Bełczącki Robert Marek, Wniesienie apelacji w postępowaniu wieczystoksięgowym

Wniesienie apelacji w postępowaniu wieczystoksięgowym

Patrz również: Wniesienie apelacji w postępowaniu nieprocesowym

Inaczej niż w przypadku pozostałych orzeczeń sądu pierwszej instancji podlegających zaskarżeniu apelacją, wnoszoną w terminie dwóch tygodni od dnia doręczenia odpisu postanowienia wraz z uzasadnieniem, w myśl art. 626¹⁰ § 3 k.p.c. apelację od wpisu dokonanego przez sąd pierwszej instancji wnosi się w terminie dwóch tygodni od doręczenia zawiadomienia o wpisie. Dla uczestnika, który zrzekł się zawiadomienia, termin ten biegnie od dnia dokonania wpisu.

I. Legitymacja do wniesienia apelacji wiąże się ściśle ze statusem uczestnika postępowania wieczystoksięgowego. Jak wiadomo krąg uczestników takiego postępowania wskazany został w art. 626¹ § 2 k.p.c., w myśl którego uczestnikami postępowania oprócz wnioskodawcy są tylko te osoby, których prawa zostały wykreślone lub obciążone bądź na rzecz których wpis ma nastąpić. Obecnie zdecydowanie dominuje pogląd, że art. 626¹ § 2 k.p.c. jest przepisem szczególnym względem art. 510 k.p.c., a status uczestnika nie zależy od rzeczywistego uprawnienia danego podmiotu, a jedynie od tego, czy treść i forma wniosku, dołączone do wniosku dokumenty oraz treść księgi wieczystej osoby pozwalają na przyjęcie, że dany podmiot jest osobą, o której mowa w art. 626¹ § 2 k.p.c. Nawet podmiot, który wykazuje swoje następstwo prawne po takiej osobie za pomocą dokumentów, które mogłyby stanowić podstawę wpisu, nie może uzyskać statusu uczestnika postępowania wieczystoksięgowego (por. uchwałę SN z dnia 7 lipca 2010 r., III CZP 45/10, OSNC 2010, nr 12, poz. 164, LEX nr 1115006). Za trafnością takiego rozwiązania przemawia postulat sprawności postępowania związany z łatwością ustalenia kręgu uczestników z chwilą przystąpienia do rozpoznania wniosku o wpis. W doktrynie podkreśla się dyscyplinujące działanie takiego rozwiązania, związane z tym, że ci, którzy zaniechali ujawnienia swoich praw w księdze wieczystej, muszą liczyć się z pominięciem ich w postępowaniu wieczystoksięgowym wszczętym przez kogoś innego. Osoby, o których mowa w art. 626¹ § 2 k.p.c., stają się uczestnikami z mocy prawa i zawiadamiane są z urzędu o dokonywanym wpisie, a efektywnej realizacji tego obowiązku służyć ma przewidziany w art. 626¹² § 1 k.p.c. obowiązek niezwłocznego zawiadamiania sądu prowadzącego księgę wieczystą o każdej zmianie adresu (por. P. Rylski, Czy następca prawny osoby ujawnionej w księdze wieczystej jest uczestnikiem postępowania wieczystoksięgowego zmierzającego do obciążenia prawa?, Polski Proces Cywilny 2013, nr 1, poz. 79). Te same względy w połączeniu z tak samo ukształtowaną kognicją sądu drugiej instancji, jak sądu pierwszej instancji, usprawiedliwiają przyznanie legitymacji do zaskarżenia wpisu apelacją jedynie tym podmiotom, które w świetle treści wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treści księgi wieczystej zaliczają się do osób, których prawa zostały wykreślone lub obciążone, bądź na rzecz których wpis ma nastąpić. Jak wspomniano, osoby te stają się uczestnikami z mocy prawa, a zatem błędne zawiadomienie o dokonanym wpisie nie przyznaje im wcale legitymacji do zaskarżenia wpisu. Legitymacja taka nie pochodzi też od rzeczywiście przysługującego uprawnienia ani nie jest zależna od zainteresowania rozstrzygnięciem sprawy. Legitymacja taka, podobnie jak status uczestnika, podlega badaniu jedynie w świetle materiału procesowego, o którym mowa w art. 626⁸ § 2 k.p.c. Apelację wniesioną przez podmiot, któremu nie przysługuje status uczestnika postępowania w myśl art. 626¹ § 2 k.p.c. podlega zatem odrzuceniu jako niedopuszczalna (por. por. postanowienie SN z dnia 21 marca 2013 r., III CZ 16/13, LEX nr 1324303; postanowienie SN z dnia 8 sierpnia 2012 r., III CZ 53/12, LEX nr 1231556; postanowienie SN z dnia 24 maja 2012 r., V CZ 16/12, LEX nr 1214623; postanowienie SN z dnia 18 kwietnia 2012 r., V CZ 167/11, LEX nr 1214627; postanowienie SN z dnia 24 czerwca 2004 r., III CZ 46/04, LEX nr 602268; postanowienie SN z dnia 7 listopada 2003 r., II CK 172/02, LEX nr 599523). Wyjątkowo w postępowaniu o założenie księgi wieczystej dla nieruchomości niemającej dotychczas takiej księgi ani zbioru dokumentów, osoba, której prawa zostały wpisem dotknięte, może zgłosić swój udział w sprawie, wnosząc apelację od wpisu (por. postanowienie SN z dnia 11 stycznia 2001 r., V CKN 1841/00, OSNC 2001, nr 7–8, poz. 113, LEX nr 46106). Celem postępowania o założenie księgi wieczystej jest bowiem odzwierciedlenie w niej stanu prawnego nieruchomości z chwili założenia księgi (por. postanowienie SN z dnia 25 listopada 2011 r., V CSK 535/10, LEX nr nr 1108493; postanowienie SN z dnia 28 stycznia 2010 r., I CSK 222/09, LEX nr 574517).

II. W judykaturze Sądu Najwyższego zdecydowanie dominuje pogląd, iż art. 626⁸ § 2 k.p.c. wyznacza zakres kognicji nie tylko sądu pierwszej instancji rozpoznającego wniosek o wpis, ale także sądu drugiej instancji rozpoznającego apelację od dokonanego wpisu albo od odmowy jego dokonania (por. postanowienie SN z dnia 20 października 2011 r., III CSK 322/10, LEX nr 1129124; postanowienie SN z dnia 30 czerwca 2011 r., III CSK 272/10, OSNC-ZD 2012, nr 2, poz. 44, LEX nr 1165055; postanowienie SN z dnia 12 stycznia 2011 r., I CSK 182/10, OSNC-ZD 2011, nr 2, poz. 50, LEX nr 784308; postanowienie SN z dnia 5 stycznia 2011 r., III CSK 84/10, LEX nr 784943; postanowienie SN z dnia 21 lipca 2010 r., III CSK 322/09, OSNC 2011, nr 2, poz. 21, LEX nr 610140; postanowienie SN z dnia 9 lipca 2009 r., III CSK 348/08, OSNC-ZD 2010/A/15, LEX nr 523922; postanowienie SN z dnia 16 stycznia 2009 r., III CSK 239/08, LEX nr 523685; postanowienie SN z dnia 4 grudnia 2008 r., I CSK 207/08, LEX nr 560501; postanowienie SN z dnia 6 października 2006 r., V CSK 214/06, LEX nr 327887; postanowienie SN z dnia 21 czerwca 2006 r., I CSK 115/06, LEX nr 1312347; postanowienie SN z dnia 5 października 2005 r., II CK 781/04, LEX nr 187020; postanowienie SN z dnia 4 lutego 2004 r., I CK 543/03, LEX nr 453679; postanowienie SN z dnia 22 maja 2003 r., II CKN 109/01, LEX nr 137541; postanowienie SN z dnia 1 kwietnia 2003 r., II CKN 1419/00, niepubl.; postanowienia SN z dnia 27 kwietnia 2001 r., III CKN 354/00, OSNC 2001, nr 12, poz. 183, LEX nr 48099). Konsekwencją takiej wykładni art. 626⁸ § 2 k.p.c. jest brak możliwości uwzględnienia przez sąd drugiej instancji dokumentów powołanych dopiero w apelacji. Tym samym w postępowaniu wieczystoksięgowym przed sądem drugiej instancji nie znajduje odpowiedniego zastosowania ani art. 382 k.p.c., nakazujący sądowi drugiej instancji przyjęcie za podstawę orzekania nie tylko materiału z pierwszej instancji, ale także materiału zgromadzonego w postępowaniu apelacyjnym, ani art. 381 k.p.c., pozwalający sądowi drugiej instancji na uwzględnienie nowych faktów i dowodów, które nie mogły być powołane przed sądem pierwszej instancji. Pogląd taki zasługuje na akceptację jako w pełni zgodny z zasadą prawną przyjętą w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia z dnia 16 grudnia 2009 r., III CZP 80/09, OSNC 2010, nr 6, poz. 84, LEX nr 531134. Trzeba jednak podkreślić, że w niektórych orzeczeniach Sąd Najwyższy uznawał jednak, że kwestia ta przedstawia się odmiennie w przypadku powołanych dopiero w apelacji dokumentów wskazujących na istnienie przeszkody do dokonania wpisu (por. postanowienie SN z dnia 9 lutego 2011 r., V CK 220/10, LEX nr 1108521; postanowienie SN z dnia 7 lutego 2006 r., IV CK 361/05, OSNC 2006, nr 11, poz. 190, LEX nr 178255; postanowienie SN z dnia 11 stycznia 2000 r., I CKN 337/98, M. Praw. 2000, nr 7, poz. 435, LEX nr 39853; a ponadto nawiązujące do tego nurtu judykatury postanowienie SN z dnia 12 stycznia 2012 r., IV CSK 251/11, LEX nr 1163965. oraz postanowienie SN z dnia 16 listopada 2011 r., II CSK 538/10, LEX nr 1129097). Prezentowany był także pogląd, że w postępowaniu wieczystoksięgowym sąd drugiej instancji może uwzględnić nowe fakty i dowody, które nie mogły być powołane przed sądem pierwszej instancji, ale musi je ocenić według stanu z chwili dokonania wpisu albo odmowy jego dokonania. W takich podejściach widoczna jest próba uzgodnienia regulacji art. 381 k.p.c. w zw. z art. 626⁸ § 2 k.p.c., które jednak koliduje z zasadą związania sądu wieczystoksięgowego stanem rzeczy istniejącym w chwili złożenia wniosku o wpis, przyjętą we wspomnianej uchwale z dnia 16 grudnia 2009 r. III CZP 80/09.

Niemniej podkreślić należy, że nawet ten ostatni pogląd odnoszony był jedynie do przeszkód do dokonania wpisu (por. postanowienie SN z dnia 4 grudnia 2008 r., I CSK 207/08, LEX nr 560501) i nie dopuszczał możliwości powoływania się dopiero na etapie postępowania apelacyjnego na dalsze dokumenty mające stanowić podstawę żądanego wpisu, jeśli w ocenie sądu pierwszej instancji do jego dokonania nie były wystarczające dokumenty dołączone do wniosku (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 maja 2004 r., II CK 280/03, niepubl., w którym chodziło o przeszkodę wpisu w postaci okoliczności uzasadniających zastosowanie art. 27 pr.upadł., będącego odpowiednikiem obecnie obowiązującego art. 81 p.u.n.).

Biorąc powyższe pod uwagę należy przyjąć, że w przypadku zaskarżania wpisu w księdze wieczystej dokonanego lub utrzymanego w mocy przez sąd pierwszej instancji w zasadzie niecelowe jest dołączanie przez uczestnika do apelacji odpisów dokumentów mających w jego ocenie usprawiedliwiać istnienie przeszkody do dokonania wpisu, za wyjątkiem tych przypadków, w których reguła związania stanem rzeczy z chwili zgłoszenia wniosku, doznaje ograniczeń (por. Rozpoznanie wniosku o wpis do księgi wieczystej przez referendarza sądowego. Jeśli wyjątki takie nie zachodzą, dołączone do apelacji dokumenty, wskazujące na istnienie przeszkody do dokonania wpisu, nie będą mogły zostać uwzględnione przez sąd drugiej instancji przy rozpoznawaniu apelacji jako dowody nowe w myśl art. 381 k.p.c., na które uczestnik nie mógł się powołać wcześniej. Uniemożliwia to wspomniana reguła związania przy rozpoznawaniu wniosku o wpis stanem rzeczy istniejącym w chwili zgłoszenia wniosku - taki stan rzeczy obejmuje jedynie dokumenty dołączone do wniosku. Dołączone później dokumenty, które w ocenie skarżącego mają stanowić przeszkodę do dokonania wpisu, będą mogły być efektywnie wykorzystane jako materiał dowodowy w sprawie z powództwa, o którym mowa w art. 10 ust. 1 u.k.w.h.