Kasiński Jarosław, Usuwanie istotnych braków postępowania przygotowawczego ujawnionych na rozprawie

Usuwanie istotnych braków postępowania przygotowawczego ujawnionych na rozprawie

Nowy art. 396a k.p.k. przywrócił w całości z dniem 15 kwietnia 2016 r. regulację zawartą poprzednio w art. 397 k.p.k., którą uchylono z dniem 1 lipca 2015 r. W niniejszych komentarzach do procedury odwoływano się zatem do piśmiennictwa i orzecznictwa wypracowanego na gruncie art. 397 k.p.k., które nie utraciło w związku z powyższym aktualności.

Dla zastosowania instytucji określonej w art. 396a k.p.k., ujawnienie istotnych braków postępowania przygotowawczego musi nastąpić dopiero w toku rozprawy (zob. też uchwała Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 1999 r., I KZP 36/98, LEX nr 35090 czy postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 października 2007 r., WZ 40/07, LEX nr 476284), a więc już po jej wywołaniu (art. 381 k.p.k.). Jeżeli braki ujawniono przed rozpoczęciem rozprawy, zastosowanie znajdzie instytucja zwrotu sprawy do uzupełnienia postępowania przygotowawczego z nowego art. 344a k.p.k.

Chodzi tu o braki „ujawnione” w toku rozprawy, a więc takie, które wyszły na jaw, stały się wiadomymi dla sądu dopiero na rozprawie (zob. R.A. Stefański [w:] R.A. Stefański, S. Zabłocki (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. II, Warszawa 2004, s. 747).

Braki, o których mowa w art. 396a k.p.k., dotyczyć mają sfery dowodowej (zob. np. T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego, t. I, Artykuły 1–467. Komentarz, Warszawa 2014, s. 1333, czy R.A. Stefański [w:] R.A. Stefański, S. Zabłocki (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. II, Warszawa 2004, s. 745). Podobny pogląd wyrażono w orzecznictwie (zob. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 lutego 2008 r., III KK 332/07, LEX nr 395070).

Mają to być przy tym braki istotne, a więc odnoszące się do kwestii związanych z przedmiotem procesu, tj. czynem i jego okolicznościami bądź sprawstwem (zob. T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego, t. I, Artykuły 1–467. Komentarz, Warszawa 2014, s. 1333), czy też dotyczące dowodów o istotnym znaczeniu dla rozstrzygnięcia sprawy, tj. mających stwierdzić okoliczności związane z przedmiotem procesu (zob. R.A. Stefański [w:] R.A. Stefański, S. Zabłocki (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. II, Warszawa 2004, s. 746).

Przepis art. 396a § 1 k.p.k. może zostać zastosowany na rozprawie przeprowadzonej w wyniku uchylenia poprzedniego wyroku w trybie apelacji, kasacji czy wznowienia postępowania (zob. R.A. Stefański [w:] R.A. Stefański, S. Zabłocki (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. II, Warszawa 2004, s. 748–749).

Przepis ten nie dotyczy trybu prywatnoskargowego ani procesu prowadzonego z oskarżenia posiłkowego subsydiarnego (art. 55 § 1 k.p.k.), chyba że do sprawy wstąpił w trybie art. 55 § 4 k.p.k. prokurator, stając się przez to oskarżycielem publicznym.

Przepis art. 396a k.p.k. ma odpowiednie zastosowanie w postępowaniu odwoławczym, ale już nie w postępowaniu kasacyjnym (zob. T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego, t. I, Artykuły 1–467. Komentarz, Warszawa 2014, s. 1334 czy L.K. Paprzycki, Komentarz aktualizowany do art. 397 Kodeksu postępowania karnego, LEX/el. 2015, uwaga 15., zob. też postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 października 2011 r., III KK 70/11, LEX nr 1044036).

Zauważyć tu trzeba, że w trybie przyspieszonym, zgodnie z art. 517g § 2 k.p.k. oraz art. 517i § 1 i 2 k.p.k. (odnośnie do postępowania odwoławczego prowadzonego w tym trybie), ustawodawca określił szczególny sposób postępowania sądu, gdy ujawni się potrzeba uzupełnienia postępowania dowodowego. Możliwość przekazania sprawy prokuratorowi w celu przeprowadzenia postępowania przygotowawczego na zasadach ogólnych w tym trybie przewidziana została ponadto w art. 517g § 1 i 3 k.p.k.

Dla skorzystania z art. 396a § 1 k.p.k. niezbędne jest ustalenie, że usunięcie braków przez sąd uniemożliwiałoby wydanie prawidłowego orzeczenia, i to w rozsądnym terminie. Oba te warunki muszą zostać spełnione kumulatywnie (zob. R.A. Stefański [w:] R.A. Stefański, S. Zabłocki (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. II, Warszawa 2004, s. 749).

Chodzi tu o „uniemożliwienie wydania prawidłowego orzeczenia”, nie wystarcza zatem ustalenie zaistnienia jedynie trudności w wydaniu prawidłowego wyroku (zob. R.A. Stefański [w:] R.A. Stefański, S. Zabłocki (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. II, Warszawa 2004, s. 749, czy L.K. Paprzycki, Komentarz aktualizowany do art. 397 Kodeksu postępowania karnego, LEX/el. 2015, uwaga 12.).

Warunek w postaci uniemożliwienia wydania wyroku w rozsądnym terminie oznacza, że wydanie prawidłowego wyroku byłoby wprawdzie możliwe, nawet gdyby sąd sam wykonał te czynności, to jednak spowodowałoby to takie rozciągnięcie rozprawy w czasie, iż zakończenie procesu nastąpiłoby z naruszeniem art. 2 § 1 pkt 4 k.p.k. (zob. R.A. Stefański [w:] R.A. Stefański, S. Zabłocki (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. II, Warszawa 2004, s. 750).

Ustalając znaczenie zwrotu „w rozsądnym terminie” należy mieć jednak na uwadze nie tylko treść art. 2 § 1 pkt 4 k.p.k., mającego swe oparcie w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP i w art. 6 ust. 1 EKPCz, ale także dotyczące tej problematyki orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (zob. L.K. Paprzycki, Komentarz aktualizowany do art. 397 Kodeksu postępowania karnego, LEX/el. 2015, uwaga 13.).