Bełczącki Robert Marek, Wniesienie skargi kasacyjnej od orzeczenia sądu drugiej instancji wydanego na posiedzeniu jawnym

Wniesienie skargi kasacyjnej od orzeczenia sądu drugiej instancji wydanego na posiedzeniu jawnym

Skarga kasacyjna jest nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia, przysługującym od prawomocnych orzeczeń sądu drugiej instancji, mającym na celu przede wszystkim poddanie orzeczenia kontroli ze względu na prawidłową wykładnię i zastosowanie prawa. Instytucja skargi kasacyjnej w pierwszej kolejności służyć ma realizacji interesu publicznego, polegającego na dążeniu do zachowania jednolitości orzecznictwa sądowego na obszarze całego państwa. Natomiast interes prywatny strony, związany z realizacją jej uprawnień na drodze sądowej, pozostawać ma na drugim planie. Sąd Najwyższy jako sąd kasacyjny nie sądzi danej sprawy, lecz kontroluje, czy orzekając w danej sprawie, sąd niższego rzędu nie naruszył prawa. Według klasycznego modelu kasacyjnego w razie stwierdzenia obrazy prawa sąd kasacyjny uchylał zaskarżone orzeczenie i przekazywał sprawę sądowi niższego rzędu do ponownego rozpoznania. Zrealizowany obecnie na gruncie kodeksu postępowania cywilnego model postępowania kasacyjnego pozwala jednak Sądowi Najwyższemu w ograniczonym zakresie orzekać co do istoty sprawy (art. 398¹⁶ k.p.c.), przyjmując za podstawę orzeczenia ustalony przez sąd drugiej instancji stan faktyczny, wiążący w postępowaniu kasacyjnym. Z kolei w przypadku uchylenia zaskarżonego orzeczenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania wykładnia prawa dokonana przez Sąd Najwyższy jest wiążąca (art. 398²⁰ k.p.c.).

Skarga kasacyjna funkcjonuje nie tylko w procesie, ale także w postępowaniu nieprocesowym (art. 519¹ k.p.c.), w postępowaniu o ustalenie, że orzeczenie sądu państwa obcego podlega albo nie podlega uznaniu (art. 1148¹ § 3 k.p.c.), w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności orzeczeniu sądu państwa obcego nadającego się do wykonania w drodze egzekucji (art. 1151¹ § 3 k.p.c.), w postępowaniu ze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego (art. 1207 § 2 k.p.c.), w postępowaniu o uznanie albo stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego albo ugody zawartej przed sądem polubownym (art. 1215 § 3 k.p.c.).

Szerzej o instytucji skargi kasacyjnej - por. T. Wiśniewski, Przebieg procesu cywilnego, Lex, Rozdział siódmy. Skarga kasacyjna, I. Uwagi wstępne dotyczące charakteru prawnego skargi kasacyjnej.

Przez wzgląd na interes publiczny, któremu służyć ma postępowanie kasacyjne, w art. 398¹ § 1 k.p.c. przewidziano legitymację do wniesienia skargi kasacyjnej nie tylko dla stron procesu, ale także dla Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw Obywatelskich lub Rzecznika Praw Dziecka. Zgodnie jednak z art. 398¹ § 2 k.p.c. wniesienie skargi kasacyjnej przez stronę wyłącza - w zaskarżonym zakresie - możliwość wniesienia skargi kasacyjnej przez Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw Obywatelskich lub Rzecznika Praw Dziecka.

W procesie na podstawie art. 398¹ § 1 k.p.c. skarga kasacyjna przysługuje od wydanego przez sąd drugiej instancji prawomocnego wyroku lub postanowienia w przedmiocie odrzucenia pozwu albo umorzenia postępowania kończących postępowanie w sprawie. Zaskarżeniu skargą kasacyjną podlegają zatem następujące orzeczenia sądu drugiej instancji:

– wyrok oddalający apelację;

– wyrok zmieniający wyrok sądu pierwszej instancji;

– postanowienie uchylające wyrok sądu pierwszej instancji i odrzucające pozew;

– postanowienie uchylające wyrok sądu pierwszej instancji i umarzające postępowanie w sprawie;

– postanowienie oddalające zażalenie na postanowienie sądu pierwszej instancji odrzucające pozew;

– postanowienie oddalające zażalenie na postanowienie sądu pierwszej instancji umarzające postępowanie w sprawie;

– postanowienie odrzucające pozew w wyniku uwzględnienia zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji odmawiające odrzucenia pozwu.

Skarga kasacyjna przysługuje od powyższych orzeczeń także w przypadku, gdy zostały wydane na skutek skargi o wznowienie postępowania. Skarga kasacyjna nie przysługuje zaś w przypadku, gdy orzeczenie takie zostało wydane przez Sąd Najwyższy po przejęciu sprawy do rozpoznania na podstawie art. 390 § 1 k.p.c.

Natomiast na wyrok sądu drugiej instancji uchylający wyrok sądu pierwszej instancji i przekazujący sprawę do ponownego rozpoznania przysługuje zażalenie do Sądu Najwyższego na podstawie art. 394¹ § 11 k.p.c. Podobnie zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje na postanowienia sądu drugiej instancji odrzucające skargę kasacyjną stosownie do art. 394¹ § 1 k.p.c., albo odrzucające apelację czy umarzające jedynie postępowanie apelacyjne na podstawie art. 394¹ § 3 k.p.c.

Podobnie jak w przypadku apelacji, w drodze skargi kasacyjnej co do zasady nie można kwestionować jedynie samego uzasadnienia wyroku sądu drugiej instancji, zgadzając się jednocześnie z jego sentencją, za wyjątkiem przypadków, gdy pozwany kwestionował istnienie dochodzonego roszczenia, a powództwo zostało oddalone jedynie ze względu na brak wymagalności tego roszczenia i ocenę taką zaakceptował sąd drugiej instancji albo gdy przyczyną oddalenia powództwa było uwzględnienie zarzutu - zgłoszonego jako ewentualny - umorzenia dochodzonej wierzytelności ze względu na dokonane przez pozwanego potrącenie, którego trafność uznał sąd drugiej instancji (por. orzeczenie SN z dnia 1 grudnia 1961 r., IV CR 212/61, OSNC 1963, nr 6, poz. 120).

Jeśli chodzi o zawarte w orzeczeniu sądu drugiej instancji postanowienie w przedmiocie zwrotu kosztów procesu, to w myśl art. 394² § 1 k.p.c. przysługuje na nie zażalenie do innego składu sądu drugiej instancji. Niemniej jednak w przypadku uchylenia orzeczenia sądu drugiej instancji przez Sąd Najwyższy w wyniku uwzględnienia skargi kasacyjnej, uchylenie będzie dotyczyło również rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów procesu jako akcesoryjnego względem orzeczenia o przedmiocie procesu.

Ze względu na różnicę przy doręczaniu odpisu orzeczenia wraz uzasadnieniem, otwierającego stronie termin do wniesienia skargi kasacyjnej, niniejszy schemat obrazuje jedynie wniesienie skargi kasacyjnej od orzeczeń sądu drugiej instancji podlegających zaskarżeniu tym środkiem zaskarżenia i wydanych na posiedzeniu jawnym. W rachubę wchodzą tutaj orzeczenia wydane po rozpoznaniu apelacji na rozprawie stosownie do art. 375 k.p.c., a więc wyrok oddalający apelację, wyrok zmieniający wyrok sądu pierwszej instancji lub postanowienie uchylające wyrok sądu pierwszej instancji i odrzucające pozew lub umarzające postępowanie w sprawie. Pamiętać należy jednak, że na podstawie art. 374 k.p.c. apelacja może zostać rozpoznana na posiedzeniu niejawnym w przypadku nieważności postępowania. W tej sytuacji postanowienie uchylające wyrok sądu pierwszej instancji i odrzucające pozew lub umarzające postępowanie w sprawie może zostać wydane na posiedzeniu niejawnym. Wniesienie skargi kasacyjnej od takiego postanowienia obrazował będzie schemat: Wniesienie skargi kasacyjnej od orzeczenia sądu drugiej instancji wydanego na posiedzeniu niejawnym.

Warunkiem dopuszczalności każdego środka zaskarżenia jest istnienie (w sensie procesowym) orzeczenia stanowiącego substrat zaskarżenia. Przyjmuje się, że z orzeczeniem nieistniejącym (sententia non existens) mamy do czynienia w razie braku uprawnień sędziowskich każdego z członków składu orzekającego, braku strony przeciwnej w procesie oraz braku przewidzianych w ustawie konstytutywnych składników orzeczenia (por. T. Wiśniewski, Komentarz do art. 367 k.p.c. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. H. Dolecki, T. Wiśniewski, Lex).

Orzeczenie sądu drugiej instancji wydawane na posiedzeniu jawnym, po przeprowadzeniu rozprawy apelacyjnej, swój procesowy byt uzyskuje z chwilą ogłoszenia.

W art. 398⁵ §1 k.p.c. przewidziany został dwumiesięczny termin do wniesienia skargi kasacyjnej, liczony od dnia doręczenia stronie skarżącej orzeczenia wraz z uzasadnieniem. Z kolei zgodnie z art. 387 § 3 k.p.c. orzeczenie wraz z uzasadnieniem doręcza się stronie, która w terminie tygodniowym, liczonym od dnia ogłoszenia sentencji orzeczenia, zgłosiła wniosek o doręczenie orzeczenia wraz z uzasadnieniem. W przypadku zaś strony działającej bez adwokata, radcy prawnego lub rzecznika patentowego, która na skutek pozbawienia wolności nie była obecna przy ogłoszeniu orzeczenia, tygodniowy termin rozpoczyna bieg od dnia doręczenia stronie odpisu sentencji orzeczenia. Wobec tego przyjąć należy, że w przypadku orzeczeń ogłoszonych na posiedzeniu jawnym i podlegających zaskarżeniu skargą kasacyjną zgłoszenie przez stronę wniosku o doręczenie odpisu orzeczenia wraz z uzasadnieniem jest warunkiem koniecznym otwarcia się biegu terminu do wniesienia skargi kasacyjnej (por. postanowienia SN: z dnia 10 października 2012 r., I CZ 100/12, LEX nr 1232736; z dnia 24 sierpnia 2007 r., I CZ 89/07, LEX nr 896532; z dnia 10 lutego 1997 r., I CZ 2/97, LEX nr 1227941; z dnia 23 stycznia 1997 r., I CZ 28/96, LEX nr 50562).

Wymaganie to pozostaje aktualne także w przypadku zastosowania w postępowaniu apelacyjnym art. 328 § 2¹ w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. Jeżeli przebieg posiedzenia utrwalany był za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk albo obraz i dźwięk, a uzasadnienie wyroku, wygłoszone po ogłoszeniu sentencji wyroku, zostało utrwalone za pomocą tego urządzenia, doręczeniu wyroku wraz z uzasadnieniem równoznaczne jest doręczenie wyroku wraz z transkrypcją wygłoszonego uzasadnienia (art. 331 § 2 zd. trzecie w zw. z art. 387 § 3 k.p.c.).

Stosownie do art. 87¹ §1 k.p.c. w postępowaniu przed Sądem Najwyższym obowiązuje zastępstwo stron przez adwokatów lub radców prawnych i dotyczy ono także czynności procesowych związanych z postępowaniem przed Sądem Najwyższym, podejmowanych przed sądem niższej instancji. Chociaż zgłoszenie wniosku o doręczenie odpisu orzeczenia wraz z uzasadnieniem, wydanego na posiedzeniu jawnym, stanowi warunek dopuszczalności zaskarżenia takiego orzeczenia skargą kasacyjną do Sądu Najwyższego, przyjęto jednak, że zgłoszenie takiego wniosku nie jest objęte przymusem adwokacko-radcowskim, bowiem nie musi prowadzić do wniesienia skargi kasacyjnej i w równej mierze dotyczy postępowania przed sądem drugiej instancji (por. postanowienie SN z dnia 28 listopada 2006 r., IV CZ 91/06, LEX nr 1074399). Znajduje to potwierdzenie także w treści art. 124 § 3 k.p.c. Strona może zatem osobiście wnieść o doręczenie odpisu orzeczenia wraz z uzasadnieniem, zachowując uprawnienie do wniesienia skargi kasacyjnej.