Dauter Bogusław, Wniesienie skargi o wznowienie postępowania z przyczyn nieważności

Wniesienie skargi o wznowienie postępowania z przyczyn nieważności

Wznowienie postępowania polega na ponownym rozpoznaniu i rozstrzygnięciu sprawy zakończonej prawomocnym orzeczeniem w przypadkach zajścia ustawowych przyczyn wznowienia. Jest to środek obalania prawomocności orzeczeń sądowych umożliwiający ponowne rozpoznanie i rozstrzygnięcie sprawy co do jej istoty w celu zagwarantowania prawidłowości (zgodności z prawem) wydanego w tej sprawie rozstrzygnięcia (zob. K. Sobieralski, Wznowienie postępowania sądowoadministracyjnego, Kraków 2003, s. 48). Postępowanie wznowieniowe nie jest więc kolejnym etapem postępowania kontrolnego przed sądem administracyjnym, ale nowym postępowaniem sądowoadministracyjnym (nadzwyczajnym), wiążącym się z poprzednim, zakończonym prawomocnym orzeczeniem, jedynie tożsamością osądzonej sprawy (zob. tamże, s. 52).

Jako instytucja o charakterze wyjątkowym przysługuje tylko od ściśle określonych orzeczeń i jest oparta na wąsko określonych podstawach, co do których nie można stosować wykładni rozszerzającej (zob. J.P. Tarno, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Warszawa 2010, s. 617). Wznowienie postępowania dotyczy co do zasady prawomocnego orzeczenia (wyroku lub postanowienia) kończącego postępowanie w sprawie sądowoadministracyjnej w rozumieniu art. 1 i 134 p.p.s.a. (zob. B. Dauter, Metodyka pracy sędziego sądu administracyjnego, Warszawa 2012, s. 601). Instytucja ta nie ma zastosowania - w szczególności w zakresie przesłanek nieważności (art. 271 p.p.s.a.) - do postanowień o charakterze wpadkowym, które nie kończą postępowania (por. postanowienie NSA z dnia 29 listopada 2006 r., I OZ 1560/06; postanowienie NSA z dnia 26 czerwca 2006 r., I GSK 240/06; postanowienie NSA z dnia 28 marca 2006 r., II OZ 1456/05; postanowienie NSA z dnia 16 marca 2006 r., I OSK 264/06; postanowienie NSA z dnia 16 listopada 2005 r., I OZ 299/05).

Nieważność postępowania (art. 271 p.p.s.a.) to bezwzględna podstawa wznowienia postępowania, tj. wystąpienie powodów nieważności postępowania skutkuje uwzględnieniem skargi o wznowienie postępowania bez względu na to, czy stanowiące je naruszenie prawa miało wpływ na rozstrzygnięcie sprawy (zob. A. Kabat [w:] B. Dauter, B. Gruszczyński, A. Kabat, M. Niezgódka-Medek, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Warszawa 2011, s. 785; wyrok NSA z dnia 15 kwietnia 2008 r., II OSK 406/07). Nieważność musi istnieć w chwili wydania prawomocnego orzeczenia, jej późniejsze wystąpienie wyłącza możliwość uznania jej za podstawę wznowienia, o której mowa w art. 271 p.p.s.a. Przyczyna uzasadniająca wznowienie postępowania może odnosić się do całego postępowania, jego części lub poszczególnych czynności procesowych (zob. H. Knysiak-Molczyk [w:] T. Woś (red.), Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Warszawa 2011, s. 880).

Co do zasady niedopuszczalne jest dalsze wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem wydanym na skutek skargi o wznowienie postępowania. Zasada ta - w związku z nowelizacją art. 285 p.p.s.a. dokonaną ustawą z dnia 9 kwietnia 2015 r. o zmianie ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2015 r., poz. 658) - nie znajduje zastosowania w przypadku gdy skarga o wznowienie została oparta na podstawie wznowienia określonej w art. 272 § 1 i 3 p.p.s.a., tj. z uwagi na oparcie zaskarżonego orzeczenia na przepisie uznanym przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją, jak również wtedy, gdy potrzeba taka wynika z rozstrzygnięcia organu międzynarodowego działającego na podstawie umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską (Trybunału Sprawiedliwości, czy Europejskiego Trybunału Spraw Człowieka). Ponadto ograniczenie wynikające z art. 285 p.p.s.a. dotyczy jedynie orzeczeń merytorycznych, nie ma natomiast zastosowania do przypadków, w których pomimo wniesienia skargi o wznowienie postępowania w istocie do wznowienia nie doszło, gdyż skarga o wznowienie postępowania została odrzucona z przyczyn formalnych bądź też postępowanie ze skargi o wznowienie postępowania zostało umorzone na skutek cofnięcia tej skargi (H. Knysiak-Molczyk [w:] T. Woś (red.), Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Warszawa 2011, s. 1046; postanowienie NSA z dnia 9 lipca 2012 r., II FSK 1194/12; postanowienie NSA z dnia 27 czerwca 2012 r., II FSK 1193/12; odmiennie: postanowienie NSA z dnia 9 sierpnia 2012 r., II FSK 1190/12; postanowienie NSA z dnia 12 lipca 2007 r., II FSK 1572/06; postanowienie NSA z dnia 11 sierpnia 2006 r., II FSK 1044/06; postanowienie NSA z dnia 24 czerwca 2005 r., OSK 1864/04).

Poza ww., zasadniczą zmianą dotyczącą kwestii dopuszczalności ponownej skargi o wznowienie postępowania, wspomniana nowelizacja wprowadziła też inne zmiany w zakresie trybu wznowieniowego – przeważnie o charakterze redakcyjnym (por. art. 276, 280–282 p.p.s.a.).

1. Osobą nieuprawnioną do orzekania jest osoba niebędąca sędzią, a więc ten, kto nie posiada kwalifikacji sędziowskich i nie został powołany na stanowisko sędziego sądu administracyjnego zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych lub ten, kto wprawdzie posiada kwalifikacje sędziowskie, jednak nie został powołany na stanowisko sędziego. Osobą nieuprawnioną jest także sędzia sądu powszechnego, który nie został delegowany do orzekania w sądzie administracyjnym (zob. K. Sobieralski, jw., s. 207; postanowienie NSA z dnia 19 października 2007 r., I OSK 1543/07). Uprawnień do orzekania w danym sądzie administracyjnym nie uzyskuje się z mocy zarządzenia przewodniczącego wydziału, lecz wynikają one z faktu otrzymania nominacji na określone stanowisko we wskazanym sądzie administracyjnym lub delegacji do orzekania w określonym sądzie (por. postanowienie NSA z dnia 23 maja 2006 r., I FSK 30/06).

Art. 271 pkt 1 p.p.s.a. obejmuje swoim zakresem również sytuację, w której w procesie orzekania na jednym z etapów nie uczestniczył w ogóle sędzia sprawozdawca, który jednoosobowo przedstawiał ustne uzasadnienie wyroku. Chodzi tu o sytuację, gdy sędzia sprawozdawca przedstawiający ustne motywy wyroku zmarł przed sporządzeniem pisemnego uzasadnienia i o wiążącą się z tą okolicznością zasadniczą różnicę pomiędzy ustnymi a pisemnymi motywami wyroku (por. wyrok NSA z dnia 27 stycznia 2011 r., I FSK 1143/10; zob. także W. Piątek, Glosa do ww. wyroku, ZNSA 2011, nr 5, s. 168).

2. Nie jest „osobą nieuprawnioną” w rozumieniu art. 271 pkt 1 p.p.s.a. sędzia podlegający z jakiejkolwiek przyczyny wyłączeniu (por. postanowienie NSA z dnia 19 października 2007 r., I OSK 1543/07).

3. Wyznaczenie innego składu sądu po odroczeniu rozprawy nie powoduje nieważności postępowania, o której mowa w art. 271 pkt 1 p.p.s.a. (por. wyrok NSA z dnia 29 listopada 2011 r., I OSK 703/11).

1. Można żądać wznowienia postępowania z powodu nieważności, jeżeli w sprawie orzekał sędzia wyłączony z mocy ustawy, a strona przed uprawomocnieniem się orzeczenia nie mogła domagać się wyłączenia. Dla uznania, że „strona nie mogła domagać się wyłączenia” (art. 271 pkt 1 p.p.s.a.) wystarczy, aby strona nie wiedziała o przyczynie uzasadniającej wyłączenie. Nie można natomiast skutecznie żądać wznowienia postępowania, jeżeli strona zaniedbała wcześniejszego wystąpienia o wyłączenie sędziego, lub gdy jej wniosek został oddalony przed uprawomocnieniem się wyroku (zob. G. Bieniek [w:] K. Piasecki (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Warszawa 1996, t. 1, s. 1492; postanowienie WSA w Białymstoku z dnia 1 grudnia 2009 r., II SA/Bk 114/09).

2. Sędzia jest wyłączony z mocy samej ustawy w sprawach:

– w których jest stroną lub pozostaje z jedną z nich w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy oddziałuje na jego prawa lub obowiązki;

– swojego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do czwartego stopnia i powinowatych bocznych do drugiego stopnia;

– osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli;

– w których był lub jest jeszcze pełnomocnikiem jednej ze stron;

– w których świadczył usługi prawne na rzecz jednej ze stron lub jakiekolwiek inne usługi związane ze sprawą;

– w których brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia, jak też w sprawach o ważność aktu prawnego z jego udziałem sporządzonego lub przez niego rozpoznanego oraz w sprawach, w których występował jako prokurator;

– dotyczących skargi na decyzję lub postanowienie rozstrzygające sprawę co do istoty wydanych w postępowaniu administracyjnym nadzwyczajnym, jeżeli w prowadzonym wcześniej postępowaniu sądowoadministracyjnym dotyczącym kontroli legalności decyzji albo postanowienia wydanych w postępowaniu administracyjnym zwyczajnym, brał udział w wydaniu wyroku lub postanowienia kończącego postępowanie w sprawie;

– w których brał udział w rozstrzyganiu sprawy w organach administracji publicznej.

Powody wyłączenia trwają także po ustaniu uzasadniającego je małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli (art. 18 p.p.s.a.).

3. Udział w postępowaniu sędziego, który powinien być wyłączony na własne żądanie lub na wniosek strony złożony na podstawie art. 19 p.p.s.a., nie uzasadnia wznowienia postępowania (zob. A. Kabat, jw., s. 785).