Bełczącki Robert Marek, Wniesienie apelacji

Procedury
Status:  Aktualna
Wersja od: 7 listopada 2019 r.
Autorzy:

Wniesienie apelacji

Wniesienie apelacji

Wniesienie apelacji

Apelacja jest środkiem odwoławczym mającym na celu poddanie wyroku sądu pierwszej instancji kontroli pod względem jego legalności i zasadności. Obecny stan prawny realizuje normatywny typ apelacji pełnej, która w przeciwieństwie do apelacji ograniczonej, nie prowadzi jedynie do kontroli prawidłowości wyroku sądu pierwszej instancji z punktu widzenia ustawowo określonych podstaw zaskarżenia. Apelacja pełna, co do zasady, polega na ponownym rozpoznaniu sprawy przez sąd drugiej instancji na podstawie materiału zgromadzonego zarówno przed sądem pierwszej, jak i drugiej instancji (art. 382 k.p.c.), z tym że rozpoznanie sprawy następuje w ramach określonego w apelacji zakresu zaskarżenia wyroku i podniesionych w apelacji zarzutów naruszenia przepisów postępowania oraz z uwzględnieniem branych pod uwagę z urzędu - ale tylko w zakresie zaskarżenia - przyczyn nieważności postępowania (art. 379 k.p.c.) oraz naruszeń prawa materialnego (por. uchwała 7 sędziów SN z dnia 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07, OSNC 2008, nr 6, poz. 55). Materiał zgromadzony przed sądem drugiej instancji nie musi obejmować nowych faktów i dowodów powołanych przez skarżącego dopiero w apelacji, jeśli możliwość ich powołania istniała już przed sądem pierwszej instancji, a potrzeba ich powołania nie wynikła później (art. 381 k.p.c.).

Apelacja przysługuje od każdego rodzaju wyroku - zwykłego, wstępnego, częściowego, uzupełniającego, łącznego, końcowego, niezależnie od tego, czy wyrok taki jest kontradyktoryjny, czy zaoczny, z tym że w przypadku wyroku zaocznego apelacja przysługuje jedynie powodowi, gdyż pozwanemu służy sprzeciw.

W drodze apelacji, co do zasady, nie można kwestionować jedynie samego uzasadnienia wyroku, zgadzając się jednocześnie z jego sentencją, za wyjątkiem przypadków, gdy pozwany kwestionował istnienie dochodzonego roszczenia, a powództwo zostało oddalone jedynie ze względu na brak wymagalności tego roszczenia albo przyczyną oddalenia powództwa było uwzględnienie zarzutu - zgłoszonego jako ewentualny - umorzenia dochodzonej wierzytelności ze względu na dokonane przez pozwanego potrącenie (por. orzeczenie SN z dnia 1 grudnia 1961 r., IV CR 212/61, OSNC 1963, nr 6, poz. 120).

Apelacją można zaskarżyć jedynie te z rozstrzygnięć zawartych w wyroku, które odnoszą się do istoty sprawy. Jeśli zaś w wyroku zawarte zostały również postanowienia w przedmiocie rygoru natychmiastowej wykonalności, kosztów procesu, częściowego odrzucenia pozwu lub częściowego umorzenia postępowania, podlegają one zaskarżeniu zażaleniem, za wyjątkiem postanowienia o kosztach procesu lub kosztach sądowych w sytuacji przewidzianej w art. 394 § 1 pkt 6 in fine k.p.c., którą w drodze analogii odnosi się także do postanowienia w przedmiocie rygoru natychmiastowej wykonalności (por. art. 3941a § 1 pkt 3 k.p.c.).

Wniesienie apelacji zapobiega uprawomocnieniu się zaskarżonego wyroku (suspensywność) oraz przenosi rozpoznawanie sprawy do sądu wyższej instancji (dewolutywność).

Szerzej na temat apelacji - por. T. Wiśniewski, Komentarz do art. 367 k.p.c. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. H. Dolecki, T. Wiśniewski, Lex.

Wniesienie apelacji sąd pierwszej instancji przewodniczący sąd pierwszej instancji przewodniczący przedstawienie akt sprawy wraz z apelacją sądowi drugiej instancji doręczenie wyroku wraz z uzasadnieniem albo transkrypcją wygłoszonego uzasadnienia sporządzenie uzasadnienia wyroku albo transkrypcji wygłoszonego uzasadnienia strona strona zaniechanie wniesienia apelacji brak możliwości wniesienia apelacji możliwe kroki wniesienie apelacji uprawomocnienie się wyroku upływ terminu do wniesienia apelacji powzięcie wiadomości o ogłoszeniu wyroku na posiedzeniu jawnym albo o wydaniu wyroku na posiedzeniu niejawnym możliwe kroki zgłoszenie wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem zaniechanie zgłoszenia wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem

Krok: powzięcie wiadomości o ogłoszeniu wyroku na posiedzeniu jawnym albo o wydaniu wyroku na posiedzeniu niejawnym

Warunkiem dopuszczalności każdego środka zaskarżenia jest istnienie (w sensie procesowym) orzeczenia stanowiącego substrat zaskarżenia, co w przypadku apelacji oznacza istnienie wyroku sądu pierwszej instancji. Przyjmuje się, że z wyrokiem nieistniejącym (sententia non existens) mamy do czynienia w razie braku uprawnień sędziowskich każdego z członków składu orzekającego, braku strony przeciwnej w procesie oraz braku przewidzianych w ustawie konstytutywnych składników wyroku (por. T. Wiśniewski, Komentarz do art. 367 k.p.c. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. H. Dolecki, T. Wiśniewski, Lex).

Ostatnią czynnością składającą się na wydanie wyroku z reguły jest jego ogłoszenie (art. 326 § 2 i 3 k.p.c.). W wypadku odstąpienia od odczytania sentencji i podania zasadniczych powodów rozstrzygnięcia na podstawie art. 326 § 4 k.p.c. wyrok uważa się za ogłoszony z chwilą zakończenia posiedzenia jawnego. Według art. 332 § 1 k.p.c. sąd jest związany wydanym wyrokiem od chwili jego ogłoszenia.

Wyjątek stanowi wydanie wyroku na posiedzeniu niejawnym na podstawie art. 1481 § 1 k.p.c. Wyrok taki nie podlega bowiem ogłoszeniu wiąże sąd od chwili podpisania sentencji według art. 332 § 1 k.p.c., a jego sentencja doręczana jest z urzędu stronom w myśl art. 327 § 3 k.p.c.

Z dniem 7 listopada 2019 r. warunkiem dopuszczalności zaskarżenia przez stronę wyroku apelacją stało się zgłoszenie przez tę stronę skutecznego wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem. Z tym dniem uchylony został bowiem art. 369 § 2 k.p.c., który dotychczas pozwalał stronie, która nie zgłosiła wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem w terminie tygodniowym od dnia ogłoszenia sentencji, wnieść apelację w terminie dwutygodniowym od dnia, w którym upłynął termin do zgłoszenia takiego wniosku. Z dniem 7 listopada 2019 r. uchylony został również art. 5058 § 2 k.p.c., który w postępowaniu uproszczonym pozwalał stronie zrzec się doręczenia uzasadnienia wyroku. W myśl obecnie obowiązującego art. 331 § 2 k.p.c. nawet sporządzenie pisemnego uzasadnienia wyroku z urzędu nie zwalnia strony od obowiązku zgłoszenia wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem. Według art. 331 § 1 k.p.c. wyrok z pisemnym uzasadnieniem doręcza się tylko tej stronie, która zgłosiła wniosek o doręczenie wyroku z uzasadnieniem.

Wymaganie zgłoszenia przez stronę skutecznego wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem jako warunek konieczny zaskarżenia przez tę stronę wyroku apelacją niewątpliwie nie znajduje zastosowania w wypadku apelacji wniesionej przed dniem 7 listopada 2019 r. Wynika to jednoznacznie z art. 9 ust. 4 ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r. poz. 1469). Wzgląd na ochronę przewidzianego w art. 78 Konstytucji prawa strony do zaskarżenia wyroku sądu pierwszej instancji i postulat, aby ograniczenia tego prawa były określone w ustawie wyraźnie, przemawiają jednak za przyjęciem, aby zgłoszenia przez stronę skutecznego wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem nie traktować jako warunku dopuszczalności zaskarżenia apelacją wyroku wydanego przed dniem 7 listopada 2019 r., w wypadku gdy strona wniosła apelację po tym dniu, nie składając wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem, ale zachowując termin do wniesienia apelacji według dotychczas obowiązującego art. 369 § 2 k.p.c.

Krok: zgłoszenie wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem

W art. 369 § 1 k.p.c. przewidziany został dwutygodniowy termin do wniesienia apelacji, liczony od dnia doręczenia stronie skarżącej wyroku wraz z uzasadnieniem, co z kolei odbywa się na wniosek strony zgłoszony w terminie tygodniowym od dnia ogłoszenia wyroku (art. 328 § 1 k.p.c.), a w przypadku strony działającej bez adwokata, radcy prawnego lub rzecznika patentowego, która na skutek pozbawienia wolności nie była obecna przy ogłoszeniu wyroku – w terminie tygodniowym od dnia doręczenia odpisu sentencji wyroku (art. 328 § 2 k.p.c.; doręczenie odpisu sentencji wyroku następuje wówczas z urzędu w myśl art. 327 § 2 k.p.c.). Także w przypadku wyroku wydanego na posiedzeniu niejawnym na podstawie art. 1481 § 1 k.p.c. tygodniowy termin do złożenia wniosku o doręczenie wyroku wraz z uzasadnieniem rozpoczyna bieg z dniem doręczenia odpisu sentencji wyroku (art. 328 § 2 k.p.c.; wówczas doręczenie odpisu sentencji wyroku następuje z urzędu według art. 327 § 3 k.p.c.). Według art. 369 § 11 k.p.c. w przypadku przedłużenia terminu do sporządzenia pisemnego uzasadnienia wyroku przez prezesa sądu na podstawie art. 329 § 4 k.p.c. termin do wniesienia apelacji wynosi trzy tygodnie, licząc od dnia doręczenia stronie skarżącej wyroku wraz z uzasadnieniem.

Jeżeli przebieg posiedzenia jawnego utrwalany był za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk albo obraz i dźwięk, a uzasadnienie wyroku, wygłoszone po ogłoszeniu sentencji wyroku, zostało utrwalone za pomocą tego urządzenia, doręczeniu wyroku wraz z uzasadnieniem równoznaczne jest doręczenie wyroku wraz z transkrypcją wygłoszonego uzasadnienia (art. 3311 § 3 k.p.c.).

Wniosek o doręczenie wyroku z uzasadnieniem może zostać zgłoszony wyłącznie na piśmie. Z dniem 7 listopada 2019 r. uchylony został art. 5058 § 1 k.p.c., który w sprawie rozpoznawanej według przepisów o postępowaniu uproszczonym pozwalał stronie zgłosić wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku również ustnie do protokołu bezpośrednio po ogłoszeniu wyroku. Wątpliwości w tym zakresie może jednak budzić regulacja art. 466 k.p.c.

Od dnia 21 sierpnia 2019 r. wniosek o doręczenie wyroku z uzasadnieniem zgłoszony w terminie tygodnia od ogłoszenia wyroku albo jego doręczenia podlega opłacie sądowej stałej w kwocie 100 zł na podstawie art. 25b ust. 1 u.k.s.c., także w sprawach wszczętych przed tym dniem (por. art. 15 pkt 1 w zw. z art. 17 pkt 1 ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r. poz. 1469). W razie wniesienia apelacji opłatę sądową uiszczoną od wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem zalicza się na poczet opłaty sądowej od apelacji na podstawie art. 25b ust. 2 u.k.s.c.

Od dnia 7 listopada 2019 r. wniosek nieopłacony podlega odrzuceniu na podstawie art. 328 § 4 k.p.c. W okresie od dnia 21 sierpnia 2019 r. do dnia 7 listopada 2019 r., gdy przepis ten jeszcze nie obowiązywał, wniosek nieopłacony podlegał zwrotowi na podstawie art. 130 § 2 k.p.c., jeśli należnej opłaty nie uiszczono pomimo wezwania przewodniczącego do jej uiszczenia w terminie tygodniowym od doręczenia wezwania pod rygorem zwrócenia wniosku albo na podstawie art. 1302 § 1 k.p.c. bez wezwania o uiszczenie należnej opłaty, jeśli wniosek nieopłacony wniesiony został przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego, niemniej wówczas w myśl art. 1302 § 2 k.p.c. wniosek odnosił zamierzony skutek, jeśli brakująca opłata została uiszczona w terminie tygodniowym od dnia doręczenia zarządzenia o zwrocie.

Należy przyjąć, że od dnia 7 listopada 2019 r., pomimo braku jednoznacznej regulacji w tym zakresie, nieopłacony wniosek o doręczenie wyroku z uzasadnieniem podlega odrzuceniu na podstawie art. 328 § 4 k.p.c. dopiero wtedy, gdy należnej od wniosku opłaty nie uiszczono pomimo wezwania przewodniczącego do jej uiszczenia w terminie tygodniowym od doręczenia wezwania pod rygorem odrzucenia wniosku, także w wypadku, gdy wniosek nieopłacony wniesiony został przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego. Podstawę prawną takiego wezwania stanowi art. 130 § 1 k.p.c. w zw. z art. 328 § 4 k.p.c. Ten ostatni przepis przewiduje jedynie szczególną sankcję nieopłacenia wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem, polegającą na odrzuceniu takiego wniosku, a nie na jego zwrocie. Nie reguluje natomiast wyczerpująco postępowania z takim wnioskiem, w szczególności nie pozbawia strony uprawnienia do żądania zwolnienia z obowiązku uiszczenia opłaty sądowej należnej od takiego wniosku. Znamienne ponadto, że w ustawie z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r. poz. 1469) zabrakło projektowanej regulacji art. 1302a § 1, 3 i 4 k.p.c., według której nieopłacony należycie wniosek o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem zgłoszony w terminie tygodnia od dnia ogłoszenia lub doręczenia orzeczenia, pochodzący od adwokata, radcy prawnego lub rzecznika patentowego, podlegać miał odrzuceniu bez wezwania do uiszczenia należnej opłaty, a w terminie tygodniowym od dnia doręczenia postanowienia o odrzuceniu wniosku można byłoby uiścić brakującą opłatę albo brakującą część opłaty i wówczas wniosek wywołałby skutek od daty pierwotnego wniesienia (por. druk sejm. nr 3137, VIII kadencja). Wobec tego wywodzenie takiej normy prawnej po dniu 7 listopada 2019 r. z art. 1302 § 1 k.p.c. w zw. z art. 328 § 4 k.p.c. okazuje się sprzeczne z zamiarem ustawodawcy. Takiego wyniku wykładni art. 328 § 4 k.p.c., który pozwala na odrzucenie nieopłaconego wniosku bez wezwania do uiszczenia należnej opłaty, ze względu na nadmierny rygoryzm, tym bardziej nie należy przyjmować w odniesieniu do wniosku niepochodzącego od adwokata, radcy prawnego lub rzecznika patentowego. Zawarte w przepisie art. 328 § 4 k.p.c. sformułowanie „mimo wezwania” z dniem 7 listopada 2019 r. należy zatem odnosić również do wyrażenia „nieopłacony”, także ze względu na to, że użyty w tym przepisie spójnik „lub” oznacza zwykle alternatywę łączną.

Od dnia 7 listopada 2019 r. wniosek o doręczenie wyroku z uzasadnieniem powinien zawierać wskazanie czy pisemne uzasadnienie dotyczyć ma całości wyroku czy jego części. Brak takiego wskazania kwalifikować się może jako brak formalny wniosku uniemożliwiający nadanie mu prawidłowego biegu, skoro w myśl art. 329 § 1 k.p.c. pisemne uzasadnienie wyroku sporządza się w zakresie wynikającym z wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem. Taki brak formalny wniosku podlega usunięciu na podstawie art. 130 § 1 k.p.c. w zw. z art. 328 § 4 k.p.c., gdzie sankcję stanowi odrzucenie wniosku. Ta szczególna sankcja przemawia przeciwko stosowaniu art. 1301a § 1 k.p.c. do wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem, pochodzącego od adwokata, radcy prawnego rzecznika patentowego lub Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej i niezawierającego wskazania czy pisemne uzasadnienie dotyczyć ma całości wyroku czy jego części.

Na postanowienie odrzucające wniosek o doręczenie wyroku z uzasadnieniem przysługuje zażalenie do innego składu sądu pierwszej instancji na podstawie art. 3941a § 1 pkt 7 k.p.c. Odrzucenie wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem kwalifikuje się bowiem jako odmowa uzasadnienia orzeczenia oraz jego doręczenia, o której mowa w tym przepisie.