Bełczącki Robert Marek, Wniesienie zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji do sądu drugiej instancji

Wniesienie zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji do sądu drugiej instancji

Zażalenie jest środkiem odwoławczym ukierunkowanym na poddanie kontroli legalności i zasadności postanowień sądu pierwszej instancji kończących postępowanie w sprawie niemerytorycznie, a także wskazanych przepisami prawa postanowień sądu pierwszej instancji i zarządzeń przewodniczącego w kwestiach wpadkowych albo związanych jedynie z biegiem sprawy. Podobnie jak w przypadku apelacji, obecnie obowiązuje model zażalenia pełnego, którego celem jest ponowne i wieloaspektowe zbadanie przez sąd drugiej instancji kwestii rozstrzygniętej zaskarżonym orzeczeniem. Brak ustawowo uregulowanych podstaw zażalenia nie oznacza, że skarżący nie powinien wskazywać uchybień, których dopuszczono się wydając zaskarżone orzeczenie, zwłaszcza jeśli reprezentowany jest przez pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym. Inaczej natomiast niż w przypadku apelacji, możliwość powołania nowych faktów i dowodów w zażaleniu nie doznaje żadnych ograniczeń.

Wniesienie zażalenia na podstawie art. 394 § 1 k.p.c. zapobiega uprawomocnieniu się zaskarżonego orzeczenia (suspensywność) oraz, co do zasady, przenosi rozpoznawanie kwestii objętej zaskarżonym orzeczeniem do sądu drugiej instancji, za wyjątkiem przypadków, gdy zażalenie zarzuca nieważność postępowania lub jest oczywiście uzasadnione, kiedy to sąd, który wydał zaskarżone postanowienie, w myśl art. 395 § 2 k.p.c. może je uchylić i w miarę potrzeby rozpoznać sprawę na nowo (względna dewolutywność). Dotyczy to także zażalenia na zarządzenia przewodniczącego (art. 398 k.p.c.).

Szerzej na temat zażalenia - por. T. Wiśniewski, Komentarz do art. 394 k.p.c. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. II, red. T. Wiśniewski, Warszawa 2021, Lex; B. Bladowski, Zażalenie w postępowaniu cywilnym, Lex.

Warunkiem dopuszczalności każdego środka zaskarżenia jest istnienie (w sensie procesowym) orzeczenia stanowiącego substrat zaskarżenia. W przypadku postanowień zaskarżalnych zażaleniem i ogłaszanych na posiedzeniu jawnym możliwość ich zaskarżenia aktualizuje się właśnie z chwilą ogłoszenia.

Niemniej z dniem 7 listopada 2019 r. warunkiem dopuszczalności zaskarżenia postanowienia zażaleniem stało się zgłoszenie przez skarżącego skutecznego wniosku o sporządzenie uzasadnienia postanowienia i doręczenie postanowienia wraz z uzasadnieniem.

Z tym dniem zmieniony został bowiem art. 394 § 2 k.p.c., dotychczas pozwalający wnieść zażalenie stronie, która nie zażądała w przepisanym terminie doręczenia postanowienia zapadłego na rozprawie (wówczas tygodniowy termin do wniesienia zażalenia rozpoczynał bieg od ogłoszenia postanowienia).

Ponadto z tym dniem zmieniony został art. 357 § 3 k.p.c., który poprzednio w braku żądania przez stronę doręczenia postanowienia wydanego na posiedzeniu jawnym nakazywał sporządzenie uzasadnienia takiego postanowienia w terminie tygodniowym od dnia wniesienia zażalenia.

W myśl obecnie obowiązującego art. 394 § 2 k.p.c. tygodniowy termin do wniesienia zażalenia rozpoczyna bieg od dnia doręczenia postanowienia z uzasadnieniem, a według art. 357 § 3 k.p.c. w aktualnym brzmieniu uzasadnienie postanowienia sporządza się w terminie tygodnia od dnia wpływu do właściwego sądu wniosku o doręczenie postanowienia z uzasadnieniem, a jeżeli wniosek był dotknięty brakami - od dnia usunięcia tych braków.

Z kolei w myśl art. 357 § 1 k.p.c. postanowienie ogłoszone na posiedzeniu jawnym sąd uzasadnia tylko wtedy, gdy podlega ono zaskarżeniu, i tylko na żądanie strony zgłoszone w terminie tygodniowym od dnia ogłoszenia postanowienia, a doręcza się je tylko tej stronie, która zażądała sporządzenia uzasadnienia i doręczenia postanowienia z uzasadnieniem.

Skuteczne zgłoszenie przez skarżącego wniosku o sporządzenie uzasadnienia postanowienia i doręczenie postanowienia wraz z uzasadnieniem stanowi warunek konieczny zaskarżenia tego postanowienia zażaleniem także w przypadku, gdy sąd pierwszej instancji, wydając postanowienie, zwięźle wskazał zasadnicze powody rozstrzygnięcia na podstawie art. 357 § 5 k.p.c. (por. uchwała SN z dnia 2 lipca 2021 r., III CZP 38/20, OSNC 2021/12, poz. 80, LEX nr 3207711).

Wyjątek zachodzi natomiast wtedy, gdy przy wydaniu postanowienia sąd pierwszej instancji odstąpił od jego uzasadnienia na podstawie art. 357 § 6 k.p.c. Wówczas w myśl obecnie obowiązującego art. 394 § 2 k.p.c. termin do wniesienia zażalenia liczy się od dnia ogłoszenia postanowienia wydanego na posiedzeniu jawnym (por. M. Romańska, Komentarz do art. 394 k.p.c. w: T. Zembrzuski (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Koszty sądowe w sprawach cywilnych. Dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym. Przepisy przejściowe. Komentarz do zmian. Tom I i II, Opublikowano: WKP 2020, Lex).

Wymaganie zgłoszenia przez skarżącego skutecznego wniosku o sporządzenie uzasadnienia postanowienia i doręczenie postanowienia wraz z uzasadnieniem jako warunek konieczny zaskarżenia tego postanowienia zażaleniem niewątpliwie nie znajduje zastosowania w wypadku zażalenia wniesionego przed dniem 7 listopada 2019 r. Wynika to jednoznacznie z art. 9 ust. 4 ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r. poz. 1469). Wzgląd na ochronę przewidzianego w art. 78 Konstytucji RP prawa strony do zaskarżenia orzeczenia sądu pierwszej instancji i postulat, aby ograniczenia tego prawa były określone w ustawie wyraźnie, przemawiają jednak za przyjęciem, aby zgłoszenia przez stronę skutecznego wniosku o sporządzenie uzasadnienia postanowienia i doręczenie postanowienia wraz z uzasadnieniem nie traktować jako warunku dopuszczalności zaskarżenia zażaleniem postanowienia wydanego przed dniem 7 listopada 2019 r., w wypadku gdy strona wniosła zażalenie po tym dniu, nie składając wniosku o sporządzenie uzasadnienia postanowienia i doręczenie postanowienia wraz z uzasadnieniem, ale zachowując termin do wniesienia zażalenia według dotychczas obowiązującego art. 394 § 2 k.p.c.

Postanowienia zaskarżalne zażaleniem i wydawane na posiedzeniu niejawnym swój procesowy byt rozpoczynają z chwilą podpisania sentencji przez skład orzekający.

Z dniem 7 listopada 2019 r. warunkiem dopuszczalności zaskarżenia zażaleniem także postanowień wydawanych na posiedzeniu niejawnym stało się zgłoszenie przez skarżącego skutecznego wniosku o sporządzenie uzasadnienia postanowienia i doręczenie postanowienia wraz z uzasadnieniem.

Według art. 357 § 2¹ k.p.c. wniosek taki strona może zgłosić w terminie tygodnia od dnia doręczenia sentencji postanowienia, co w myśl art. 357 § 2 k.p.c. następuje z urzędu.

Postanowienie z uzasadnieniem doręcza się tylko tej stronie, która zażądała sporządzenia uzasadnienia i doręczenia postanowienia z uzasadnieniem.

Z kolei w myśl art. 394 § 2 k.p.c. termin do wniesienia zażalenia wynosi tydzień od dnia doręczenia postanowienia z uzasadnieniem.

Niemniej nie podlega odrzuceniu zażalenie wniesione przez stronę przed doręczeniem jej odpisu postanowienia z uzasadnieniem, o którego sporządzenie strona ta wnosiła (por. uchwała SN z dnia 26 października 2021 r., III CZP 55/20, OSNC 2022/3, poz. 23, LEX nr 3246819).

Wniosek o sporządzenie uzasadnienia postanowienia i doręczenie postanowienia wraz z uzasadnieniem jest konieczny także w przypadku, gdy sąd pierwszej instancji, wydając postanowienie, zwięźle wskazał zasadnicze powody rozstrzygnięcia na podstawie art. 357 § 5 k.p.c. (por. uchwała SN z dnia 2 lipca 2021 r., III CZP 38/20, OSNC 2021/12, poz. 80, LEX nr 3207711)., natomiast nie jest wymagany, gdy przy wydaniu postanowienia sąd pierwszej instancji odstąpił od jego uzasadnienia na podstawie art. 357 § 6 k.p.c.

Ponadto z dniem 1 lipca 2023 r. od obowiązku zgłoszenia wniosku o doręczenie postanowienia z uzasadnieniem zwalnia stronę doręczenie przez sąd z urzędu postanowienia z uzasadnieniem wydanego na posiedzeniu niejawnym (art. 357 § 2⁴ k.p.c.).

Przed dniem 1 lipca 2023 r. zażalenie wniesione w terminie tygodniowym od dnia doręczenia odpisu postanowienia z uzasadnieniem, mimo niezgłoszenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia postanowienia i doręczenie postanowienia wraz z uzasadnieniem, o którym mowa w art. 357 § 2¹ k.p.c., podlegało odrzuceniu jako niedopuszczalne (por. uchwała SN z dnia 20 sierpnia 2021 r., III CZP 59/20, OSNC 2022/2, poz. 13, LEX nr 3212839).