Bełczącki Robert Marek, Uzasadnianie i doręczanie orzeczeń sądu drugiej instancji

Procedury
Status:  Aktualna
Wersja od: 7 listopada 2019 r.
Autorzy:

Uzasadnianie i doręczanie orzeczeń sądu drugiej instancji

Uzasadnianie i doręczanie orzeczeń sądu drugiej instancji

Uzasadnianie i doręczanie orzeczeń sądu drugiej instancji

Artykuł 387 k.p.c. nie reguluje w sposób wyczerpujący problematyki uzasadniania wyroków sądu drugiej instancji oraz wydawanych przez ten sąd postanowień kończących postępowanie w sprawie. W tym zakresie wyłączone jest wprawdzie odpowiednie stosowanie art. 328 § 1 i 2 k.p.c. oraz art. 357 § 1 lub 21 k.p.c., niemniej w przypadku wyroku oddalającego apelację lub wyroku zmieniającego wyrok sądu pierwszej instancji, których pisemne uzasadnienie nie jest sporządzane z urzędu, a jedynie na wniosek strony (art. 387 § 1 k.p.c.), odpowiednie zastosowanie znajdują art. 328 § 3 i 4 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 329 § 1 i 2 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. Wniosek o doręczenie takiego wyroku sądu drugiej instancji wraz z uzasadnieniem w myśl art. 328 § 3 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. powinien zatem zawierać wskazanie czy pisemne uzasadnienie dotyczyć ma całości wyroku czy jedynie jego części. W rachubę wchodzić może uzasadnienie rozstrzygnięcia w zakresie zaskarżenia apelacji obu stron albo apelacji tylko jednej strony, co do wszystkich albo jedynie niektórych zarzutów podniesionych w apelacji. W przypadku wyroku zmieniającego wyrok sądu pierwszej instancji należy ponadto uwzględnić zakres żądania uwzględnionego albo oddalonego przez sąd drugiej instancji. Brak powyższego wskazania kwalifikować się może jako brak formalny wniosku uniemożliwiający nadanie mu prawidłowego biegu, skoro w myśl art. 329 § 1 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i art. 387 § 1 k.p.c. pisemne uzasadnienie wyroku oddalającego apelację lub wyroku zmieniającego wyrok sądu pierwszej instancji sporządza się w zakresie wynikającym z wniosku strony o doręczenie wyroku z uzasadnieniem. Taki brak formalny wniosku podlega usunięciu na podstawie art. 130 § 1 w zw. z art. 328 § 4 i art. 391 § 1 k.p.c., gdzie sankcję stanowi odrzucenie wniosku. Ta szczególna sankcja przemawia przeciwko stosowaniu art. 1301a § 1 k.p.c. do wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem, pochodzącego od adwokata, radcy prawnego rzecznika patentowego lub Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej i niezawierającego wskazania czy pisemne uzasadnienie dotyczyć ma całości wyroku czy jego części.

W przypadku wyroku oddalającego apelację lub wyroku zmieniającego wyrok sądu pierwszej instancji podlegającego zaskarżeniu skargą kasacyjną zakres uzasadnienia wyroku wynikający ze zgłoszonego przez stronę wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem determinować może następnie zakres dopuszczalności skargi kasacyjnej. Jeśli skuteczny wniosek o doręczenie wyroku z uzasadnieniem zgłosi tylko jedna ze stron, wskazując że pisemne uzasadnienie dotyczyć ma jedynie części wyroku, strona ta utraci możliwość zaskarżenia wyroku skargą kasacyjną w pozostałej części, która nie będzie wynikała z wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem i która dlatego nie zostanie objęta pisemnym uzasadnieniem wyroku (art. 329 § 1 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 387 § 1 i 3 k.p.c.). W takim wypadku uzupełnienie uzasadnienia wyroku przez sąd drugiej instancji na podstawie art. 387 § 4 k.p.c. nie wchodzi w rachubę, bowiem przepis ten znajduje zastosowanie jedynie wtedy, gdy w sprawie została wniesiona skarga kasacyjna a pisemnego uzasadnienia wyroku nie sporządzono w ogóle. Znamienne, że w Kodeksie postępowania cywilnego nie przewidziano wzorowanej na art. 449a Kodeksu postępowania karnego instytucji uzupełnienia uzasadnienia wyroku. Natomiast kwestia dopuszczalności zaskarżenia wyroku skargą kasacyjną może przedstawiać się odmiennie w przypadku, gdy skuteczne wnioski o doręczenie wyroku z uzasadnieniem zgłosiły obie strony, jedna ze stron we wniosku wskazała, że pisemne uzasadnienie dotyczyć ma jedynie części wyroku, niemniej pisemne uzasadnienie wyroku zostało sporządzone w szerszym zakresie na skutek wniosku strony przeciwnej. Wówczas pozbawianie tej strony, której wniosek dotyczył jedynie części wyroku, możliwości zaskarżenia skargą kasacyjną także innej części wyroku, wynikającej z wniosku strony przeciwnej, nie znajduje dostatecznego usprawiedliwienia. Na zamiar ustawodawcy wprowadzenia tego rodzaju ograniczenia dopuszczalności skargi kasacyjnej nie wskazuje uzasadnienie projektu ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (por. druk sejm. nr 3137, VIII kadencja). Nie przemawia za tym regulacja art. 331 § 2 k.p.c., według której sporządzenie pisemnego uzasadnienia wyroku z urzędu nie zwalnia strony od obowiązku zgłoszenia wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem. W rozpatrywanym przypadku uzasadnienie wyroku nie zostaje bowiem sporządzone z urzędu, ale na wniosek strony. Odrębną kwestią jest natomiast dopuszczalność zaskarżenia wyroku skargą kasacyjną ze względu na istnienie po stronie skarżącego gravamen.

Od dnia 21 sierpnia 2019 r. wniosek o doręczenie orzeczenia sądu drugiej instancji z uzasadnieniem zgłoszony w terminie tygodnia od ogłoszenia orzeczenia albo jego doręczenia podlega opłacie sądowej stałej w kwocie 100 zł na podstawie art. 25b ust. 1 u.k.s.c., także w sprawach wszczętych przed tym dniem (por. art. 15 pkt 1 w zw. z art. 17 pkt 1 ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r. poz. 1469). W razie wniesienia skargi kasacyjnej, zażalenia do Sądu Najwyższego albo zażalenia do innego składu sądu drugiej instancji opłatę sądową uiszczoną od wniosku o doręczenie orzeczenia sądu drugiej instancji z uzasadnieniem zalicza się na poczet opłaty sądowej od takiego środka zaskarżenia na podstawie art. 25b ust. 2 u.k.s.c.

Od dnia 7 listopada 2019 r. wniosek nieopłacony podlega odrzuceniu na podstawie art. 328 § 4 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.

W okresie od dnia 21 sierpnia 2019 r. do dnia 7 listopada 2019 r., gdy art. 328 § 4 k.p.c. jeszcze nie obowiązywał, wniosek nieopłacony podlegał zwrotowi na podstawie art. 130 § 2 k.p.c., jeśli należnej opłaty nie uiszczono pomimo wezwania przewodniczącego do jej uiszczenia w terminie tygodniowym od doręczenia wezwania pod rygorem zwrócenia wniosku albo na podstawie art. 1302 § 1 k.p.c. bez wezwania o uiszczenie należnej opłaty, jeśli wniosek nieopłacony wniesiony został przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego, niemniej wówczas w myśl art. 1302 § 2 k.p.c. wniosek odnosił zamierzony skutek, jeśli brakująca opłata została uiszczona w terminie tygodniowym od dnia doręczenia zarządzenia o zwrocie.

Należy przyjąć, że od dnia 7 listopada 2019 r., pomimo braku jednoznacznej regulacji w tym zakresie, nieopłacony wniosek o doręczenie orzeczenia sądu drugiej instancji z uzasadnieniem podlega odrzuceniu na podstawie art. 328 § 4 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. dopiero wtedy, gdy należnej od wniosku opłaty nie uiszczono pomimo wezwania przewodniczącego do jej uiszczenia w terminie tygodniowym od doręczenia wezwania pod rygorem odrzucenia wniosku, także w wypadku, gdy wniosek nieopłacony wniesiony został przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego. Podstawę prawną takiego wezwania stanowi art. 130 § 1 w zw. z art. 328 § 4 i art. 391 § 1 k.p.c. Przepis art. 328 § 4 k.p.c. przewiduje jedynie szczególną sankcję nieopłacenia wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem, polegającą na odrzuceniu takiego wniosku, a nie na jego zwrocie. Nie reguluje natomiast wyczerpująco postępowania z takim wnioskiem, w szczególności nie pozbawia strony uprawnienia do żądania zwolnienia z obowiązku uiszczenia opłaty sądowej należnej od takiego wniosku. Znamienne ponadto, że w ustawie z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r. poz. 1469) zabrakło projektowanej regulacji art. 1302a § 1, 3 i 4 k.p.c., według której nieopłacony należycie wniosek o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem zgłoszony w terminie tygodnia od dnia ogłoszenia lub doręczenia orzeczenia, pochodzący od adwokata, radcy prawnego lub rzecznika patentowego, podlegać miał odrzuceniu bez wezwania do uiszczenia należnej opłaty, a w terminie tygodniowym od dnia doręczenia postanowienia o odrzuceniu wniosku można byłoby uiścić brakującą opłatę albo brakującą część opłaty i wówczas wniosek wywołałby skutek od daty pierwotnego wniesienia (por. druk sejm. nr 3137, VIII kadencja). Wobec tego wywodzenie takiej normy prawnej po dniu 7 listopada 2019 r. z art. 1302 § 1 w zw. z art. 328 § 4 k.p.c. okazuje się sprzeczne z zamiarem ustawodawcy. Takiego wyniku wykładni art. 328 § 4 k.p.c., który pozwala na odrzucenie nieopłaconego wniosku bez wezwania do uiszczenia należnej opłaty, ze względu na nadmierny rygoryzm, tym bardziej nie należy przyjmować w odniesieniu do wniosku niepochodzącego od adwokata, radcy prawnego lub rzecznika patentowego. Zawarte w przepisie art. 328 § 4 k.p.c. sformułowanie „mimo wezwania” z dniem 7 listopada 2019 r. należy zatem odnosić również do wyrażenia „nieopłacony”, także ze względu na to, że użyty w tym przepisie spójnik „lub” oznacza zwykle alternatywę łączną.

Wniosek strony o doręczenie orzeczenia sądu drugiej instancji z uzasadnieniem, który okaże się niedopuszczalny, spóźniony, nieopłacony lub dotknięty brakami, których nie usunięto mimo wezwania, podlegać będzie odrzuceniu, jak wspomniano, na podstawie art. 328 § 4 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.

Z dniem 7 listopada 2019 r. postanowienie sądu drugiej instancji odrzucające wniosek o doręczenie orzeczenia tego sądu z uzasadnieniem stało się niezaskarżalne, podobnie jak postanowienie sądu drugiej instancji odmawiające sporządzenia uzasadnienia orzeczenia tego sądu i jego doręczenia (por. Marta Romańska, Komentarz do art. 3942 k.p.c. w: Tadeusz Zembrzuski (red.), Kodeks postępowania cywilnego…, WKP 2020, LEX). Obecnie podstawy prawnej do zaskarżenia takich postanowień zażaleniem nie stanowi ani art. 3941 k.p.c., ani art. 3942 k.p.c. Dopuszczalność zaskarżenia takich postanowień zażaleniem do Sądu Najwyższego wywodzono z poprzednio obowiązującego art. 3941 § 2 k.p.c., który z dniem 7 listopada 2019 r. został uchylony, a według którego w sprawach, w których przysługiwała skarga kasacyjna, zażalenie przysługiwało także na postanowienie sądu drugiej instancji kończące postępowanie w sprawie, z wyjątkiem postanowień, o których mowa w art. 3981 k.p.c. (w przedmiocie odrzucenia pozwu albo umorzenia postępowania kończących postępowanie w sprawie – podlegających zaskarżeniu skargą kasacyjną) oraz postanowień wydanych w wyniku rozpoznania zażalenia na postanowienia sądu pierwszej instancji (niezaskarżalnych). Z uzasadnienia projektu ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw wynika jednak, że zamiarem ustawodawcy było zastąpienie dotychczas obowiązującego przepisu art. 3941 § 2 k.p.c. przepisem art. 3942 § 1 k.p.c., w myśl którego na postanowienie odrzucające apelację wydane przez sąd drugiej instancji przysługuje zażalenie do innego składu sądu drugiej instancji (por. druk sejm. nr 3137, VIII kadencja). Wyłączenie dopuszczalności zaskarżenia zażaleniem postanowienia sądu drugiej instancji odrzucającego wniosek o doręczenie orzeczenia tego sądu z uzasadnieniem lub odmawiającego sporządzenia uzasadnienia orzeczenia tego sądu i jego doręczenia jest więc nieoczekiwanym przez ustawodawcę skutkiem nowelizacji. Niemniej obecnie zasadność takich postanowień może podlegać kontroli jedynie na podstawie art. 380 w zw. z art. 39821 i art. 3941 § 3 k.p.c. na wniosek skarżącego zawarty w zażaleniu na postanowienie sądu drugiej instancji odrzucające skargę kasacyjną, jeśli na odrzucenie skargi kasacyjnej miało wpływ odrzucenie wniosku o doręczenie orzeczenia sądu drugiej instancji z uzasadnieniem lub odmowa sporządzenia uzasadnienia orzeczenia tego sądu i jego doręczenia. Efektywność takiego wniosku budzić może wątpliwości, skoro warunkiem skorzystania z niego będzie wniesienie skargi kasacyjnej, co stanowi czynność procesową wysoce sformalizowaną i zwykle pracochłonną, a w braku uzasadnienia orzeczenia sądu drugiej instancji – również znacznie utrudnioną.

Względem wyroków sądu drugiej instancji oraz wydawanych przez ten sąd postanowień kończących postępowanie w sprawie niewątpliwie zastosowanie znajdować może art. 3311 k.p.c. Jeśli po ogłoszeniu takiego orzeczenia nastąpi wygłoszenie jego uzasadnienia, które zostanie utrwalone za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk, to zamiast pisemnego uzasadnienia orzeczenia, sporządza się jedynie transkrypcję wygłoszonego uzasadnienia.

W odniesieniu do postanowień kończących postępowanie w sprawie wydawanych przez sąd drugiej instancji nie można ponadto wykluczyć odpowiedniego stosowania art. 357 § 6 k.p.c., według którego wydając postanowienie podlegające zaskarżeniu sąd może, według swej oceny opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy, postanowić o odstąpieniu od jego uzasadnienia, jeżeli w całości uwzględnia zawarty w piśmie procesowym wniosek strony i podziela argumenty strony przytoczone na jego poparcie. Wówczas pismo to powinno zostać powołane w postanowieniu.

Uzasadnianie i doręczanie orzeczeń sądu drugiej instancji sąd drugiej instancji przewodniczący skład orzekający sąd drugiej instancji przewodniczący skład orzekający czy strona w terminie tygodnia od doręczenia sentencji wyroku wniosła o doręczenie odpisu wyroku wraz z uzasadnieniem? zarządzenie nakazujące doręczenie stronie odpisu orzeczenia wraz z uzasadnieniem czy strona zażądała doręczenia odpisu orzeczenia wraz z uzasadnieniem w terminie tygodnia od ogłoszenia orzeczenia? czy w sprawie wniesiona została skarga kasacyjna lub skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia albo skarga nadzwyczajna zaniechanie sporządzenia uzasadnienia wyroku oddalającego apelację lub zmieniającego wyrok sądu pierwszej instancji zaniechanie doręczenia stronie odpisu orzeczenia wraz z uzasadnieniem zaniechanie doręczenia stronie odpisu wyroku oddalającego apelację lub zmieniającego wyrok sądu pierwszej instancji wraz z uzasadnieniem czy strona zażądała doręczenia odpisu wyroku wraz z uzasadnieniem w terminie tygodnia od ogłoszenia wyroku? czy wyrok wydany został na posiedzeniu niejawnym? czy strona działała bez adwokata, radcy prawnego lub rzecznika patentowego i była nieobecna przy ogłoszeniu wyroku wskutek pozbawienia wolności? orzeczenie wydane na posiedzeniu jawnym czy wydano postanowienie uchylające wyrok sądu pierwszej instancji i odrzucające pozew albo umarzające postępowanie w sprawie? możliwe scenariusze zarządzenie nakazujące doręczenie stronie odpisu wyroku oddalającego apelację lub zmieniającego wyrok sądu pierwszej instancji wraz z uzasadnieniem wydanie wyroku lub postanowienia kończącego postępowanie w sprawie zaniechanie sporządzenia uzasadnienia wyroku oddalającego apelację lub zmieniającego wyrok sądu pierwszej instancji czy wydano wyrok oddalający apelację? czy wydano wyrok zmieniający wyrok sądu pierwszej instancji? czy wydano wyrok uchylający wyrok sądu pierwszej instancji i przekazujący sprawę do ponownego rozpoznania? wydano postanowienie odrzucające apelację albo umarzające postępowanie apelacyjne orzeczenie wydane na posiedzeniu niejawnym sporządzenie z urzędu uzasadnienia wyroku oddalającego apelację lub zmieniającego wyrok sądu pierwszej instancji sporządzenie na wniosek strony uzasadnienia wyroku oddalającego apelację lub zmieniającego wyrok sądu pierwszej instancji sporządzenie uzasadnienia orzeczenia z urzędu tak nie tak nie tak nie tak nie tak nie tak nie tak nie tak nie tak nie tak nie

Krok: wydanie wyroku lub postanowienia kończącego postępowanie w sprawie

Wydanie orzeczenia kończącego postępowanie przed sądem drugiej instancji, nie zawsze wiąże się z obowiązkiem sporządzania uzasadnienia orzeczenia.

Krok: czy wydano wyrok oddalający apelację?

Zgodnie z art. 387 § 1 zd. drugie k.p.c., w przypadku wyroku oddalającego apelację, uzasadnienie sporządza się jedynie wtedy, gdy strona zażądała doręczenia wyroku wraz z uzasadnieniem.

Patrz również: Przedmiotowy i podmiotowy zakres rozpoznania sprawy na skutek apelacji