Bełczącki Robert Marek, Wniesienie apelacji w postępowaniu nieprocesowym

Wniesienie apelacji w postępowaniu nieprocesowym

Na podstawie art. 518 zd. pierwsze k.p.c. apelacja przysługuje od postanowień sądu pierwszej instancji orzekających co do istoty sprawy.

Jeśli postanowienie co do istoty sprawy wydane zostaje na posiedzeniu jawnym, możliwość zaskarżenia go apelacją wchodzi w rachubę dopiero po jego ogłoszeniu. W wypadku odstąpienia od odczytania sentencji i podania zasadniczych powodów rozstrzygnięcia na podstawie art. 326 § 4 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. postanowienie co do istoty sprawy uważa się za ogłoszone z chwilą zakończenia posiedzenia jawnego.

W przypadku postanowienia co do istoty sprawy wydanego na posiedzeniu niejawnym zaskarżenie go apelacją wchodzi zaś w rachubę dopiero z dniem jego wydania.

Przepisy regulujące termin do wniesienia apelacji w procesie znajdują zastosowanie bez istotnych modyfikacji w postępowaniu nieprocesowym. Termin do wniesienia apelacji wynosi więc dwa tygodnie, licząc od dnia doręczenia skarżącemu postanowienia co do istoty sprawy wraz z uzasadnieniem (art. 369 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.), co z kolei w przypadku postanowienia wydanego na posiedzeniu jawnym następuje na wniosek uczestnika zgłoszony w terminie tygodniowym od dnia ogłoszenia, a w przypadku uczestnika działającego bez adwokata lub radcy prawnego, który na skutek pozbawienia wolności nie był obecny przy ogłoszeniu - w terminie tygodniowym od dnia doręczenia odpisu postanowienia (art. 328 § 1 i 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. oraz art. 327 § 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.). Natomiast w przypadku postanowienia co do istoty sprawy wydanego na posiedzeniu niejawnym tygodniowy termin do wniesienia przez uczestnika wniosku o sporządzenie uzasadnienia postanowienia i doręczenie postanowienia wraz z uzasadnieniem otwiera się z dniem doręczenia temu uczestnikowi postanowienia, co następuje z urzędu (art. 328 § 2 w zw. z art. 13 § 2 oraz art. 327 § 3 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.).

W razie przedłużenia terminu do sporządzenia pisemnego uzasadnienia postanowienia co do istoty sprawy przez prezesa sądu na podstawie art. 329 § 4 k.p.c. termin do wniesienia apelacji wynosi trzy tygodnie, licząc od dnia doręczenia stronie skarżącej postanowienia wraz z uzasadnieniem. Wraz z tym doręczeniem stronę należy zawiadomić o przedłużeniu terminu do złożenia apelacji. Jeżeli w zawiadomieniu termin ten wskazano błędnie, a strona się do niego zastosowała, apelację uważa się za wniesioną w terminie (art. 369 § 1(1) w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.).

Jeżeli przebieg posiedzenia jawnego utrwalany był za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk albo obraz i dźwięk, a uzasadnienie postanowienia co do istoty sprawy, wygłoszone po ogłoszeniu sentencji postanowienia, zostało utrwalone za pomocą tego urządzenia, doręczeniu postanowienia wraz z uzasadnieniem równoznaczne jest doręczenie postanowienia wraz z transkrypcją wygłoszonego uzasadnienia (art. 331[1] § 1, 2 i 3 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.).

Wyjątek przewidziany został w art. 598⁵ § 3 k.p.c., według którego postanowienie w przedmiocie odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką w sprawie prowadzonej na podstawie konwencji haskiej z 1980 r. wymaga uzasadnienia, które sporządza się w terminie dwóch tygodni od dnia ogłoszenia. Wówczas postanowienie wraz z uzasadnieniem doręcza się z urzędu uczestnikom postępowania oraz prokuratorowi, a przepis art. 331(1) k.p.c. nie znajduje zastosowania (wprawdzie art. 598⁵ § 3 k.p.c. przewiduje wyłączenie stosowania art. 328 § 1¹ k.p.c., niemniej niewątpliwie stanowi to oczywistą omyłkę, skoro z dniem 7 listopada 2019 r. ten ostatni przepis został zastąpiony przez art. 331(1) k.p.c.). Oznacza to, że transkrypcja wygłoszonego uzasadnienia nie wchodzi w rachubę, a odpis postanowienia wraz z uzasadnieniem sporządzonym z urzędu podlega doręczeniu uczestnikowi niezależne od tego, czy zgłosił on wniosek w tym przedmiocie. Doręczenie z urzędu odpisu postanowienia wraz z uzasadnieniem otwiera zaś uczestnikowi dwutygodniowy termin do wniesienia apelacji (art. 369 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.). Art. 331 § 1 i 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. nie znajdują tutaj zastosowania.

Z zastrzeżeniem powyższego wyjątku, z dniem 7 listopada 2019 r. warunkiem dopuszczalności zaskarżenia przez stronę apelacją postanowienia co do istoty sprawy stało się zgłoszenie przez tę stronę skutecznego wniosku o doręczenie postanowienia co do istoty sprawy wraz z uzasadnieniem. Z tym dniem uchylony został bowiem art. 369 § 2 k.p.c., który dotychczas odpowiednio stosowany w myśl art. 13 § 2 k.p.c. w postępowaniu nieprocesowym pozwalał stronie, która nie zgłosiła wniosku o doręczenie postanowienia co do istoty sprawy wraz z uzasadnieniem w terminie tygodniowym od dnia ogłoszenia sentencji, wnieść apelację w terminie dwutygodniowym od dnia, w którym upłynął termin do zgłoszenia takiego wniosku. Z dniem 7 listopada 2019 r. uchylone zostały również art. 517 k.p.c. i art. 519 k.p.c., według których w postępowaniu nieprocesowym uczestnik miał możliwość zrzeczenia się doręczenia postanowienia, a względem uczestnika, który zrzekł się doręczenia, termin do wniesienia środka odwoławczego rozpoczynał bieg od ogłoszenia postanowienia. W myśl obecnie obowiązującego art. 331 § 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. nawet sporządzenie z urzędu pisemnego uzasadnienia postanowienia co do istoty sprawy nie zwalnia strony od obowiązku zgłoszenia wniosku o doręczenie takiego postanowienia z uzasadnieniem. Według art. 331 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. postanowienie co do istoty sprawy z pisemnym uzasadnieniem doręcza się tylko tej stronie, która zgłosiła wniosek o doręczenie takiego postanowienia z uzasadnieniem.

Wymaganie zgłoszenia przez stronę skutecznego wniosku o doręczenie postanowienia co do istoty sprawy wraz z uzasadnieniem jako warunek konieczny zaskarżenia przez tę stronę takiego postanowienia apelacją niewątpliwie nie znajduje zastosowania w wypadku apelacji wniesionej przed dniem 7 listopada 2019 r. Wynika to jednoznacznie z art. 9 ust. 4 ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r. poz. 1469). Wzgląd na ochronę przewidzianego w art. 78 Konstytucji prawa strony do zaskarżenia orzeczenia sądu pierwszej instancji i postulat, aby ograniczenia tego prawa były określone w ustawie wyraźnie, przemawiają jednak za przyjęciem, aby zgłoszenia przez stronę skutecznego wniosku o doręczenie postanowienia co do istoty sprawy wraz z uzasadnieniem nie traktować jako warunku dopuszczalności zaskarżenia apelacją takiego postanowienia wydanego przed dniem 7 listopada 2019 r., w wypadku gdy strona wniosła apelację po tym dniu, nie składając wniosku o doręczenie postanowienia z uzasadnieniem, ale zachowując termin do wniesienia apelacji według dotychczas obowiązującego art. 369 § 2 k.p.c.

Wniosek o doręczenie postanowienia co do istoty sprawy wraz z uzasadnieniem może zostać zgłoszony wyłącznie na piśmie.

Od dnia 21 sierpnia 2019 r. wniosek o doręczenie postanowienia co do istoty sprawy wraz z uzasadnieniem zgłoszony w terminie tygodnia od ogłoszenia postanowienia albo jego doręczenia podlega opłacie sądowej stałej w kwocie 100 zł na podstawie art. 25b ust. 1 u.k.s.c., także w sprawach wszczętych przed tym dniem (por. art. 15 pkt 1 w zw. z art. 17 pkt 1 ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r. poz. 1469). W razie wniesienia apelacji opłatę sądową uiszczoną od wniosku o doręczenie postanowienia co do istoty sprawy wraz z uzasadnieniem zalicza się na poczet opłaty sądowej od apelacji na podstawie art. 25b ust. 2 u.k.s.c.

Od dnia 7 listopada 2019 r. nieopłacony wniosek o doręczenie postanowienia co do istoty sprawy wraz z uzasadnieniem podlega odrzuceniu na podstawie art. 328 § 4 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. W okresie od dnia 21 sierpnia 2019 r. do dnia 7 listopada 2019 r., gdy art. 328 § 4 k.p.c. jeszcze nie obowiązywał, wniosek nieopłacony podlegał zwrotowi na podstawie art. 130 § 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., jeśli należnej opłaty nie uiszczono pomimo wezwania przewodniczącego do jej uiszczenia w terminie tygodniowym od doręczenia wezwania pod rygorem zwrócenia wniosku albo na podstawie art. 130² § 1 k.p.c. bez wezwania o uiszczenie należnej opłaty, jeśli wniosek nieopłacony wniesiony został przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego, niemniej wówczas w myśl art. 130² § 2 k.p.c. wniosek odnosił zamierzony skutek, jeśli brakująca opłata została uiszczona w terminie tygodniowym od dnia doręczenia zarządzenia o zwrocie.

Należy przyjąć, że od dnia 7 listopada 2019 r., pomimo braku jednoznacznej regulacji w tym zakresie, nieopłacony wniosek o doręczenie postanowienia co do istoty sprawy wraz z uzasadnieniem podlega odrzuceniu na podstawie art. 328 § 4 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. dopiero wtedy, gdy należnej od wniosku opłaty nie uiszczono pomimo wezwania przewodniczącego do jej uiszczenia w terminie tygodniowym od doręczenia wezwania pod rygorem odrzucenia wniosku, także w wypadku, gdy wniosek nieopłacony wniesiony został przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego. Podstawę prawną takiego wezwania stanowi art. 130 § 1 k.p.c. w zw. z art. 328 § 4 k.p.c. Ten ostatni przepis przewiduje jedynie szczególną sankcję nieopłacenia wniosku o doręczenie wyroku (postanowienia co do istoty sprawy) z uzasadnieniem, polegającą na odrzuceniu takiego wniosku, a nie na jego zwrocie. Nie reguluje natomiast wyczerpująco postępowania z takim wnioskiem, w szczególności nie pozbawia strony uprawnienia do żądania zwolnienia z obowiązku uiszczenia opłaty sądowej należnej od takiego wniosku. Znamienne ponadto, że w ustawie z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r. poz. 1469) zabrakło projektowanej regulacji art. 130^2a § 1, 3 i 4 k.p.c., według której nieopłacony należycie wniosek o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem zgłoszony w terminie tygodnia od dnia ogłoszenia lub doręczenia orzeczenia, pochodzący od adwokata, radcy prawnego lub rzecznika patentowego, podlegać miał odrzuceniu bez wezwania do uiszczenia należnej opłaty, a w terminie tygodniowym od dnia doręczenia postanowienia o odrzuceniu wniosku można byłoby uiścić brakującą opłatę albo brakującą część opłaty i wówczas wniosek wywołałby skutek od daty pierwotnego wniesienia (por. druk sejm. nr 3137, VIII kadencja). Wobec tego wywodzenie takiej normy prawnej po dniu 7 listopada 2019 r. z art. 130² § 1 k.p.c. w zw. z art. 328 § 4 k.p.c. okazuje się sprzeczne z zamiarem ustawodawcy. Takiego wyniku wykładni art. 328 § 4 k.p.c., który pozwala na odrzucenie nieopłaconego wniosku bez wezwania do uiszczenia należnej opłaty, ze względu na nadmierny rygoryzm, tym bardziej nie należy przyjmować w odniesieniu do wniosku niepochodzącego od adwokata, radcy prawnego lub rzecznika patentowego. Zawarte w przepisie art. 328 § 4 k.p.c. sformułowanie „mimo wezwania” z dniem 7 listopada 2019 r. należy zatem odnosić również do wyrażenia „nieopłacony”, także ze względu na to, że użyty w tym przepisie spójnik „lub” oznacza zwykle alternatywę łączną.

Od dnia 7 listopada 2019 r. wniosek o doręczenie postanowienia co do istoty sprawy wraz z uzasadnieniem powinien zawierać wskazanie czy pisemne uzasadnienie dotyczyć ma całości postanowienia czy jego części. Brak takiego wskazania kwalifikować się może jako brak formalny wniosku uniemożliwiający nadanie mu prawidłowego biegu, skoro w myśl art. 329 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. pisemne uzasadnienie postanowienia co do istoty sprawy sporządza się w zakresie wynikającym z wniosku o doręczenie takiego postanowienia wraz z uzasadnieniem. Taki brak formalny wniosku podlega usunięciu na podstawie art. 130 § 1 k.p.c. w zw. z art. 328 § 4 k.p.c., gdzie sankcję stanowi odrzucenie wniosku. Ta szczególna sankcja przemawia przeciwko stosowaniu art. 130^1a § 1 k.p.c. do wniosku o doręczenie postanowienia co do istoty sprawy wraz z uzasadnieniem, pochodzącego od adwokata, radcy prawnego rzecznika patentowego lub Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej i niezawierającego wskazania czy pisemne uzasadnienie dotyczyć ma całości takiego postanowienia czy jego części.

Na postanowienie odrzucające wniosek o doręczenie postanowienia co do istoty sprawy wraz z uzasadnieniem przysługuje zażalenie do innego składu sądu pierwszej instancji na podstawie art. 394^1a § 1 pkt 7 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Odrzucenie wniosku o doręczenie postanowienia co do istoty sprawy wraz z uzasadnieniem kwalifikuje się bowiem jako odmowa uzasadnienia orzeczenia oraz jego doręczenia, o której mowa w tym przepisie.