy organami polskimi, a Międzynarodowym Trybunałem Karnym są wnioski o współpracę. Ogólną regułę określającą zasady postępowania w zakresie wniosku o współpracę Międzynarodowego Trybunału Karnego zawiera art. 611g § 1 k.p.k., zgodnie z którym wniesiony wniosek, w zależności od stadium postępowania wykonuje właściwy sąd albo prokurator, za pośrednictwem Ministra Sprawiedliwości. W tym zakresie przyjęto więc zasadę analogiczną do zasady obowiązującej przy współpracy między państwami. Zwrot „stadium postępowania” nie wskazuje bezpośrednio, czy chodzi w nim o fazę postępowania toczącego się przed MTK, czy też przed organami polskimi. Wykładnia funkcjonalna i systemowa, a częściowo także językowa pozwala uznać, że chodzi o postępowanie prowadzone w Polsce. Może powstać jednak wątpliwość, który organ będzie właściwy, jeśli wniosek złożony w postępowaniu sądowym związany jednak będzie co do istoty z czynnościami wykonywanymi tradycyjnie w postępowaniu przygotowawczym, lub wręcz czynnościami jakich w postępowaniu sądowym nie można skutecznie dokonać. Wniosek o współpracę może dotyczyć: tymczasowego aresztowania, aresztowania i przekazania osoby, dokonania określonych czynności dowodowych, umożliwienia udziału w tych czynnościach, umożliwienia Prokuratorowi MTK dokonania własnych czynności, oraz innych czynności (nieokreślonych wprawdzie w kodeksie postępowania karnego, ale wynikających ze Statutu MTK). Zgodnie z art. 87 ust. 3 Statutu wniosek powinien być zachowany w tajemnicy (brak jednak jest wyjaśnienia we wprowadzonych przepisach, o jaką tajemnicę, tzn. jej rodzaj, tutaj chodzi). Należy przy tym zauważyć, że na podstawie art. 611g § 2 k.p.k. ogólna zasadę z § 1 tego artykułu stosuje się odpowiednio do wniosku o pomoc prawną kierowanego do Międzynarodowego Trybunału Karnego przez organ polski (tj. sąd albo prokuratora). Oznacza to, że organy te w zakresie swej właściwości kompetentne są do kierowania do Hagi wniosków o pomoc prawną. Organem za pośrednictwem, którego czynności te będą dokonywane jest jednak zawsze Minister Sprawiedliwości, co wynika z art. 611g § 1 k.p.k. Wnioski te w szczególności dotyczyć mogą przekazywania oświadczeń, dokumentów lub innego rodzaju dowodów zgromadzonych w trakcie postępowania przygotowawczego lub rozprawy prowadzonej przez MTK, a także przesłuchiwania osób aresztowanych na mocy postanowienia MTK. Zob. J. Izydorczyk, P. Wiliński, Międzynarodowy Trybunał Karny, Kraków 2004; J. Izydorczyk [w:] M. Królikowski, P. Wiliński, J. Izydorczyk, Podstawy prawa karnego międzynarodowego, Warszawa 2008, s. 363–394.

Należy przy tym wskazać, że zgodnie art. 87 ust. 2 Statutu Rzymskiego wniosek o współpracę pochodzący od organu MTK powinien zostać sporządzony w języku polskim (zob. S. Steinborn, Komentarz do kodeksu postępowania karnego, Lex 2013).

Jak wskazano powyżej, obligatoryjne jest tutaj pośrednictwo Ministra Sprawiedliwości. Następnie wniosek jest przekazywany do właściwego organu, tzn. sądu okręgowego albo prokuratora okręgowego w zależności od rodzaju żądanej czynności procesowej (np. tylko do sądu, gdy chodzi o aresztowanie lub aresztowanie i dostarczenie osoby).